نـوشــته: بصیراحمد حسین‌زاده
حزب دموکراتیک خلق افغانستان، تنها حزبی بود که توانست با یک کودتای نظامی، قدرت را در این کشور به دست بگیرد.میرغلام‌محمد غبار، نورمحمد تره‌کی، ببرک کارمل، میراکبر خیبر، صدیق‌الله روهی و علی‌محمد زهما، از نخستین کسانی بودند که در کمیته تدارکات برای تشکیل حزب دموکراتیک خلق تلاش می‌کردند.
بعد از مدت کوتاهی طاهر بدخشی نیز به این کمیته پیوست ولی غلام‌محمد غبار از این کمیته کنار رفت وعلی‌محمد زهما و وصدیق‌الله روهی نیز به خارج از افغانستان رفتند.
این افراد که بعضی از آنها از طرف اعضای خاندان شاهی نیز حمایت می‌شدند، توانستند در سال ۱۳۴۲ خورشیدی اولین هسته تشکیلاتی را که به "کمیته اول" معروف شد، به وجود آورند.
با استفاده از فضای نسبتاً آزادی که در دهه چهل خورشیدی (دهه دموکراسی افغانستان) بوجود آمده بود، اعضای این کمیته در تاریخ ۱۱ جدی (دی) ۱۳۴۳ خورشیدی، اولین گنگره حزب دموکراتیک خلق را به صورت غیرعلنی در منزل نورمحمد تره‌کی، در کارته چهار شهر کابل دایر کردند.
در این گنگره که بیش از ۲۷ نفر از اعضای حزب شرکت داشتند، طاهر بدخشی نخست زندگینامه نورمحمد تره‌کی و ببرک کارمل را که از اعضای ارشد حزب بودند قرائت کرد و بعد یکی از کهنسال‌ترین افراد جلسه، آدم خان جاجی بعنوان رئیس موقت جلسه انتخاب شد.
در این جلسه پس از سخنرانی هر یک از اعضا، اساسنامه حزب دمکراتیک خلق، به تصویب رسیده و گروه ۱۸ نفره به عنوان "پلنیوم" حزب انتخاب شد. این پلنیوم، کمیته مرکزی حزب را که مرکب از ۷ عضو اصلی و چهار عضو علی‌البدل بود انتخاب کرد.
نورمحمد تره‌کی، ببرک کارمل، صالح‌محمد زیری، طاهر بدخشی، سلطانعلی کشتمند، شهرالله شهپر و دستگیر پنجشیری از اعضای اصلی و دکتر شاه‌ولی، ظاهر افق، دکتر ظاهر و نوراحمد نور، به عنوان اعضای علی‌البدل انتخاب شدند.
همچنین کمیته مرکزی حزب، نورمحمد تره‌کی را به سمت منشی (دبیرکل) و ببرک کارمل را بعنوان معاون منشی انتخاب کرد.
فعالیت علنی
پس از اولین جلسه، اعضای حزب فعالیت خود را علنی کرده و به تشکیل هسته‌ها و حوزه‌های حزبی در چندین شهر افغانستان دست زدند.
این حزب، در اولین حرکت جدی خود، توانست چند نفر از اعضای حزب را به عنوان نماینده در دور دوازدهم شورای ملی، وارد پارلمان افغانستان کند. در آن انتخابات، ببرک کارمل، آناهیتا راتبزاد، نوراحمد نور و فیضان‌الحق فیضان توانستند به شورا راه پیدا کنند ولی نورمحمد تره‌کی و حفیظ‌الله امین از راهیابی به شورا باز ماندند.
هیچ یک از این نامزدها، در تبلیغات انتخاباتی، خود را طرفدار اندیشه‌های مارکسیستی معرفی نکردند. کارمل و راتبزاد، که از کابل به مجلس رفتند خود را طرفدار دموکراسی و نوراحمد نور که از پنجوایی قندهار رفته بود از نفوذ پدرش که ملاک بزرگی در آن منطقه بود استفاده کرد.
پس از آغاز کار شورای ملی، ظاهر شاه، برای بار دوم محمدیوسف را به مقام صدارت پیشنهاد کرد. دکتر یوسف پس از رای اکثریت اعضای شورا، توانست این مقام را بدست آورد.
اعضای حزب دموکراتیک خلق که می‌خواستند جلسات شورا، برای رای به اولین صدراعظم قانون اساسی علنی بر گزار شود در سوم عقرب سال ۱۳۴۳ خورشیدی، دست به تظاهرات زدند. در نتیجه این تظاهرات، درگیری خونینی بوجود آمد و فضای سیاسی افغانستان متشنج شد و دکتر یوسف مجبور شد چهار روز پس از رای اعتماد استعفاء دهد.
در۲۲ حمل (فروردین) سال ۱۳۴۵ خورشیدی، اولین نشریه حزب دموکراتیک به نام "خلق" به صاحب امتیازی نور محمد تره‌کی و مدیریت بارق شفیعی، در کابل آغاز به انتشار کرد.
نشریه خلق بیشتر به دنبال تبیین اهداف سیاسی و ایدئولوژی حزب بود و به صورت غیرمستقیم اندیشه های مارکسیستی را نشر و تبلیغ می‌کرد.
این نشریه در جوزا (خرداد) همان سال، به دلیل وجود مطالب یاد شده خشم مردم و پارلمان را برانگیخت و پس از تصویب پارلمان، در حالی که تنها شش شماره آن منتشر شده بود، از سوی دولت توقیف شد. ولی پس از توقیف به صورت غیر قانونی و پنهانی منتشر می‌شد.
انشعاب حزب
حزب دموکراتیک خلق از همان ابتدا دارای دو جناح اصلی بود، یکی به رهبری تره‌کی و دیگری به رهبری کارمل که هر دو نیز از اندیشه‌های مارکسیستی پیروی می‌کردند و طرفدار شوروی نیز بودند.
هنوز از تشکیل حزب زمان زیادی نگذشته بود که در ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۴۶ خورشیدی، این حزب دستخوش جدایی گردید و به دو گروه تقسیم شد. پس از انشعاب، هر یک از دو گروه خود را حزب واقعی دموکراتیک خلق می‌شمردند.
در حوت (اسفند) سال ۱۳۴۶ خورشیدی، نوراحمد اعتمادی نخست وزیر وقت، اجازه انتشار نشریه "پرچم" را به ببرک کارمل داد و این نشریه به صورت هفتگی، با صاحب امتیازی میراکبر خیبر و مدیر مسئولی سلیمان لایق منتشر می‌شد.
بعد از انتشار نشریه پرچم، گروه تره‌کی به نام خلق و گروه کارمل به نام پرچم مشهور شد.
اختلاف بین خلق و پرچم ، بیشتر به خاطر تضادهای قومی و محلی بود از این رو بیشتر اعضای پشتون زبان که دارای پایگاه قبیله ای و روستایی بودند درگروه خلق و بیشتر فارسی‌زبانان که دارای پایگاه شهری بودند در گروه پرچم جمع شدند.
اختلافات در حزب دموکراتیک خلق فقط به جناح خلق و پرچم خلاصه نشد و عده‌ای نیز به رهبری طاهر بدخشی از شاخه پرچم جدا شده و حزب تازه‌ای را به نام "سازمان زحمت‌کشان افغانستان" که به "ستم ملی" معروف شد بوجود آوردند.
طاهر بدخشی که از قوم تاجیک بود اعتقاد داشت که تضاد عمده و اساسی فعلا تضاد قومی و ملیتی است و بر سر مسایل قومی و زبانی با سران حزب دمکراتیک خلق اختلاف پیدا کرد.
بعدها ستم ملی نیز به دو جناح انشعاب پیدا کرد، گروه سازا (سازمان زحمت‌کشان افغانستان) به رهبری طاهر بدخشی و گروه و "سفزا" (سازمان فدایی زحمت‌کشان افغانستان) به رهبری "باعث بدخشی" اعلام موجودیت کرد.
نفوذ در نیروهای مسلح
حزب دموکراتیک خلق افغانستان در سراسر دوره مشروطیت ظاهر شاه فعال‌ترین حزبی بود که برای نفوذ در میان دانشجویان، و نیروهای مسلح می‌کوشید.
این حزب، با سرعت شگفت‌انگیزی در ارتش و پلیس افغانستان رخنه کرد و توانست در کودتای نظامی ۲۶ سرطان (تیر) سال ۱۳۵۲ خورشیدی، که سردار داوود خان را به قدرت رساند، نقش ایفا کند.
محمدرفیع، عبدالقادر پیلوت، محمداسلم وطنجار، عبدالحمید محتاط و سیدمحمد گلاب‌زوی از اعضای حزب دموکراتیک خلق بودند که در کودتا نقش داشتند.
بعد از روی کار آمدن نظام جمهوری در افغانستان، فعالیت حزب دموکراتیک خلق دامنه بیشتری یافت و بعضی از سران این حزب در کابینه داوود خان پست‌های کلیدی گرفتند.
داوود خان بعد از سفر به شوروی و بر خورد تندی که به خاطر دخالت آن کشور در امور افغانستان میان او و برژنف در هنگام مذاکرات رخ داد، موضع خود را تغییر داد. او سفر به کشورهای مصر، ایران، پاکستان و عربستان را که همه از هم‌پیمانان آمریکا بودند آغاز کرد و سیاست‌های خود را در قبال حزب دموکراتیک خلق و کشور شوروی تغییر داد.
داوود خان در راه بازگشت از ایران در یک سخنرانی در شهر هرات "ایدئولوژی‌های وارداتی" را که اشاره مستقیمی به حزب خلق داشت، محکوم کرد و به دنبال آن اعضای حزب دموکراتیک خلق را از کابینه خود بیرون کرد. او ارتش را از وجود بیش از دوصد نفر از افسرانی که در شوروی تحصیل‌کرده بودند، پاکسازی کرد.
دولت شوروی وقتی متوجه این کار شد، تلاش کرد که جناح خلق و پرچم را بر علیه داوود بشوراند و نخست از آنها خواست که دست به اتحاد بزنند.
گروه خلق و پرچم با هم به گفتگو پرداختند و دو باره در کنار هم در حزب دموکراتیک خلق به فعالیت پرداختند. یک بار دیگر نورمحمد تره‌کی به عنوان منشی حزب انتخاب شد.
با وجود اتحاد دو جناح خلق و پرچم، این دو گروه هنوزهم دسته بندی‌های خود را داشتند و تره‌کی و امین رهبران جناح خلق، و کارمل رهبر جناح پرچم به حساب می‌آمد.
ترور خیبر
در آخرین روزهای حکومت داوود خان، میراکبر خیبر یکی از سران حزب دموکراتیک خلق وابسته به جناح پرچم در کابل به قتل رسید. حزب دموکراتیک خلق، مراسم خاکسپاری او را به تظاهرات سیاسی بر علیه دولت مبدل کرد و داوود خان را مسئول مرگ خیبر معرفی کرد.
به دنبال این حادثه، داوود خان دستور داد تا هفت تن از سران حزب دموکراتیک خلق (نور محمد تره‌کی، ببرک کارمل، دکتر شاه ولی، دستگیر پنجشیری، عبدالحکیم شرعی و دکتر ضمیر صافی) را بازداشت کنند.
حفیظ‌الله امین نیز باید بازداشت می‌شد ولی برای چند ساعت بازداشت خود را با نفوذی که در دستگاه پلیس داشت به تاخیر انداخت تا زمینه کودتا را فراهم کند.
کودتای خونین
سرانجام در۷ ثور ۱۳۵۷ خورشیدی، حزب دموکراتیک خلق با یک کودتای نظامی و خونین، داوود خان و اعضای خانواده او را به قتل رساند و قدرت را به دست گرفت.
این حزب قانون اساسی داوود خان را لغو کرد و نظام جمهوری او را به جمهوری دموکراتیک خلق تغییر نام داد.
اولین اعلامیه حزب دمکراتیک خلق بعد از رسیدن به قدرت، از رادیو کابل پخش شد: "سردار داوود خان آخرین فرد خاندان مستبد سلطنتی نادرخان، این عوام فریب بی‌نظیر تاریخ و خاین به اراده خلق افغنستان از میان رفت. حاکمیت ملی بعد از این به شما خلق نجیب افغانستان تعلق دارد. دفاع از دستاوردهای انقلاب، از بین بردن هواخواهان این سردار مستبد و ستمگر، وظیفه فرد فرد مردمان شرافتمند افغانستان است."
حزب دموکراتیک خلق تنها حزب سیاسی افغانستان معرفی شد و تره‌کی رئیس جمهور، نخست وزیر و رئیس شورای انقلابی شد. مقامات دولتی نیز بین دو جناح خلق و پرچم تقسیم شد.
منابع
__________________________________________ جُستارهای وابسته
__________________________________________ پيوند به بیرون
__________________________________________
داود ناجی، به گلاب زوی بگو انقلاب را شروع کنند، سايت فارسی بی بی سی
رامین انوری، روزشمار کودتا، سايت فارسی بی بی سی
سايت اينترنتی حزب دموکراتيک خلق افغانستان
دو روز خونین تاریخ
و آن گلوله باران بامداد بهار
حزب ملی هيواد (وطن)
موسوی، جمال‌الدينجنبش چپ تا جمهوری دموکراتیک، سايت بی بی سی