روزنامه اصلاح

روزنامه اصلاح

پوهاند رسول رهین


روزنامه اصلاح برای بار اول در 29 دلو 1300 هش مطابق به 18 فبروری 1921ع به نگارندگی و سر محرری محمد بشیر در شهر خان آباد شروع به نشرات کرد. دراین نشریه بعد از شماره 16 بجای مدیر و سر محرر تنها سر محرر وبجای شیر احمد حافظ فیض محمد درج گردیده است. (1)

در مرحله اول نشر, این جریده در یک صفحه بروی کاغذ نازک شکری رنگ در مطبعه سنگی خان آباد نشر میگردید. موضوعات این جریده را سر مقاله, مطالبی در باره حوادث داخلی, حوادث خارجی, ادبیات,مسایلی برای سر گرمی و مقالات علمی تشکیل میداد. (2) در پیشانی اخبار درج شده بود:

وقت آنست که خودرا همه ایثارکنیم
پی اصلاح وطن کوشش بسیار کنیم

درآن دوره جریده اکثر مطالب خبری و علمی خودرا از جریده امان افغان اقتباس وبه نشر میر سانید. نشراین جریده تا دیر ها در خان آباد دوام نکرد ولی دوره دوم آن که در پکتیا وسوم آن که در کابل بمیان آمده بود تا مدت زمان طولانی زیر نام روزنامه اصلاح به نشرات خود ادامه داد و تا امروز ادامه دارد.
نخستین شماره اصلاح هدف آنرا بدینگونه معرفی میکند:
1) نشر حوادث داخلیه
2) نشر حوادث خارجیه
3) حسن و قبح خدمت مامورین و اهالی آن ولایت
4) نشر معرفت
5) تجارت, زراعت, صنعت و حرفت.

اهداف اولی این هفته نامه نشاندهنده آنست که نشریه جهت گیری خوبی در مسایل مختلف خبری, علمی, اجتماعی و اخلاقی داشته است. اینکه آیا تا چه حد این وظیفه را انجام داده معلوم نمیتواند شد, زیرا کلکسیونهای مکمل دوره اول آن در اختیار نمیباشد. اما بحیث یک نوع تهدید و تنبیه برای اصلاح و بهبود امور اجتماعی خیلی خوب حرکت میکرده است.

گرچه شماره های مکمل هفته نامه اصلاح دردست نمیباشد ولی شواهد دال برین است که نشرات روزنامه اصلاح در دوره امانی ادامه داشته است. زیرا به مجرد سقوط و انقراض سلطنت اعلیحضرت اما الله خان و رسیدن قدرت بدست امیر حبیب الله کلکانی نام تعدادی از نشریه ها تغییر کرد. یکی از نامه هاییکه اسم آن تغییر یافت همین اصلاح بود که بنام «نهضت الحبیب» نشر میگردید. درین مورد مرحوم مولوی برهان الدین کشککی در اخبار حبیب السلام ضمن تقریظی در باره آن چنین معلومات داده است: «نهضت الحبیب» اولین اخباریست که در مرکز قطغن وبدخشان بمقام خان آباد به قلم عالیجا فضایل آگاه مولوی محمد بشیر خان به قطع مناسب و اصول درست در چهارصفحه 12 پونده در هفته یکبار طبع و انتشار می یافت.

مرحوم کشککی راجع به محتوای آن نوشته است: تا هفتم شماره آنرا خوانده ایم. همه در اسباب و علل این انقلاب است. خوب پیچیده وبا حکومت اسلامیه مرکزی اظهار عقیدت و اخلاص ابراز داده و ضمناً از بعضی تنقیدات لازمه نیز جلو نگرفته است. (3)
باید متذکر شد که باسقوط دولت امانی وبا از میان رفتن دوره امیر حبیب الله کلکانی سر نوشت اصلاح به دو جهت رهنمون گردید. نخست اصلاح به «نهضت الحبیب» در شهر خان آباد تغییر نام داد. اما بمجرد از بین رفتن حبیب الله کلکانی نهضت الحبیب ابتدا به نام «اتحاد خان آباد» وبعد ها بنام «اتحاد بغلان» تغییر نام میدهد. جهت دوم درین است که هفته نامه اصلاح تقریباً با عین مشخصات به روزسه شنبه 14 برج اسد 1308 هش مطابق اول ربیع الاول 1348 هق در ناحیه علی خیل جاجی مجدداً به نشرات آغاز نمود. (3)

واقعیت اینست که اصلاح با همان محتوای دوره اول که در خان آباد نشر میشد قدرت مادی و معنوی خود را از نادرخان و طرفداران او میگرفت. گویا روزنامه اصلاح ایکه بروز سه شنبه 14 اسد 1308 در خانه الله میر خان حاحی در ناحیه علی خیل حاحی در ولایت پکتیا بمدیریت و سر محرری محمد نوروز به نشرات آغاز کرد ادامه همان هفته نامه اصلاح خان آباد بود که بکمک مادی محمد نادر نشر میشد. این درست تاریخی است که محمد نادرخان بکمک و همکاری بی دریغ مالی و اقتصادی دولت انگلیس برای عملی ساختن پلان شوم انگلیس وارد خاک افغانستان می شود وبرای پخش و نشر پلان های خود دست به نشردوباره اخبار اصلاح می زند. درین مورد شاه ولی خان برادر محمد نادر خان در کتابی تحت عنوان "یادداشتهای من" می نویسد: "برای اینکه مردم افغانستان از اهداف محمد نادرخان در سمت جنوبی آگاه شوند محمد نادرخان لازم دید اخباری بنام (اصلاح) نشر کند. (4)

این اخباردر دوره دوم توسط دستگاه کوچک "سیکل ستایل" که از قبل برای ایفای همچو مرام ها از طرف انگلیسها در پشاور به او سپرده شده بود طبع میشد. مهتمم اخبار شخصی بنام نصرالله خان بود.
هدف و مرام این نشریه هفته وار ابتداء همانا پخش مرامهای محمد نادرخان و خفه کردن جنبش دهقانی صفحات شمال بود. چنانچه این مطلب را محمد نوروز خان سر محرر جریده در شماره اول سال 1308 چنین شرح کرده است: "محمد نادرخان با مشاهده وضع فلک زده وبحرانی هموطنان و جهت تقویه روحیه ملی نشر اخبار و تبلیغات را مؤثر ترین راه موفقیت دانسته, اشاعه جریده هفته وار اصلاح را منظور فرمودند."

این نشریه از نظر وسایل تخنیکی خیلی غنی بود. رنگ و غیره مایحتاج آن از آن طرف مرز ارسال میشد. مردان گماشته ای وجود داشتند که شماره های اخبار را نه تنها در خود ولایت جنوبی بسرعت پخش میکردند بلکه در سایر ولایات کشور نیز می بردند. با آنکه نشر و پخش این اخبار تحت سانسور دولت وقت (حبیب الله کلکانی) قرارداشت ولی شماره های متعدد آن توسط گماشته های انگلیس بداخل کابل آورده میشد. دایره المعارف افغانستان نشر این جریده را به قلم مرحوم محمد یعقوب خان سابق والی کابل وشاغلی محمد نوروز خان سابق رئیس شورای ملی معرفی میکند. توزیع این جریده, مجانی ورایگان بوده با پشتیبانی مادی و پولی دولت انگلیس اشاعه می یافت. غایه و هدف آن تشویق و ترغیب مردم علیه دولت افغانستان و اصلاح تقاضاهایی بود که موجب تشتت افکار و پراگند گی شده بود. نخستین سر مقاله جریده اصلاح که در حاحی نشر شد چنین میگوید: "جریده ما برای اصلاح افکار, خیالات عوام که حقیقتاً اطفای آتش خانمانسوزانقلاب و فراهم آوردن امنیت و رفاهیت عامه در افغانستان مقصود است هفته وار رایگان نشر و اشاعه میشود. جریده ملی ما, اصلاح افکار ملت, اتحاد و اتفاق را خواهشمند است. مسلک جریده ملی ما که خودرا خادم ملت ووطن و طرفدار اسلامیت و حقانیت و خیر خواه قوم دانسته, برای وطن و ملت خود طالب اصلاح است, خود را بنام "اصلاح" معرفی کرده از خدای کریم برای تحمل این خدمت استعانت می طلبد"

بعد از فتح گابل و دوازده روز بعد از تکیه زدن محمد نادرخان بر اریکه قدرت کابل اداره جریده اصلاح از حاحی پکتیا بعمارت اداره جریده "امان افغان" وبعداً "حبیب الاسلام" واقع چهارراهی ملک اصغر انتقال یافت و بدوره سوم نشراتی خود آغاز کرد. (5)
در دوره سوم نشر جریده اصلاح تغیرات عمده و کلی در شیوه نشر و شکل اخبار وارد آمد. اولین شماره آن بتاریخ 4 عقرب 1308 به قطع بزرگتر چاپ حروفی در چهار صفحه تحت نگارندگی و مدیریت مسؤل محمد حسن سلیمی که دومین سر محرر و مدیر مسؤل جریده در دوره دوم و سوم میباشد در شهر کابل به نشر رسید. شاغلی سلیمی در سر مقاله تحت عنوان " شروع کلام و افاده مرام" می نویسد: ستایش فزونتر از الکترونهای کائینات, هدیه بارگاه قدس خالق الارض والسماوات که محیط ظلمت وشقاوت و روزهای سیاه وظلم ومحنت را از سر ما بندگان پرتقصیر گنه کار محض فضل و احسان خود برطرف و لشکر اهریمن را از صفحه افغانستان محو و متفرق و دوره سعادت وراحت ومجد و عظمت علم ومدنیت مارا تجدید نمود."

بعد از شماره سیزدهم دوره دوم جریده اصلاح (17 جدی 1308) شاغلی محمد امین خوگیانی سابق مدیر جریده اتحاد مشرقی بحیث مدیر و سر محرر جریده اصلاح مقرر گردید. تا این وقت هم اداره جریده در چهارراهی ملک اصغر بود. متن جریده چندان فرق نکرد صرف بعض مطالب خارجی, گزارشها ووقایع از منابع خارجی اقتباس میشد و مقدار اشعار بیشتر گردید. از شماره پانزدهم (3 دلو 1308) به بعد جریده اصلاح هقته دوبار به نشرات آغاز کرد. ازین شماره به بعد جریده روح انتقادی گرفت و نوشته های اصلاحی درآن بکثرت نشر شده رفت.
تغییر دیگریکه درین دوره بوجود آمد اینست که از شماره اول شال دوم (18 اسد 1309) به بعد جریده اصلاح بشکل مجله درآمد و در ظرف هشت صفحه وبعداً 12 صفحه چاپ شد. شکل مجله یی اصلاح تا شروع سال سوم ( 14 اسد 1310) ادامه یافت.(6)

از شماره پنجاه وهفتم به بعد مدیریت جریده اصلاح به شاغلی برهان الدین کشککی محول گردید. برهان الدین کشککی جریده اصلاح را بعد از نشر چهار شماره به روز نامه تبدیل ساخت. روزنامه اصلاح ازآن تاریخ به بعد در دو صفحه به قطع بزرگ روزانه به نشرات پرداخت. درین دوره اصلاح از نگاه کیفیت معنوی و رنگینی مضامین و مطالب مفید اصلاحی و اجتماعی موضع جدی تری گرفت. کاردیگری که در سال 1317 صورت گرفت کلان شدن قطع اصلاح به سایز معیاری روزنامه های جهانی بود. مضامین مطابق معیارهای جدید روزنامه نویسی و اساسهای ژورنالیستی طبقه بندی گردیده وبرای هر مضمون از حیث ماهیت آن, ستون خاصی تخصیص داده شد. روزنامه اصلاح در سال 1318 مصور گردید, موضوعات سیاسی بشکل تازه تری تقدیم مطالعان گردید. در پاورقی, داستانها کوتاه مشغول کننده محیطی و انتقادی در چوکات ادب گنجانیده شد. خبرها دریک ستون بفارسی و در ستون مقابل ترجمه آن بزبان پشتو انتشار یافت. برای بار اول درجه حرارت مرکز وولایات , دواخانه های مؤظف درآن انتشار یافت. ونیز اداره روزنامه از چهارراهی ملک اصغر به جاده مینار نجات وطن انتقال یافت.(7)

در سال 1319 شاغلی عبدالرحمن پژواک بجای برهان الدین کشککی بحیث مدیر مسؤل روزنامه اصلاح مقرر گردید. در دوره مدیریت مسؤل عبدالرحمن پژ واک روزنامه اصلاح زیبا و کلیشه های مرغوب و صحافت خوب شیوه قبلی را دنبال کرد. در قسمت فوقانی اخبار در دوطرف عنوان یک سلسله وجیزه ها و عناوین مهم وبرجسته روزنامه نشر میشد. محل اداره روزنامه از جاده مینار نجات به عمارتی متصل مطبعه عمومی نقل مکان یافت. در قسمت پشتوی روزنامه توجه بیشتری مبذول گردید و سرمقاله ها غالباً توسط نویسندگان شناخته شده وبنام کشور بزبانهای فارسی دری و پشتو تهیه میشد. در همین سال (13 اسد 1319) قطع روزنامه دفعتاً وبدون اطلاع قبلی کوچک شد و مدیر روزنامه شاغلی عبدالرحمن پژواک در سرمقاله همان روز ازین پیشآمد چنین معذرت خواست: "درطی مدت یکسال و چند ماهی که آتش جنگ در غرب شعله ور است ممالک و مللی که از محاذ جنگ دور بسر می برند, نیز از تأثیرآن دور نمانده اند. نامه اصلاح نیز مجبور شد باری را که مطبوعات دنیا برداشت, بکشد. هرچند روز نامه ما کوچک شد, ولی تا جائیکه ممکن بود از خورد ساختن حروف, مضامینی را که می خواستیم عرضه کنیم, تاحدی حفظ نمودیم."

دردهم سرطان 1320 محمد قدیر تره کی بجای عبدالرحمن پژواک بحیث مدیر مسؤل روزنامه اصلاح مقرر گردید. هنوز تأثیرات جنگ جهانی بر کلیه مطبوعات جهان وجود داشت. ساحه فعالیتهای ژورنالیستی را بر کلیه ممالک دور افتاده و نزدیک محدود ساخته بود. تأثیرات نرسیدن مواد طباعتی و غیره کار ژورنالیستان را دشوار میکرد. روزنامه اصلاح نیز روزهای دشوار وسخت خودرا میگذراند. از هیچ نقطه نظر انکشاف و بهبودی درآن بملاحظه نمی رسید. حتی از شماره (23) جدی 1320 باینسو روزنامه اصلاح با حفظ قطع کوچک قبلی از چهار صفحه به دو صفحه تنزیل یافت. باین ارتباط محمد قدیر تره کی در سر مقاله اصلاح چنین نوشت: "همانطوریکه تأثیرات سؤ این جنگ خانمانسوز بر سایر شعب زندگانی بین المللی وارد شده, بر مطبوعات نیز دیده میشود, بحدی که اکنون مطبوعات تمام ممالک, حتی از مترقی ترین آنهاکه از خود کارخانه های کاغذ و مواد دیگر طباعتی دارند چندین چند کاسته شده ... آخرین چاره ما هم اینست که از عده صحایف روزنامه اصلاح بکاهیم وبجای چهار صفحه سر ازین شماره روزنامه را در دوصفحه نشر کنیم."

روزنامه اصلاح ازآن تاریخ به بعد در دو صفحه چاپ میشد ودر ستونهای محدود آن بجز از واقعات هراس انگیز جنگ و اختراعات سلاحهای مدهش و قتل غارت مبارزان و استعمارجویان ویا چند اعلان و دو سه خبر داخلی چیزی مطالعه نمی شد. بعد از 16 میزان 1324 اوضاع جهان روبه بهبود نهاد و موانعی که درراه تجارت بین المللی عرض وجود کرده بود آهسته آهسته رفع شده رفت بار دیگر روزنامه اصلاح بقطع بزرگ و در ظرف چهار صفحه بخوانندگان عرضه گردید. موصوعات سیاسی, اقتصادی, زراعتی, اختراعات و اکتشافات بکثرت وبطور جامع منتشر گردید.

در 28 جدی 1328 شاغلی محمد محسن فیروز بحیث مدیر اصلاح مقرر گردید. درین دوره نیز کارکنان روزنامه اصلاح سعی ورزیدند تا موقف اخبار را باحفظ خط مشی سابق موضوع بهتری بدهند. ستونهای تشویقی برای تربیه جوانانیکه مشق نویسندگی میکردند بوجود آوردند وقسمت بیشتر اخبار را غالباً مضامینی اشغال کرد که از منابع خارجی ترجمه و اقتباس میشد. از شماره (24) ثور 1329 به بعد خبرهای صفحه اول روزنامه اصلاح که تا آن دم بزبان فارسی دری و پشتو نشر میشد به لسان پشتو تعدیل گردید. نهم ثور 1330 تمام اعلانات بزبان پشتو نشر شد.

در 9 جوزای 1330 تصدی امور روزنامه اصلاح به شاغلی محترم عبدالصبور خان نسیمی تعلق گرفت. شاغلی محترم نسیمی در نخستین سر مقاله خود نوشت: " در سلسله هزاران وسایل و تدابیراجتماعی که سنجیده شده وسنجیده میشود به عقیده من از همه مؤثرترمقیدتر و منطقی تر, همانا تحکیم بنیان اتفاق و اتحاد ملی است. هر اقدام و عملیکه وحدت ملی را برهم زده جمعیت را بسوی پراگندگی میکشاند, به نظر ما دیگر بزرگتر از آن گناهی نیست... توازن و تعادل قوای اجتماعی که حیات وبقای ملت و مملکت نتیجه آن است, وقتی بوجود می آید که از تفریط و افراط و تعصبات خشک و افراط جلوگیری بعمل آید." درین دوره موازی با معلومات آفاقی و حوادث خارجی موضوعات و اتفاقات داخلی کشور نیز در نظرگرفته شدودر پهلوی جریانات سیاسی بین المللی اخبار روزمره محیطی به پیمانه وسیعتری گنجانیده شد.

در 19 حمل 1332 مدیریت روزنامه اصلاح به شاغلی قیام الدین خادم سپرده شد. قیام الدین خادم برای حفظ متانت روزنامه مساعی بیشتری بکاربرد. سرمقاله ها حد اکثر بزبان پشتو انتشاریافت. معلومات آفاقی بیشتر نشرشد.

در اول ثور 1333 مدیریت روزنامه اصلاح بشکل مؤسسه لمتد درآمد و مدیر مسؤل آن شاغلی محمد علم غواص تعیین گردید. محمد علم غواص وسایر کارکنان روزنامه اصلاح درین مرحله کوشیدند در قسمت صحافت روزنامه مساعی بیشتری بخرچ دهند. مضامین متن صفحات برجسته وجاندار عرض وجود کرد. داستانهاو موضوعات دلچسپ ذوقی بیشتر شد.

در چهارم عقرب 1335 مسؤلیت روزنامه اصلاح بدوش محمد ابراهیم صفا گذاشته شد. محمد ابراهیم صفا در مرحله اول مسؤلیت خود سر مقاله اصلاح را از صفحه اول به صفحه دوم ستون اول منتقل ساخت وستون جدیدی تحت عنوان "شما و علم تان" بجای آن گشود., و کوشش بعمل آورد تا تعریفات و مصطلحات علمی دراین ستون بمعرض مطالعه ذوقمندان علوم قرارگیرد. درین دوره رویهمرفته موضوعات علمی بیشتر از اخبار نشر میشد.

در 29 سنبله 1336 شاغلی محمد ابراهیم عباسی نخستین سرمقاله خودرا بزبان پشتو نشر کرد. این شخص تلاش کرد که کارکنان روزنامه اصلاح را باین موضوع متمرکز سازد که روزنامه را از شکل کتابی خارج سازند, و آنرا بشکل یک روزنامه واقعی در بیاورند, که مؤفق هم شد. مضامین اصلاح درین دوره تماماً از منابع خارجی ترجمه میگردید. ضمناً راپور تاژ های مصور به پیمانه زیاد نشر میشد. رویهمرفته درین دوره برجستگی خاصی در روزنامه اصلاح دیده میشد.

محتوای روزنامه اصلاح:
طوریکه از گذشته روزنامه اصلاح معلوم میشود روزنامه اصلاح از نظر محتوا و متن فراز و نشیب زیادی دیده است. چنانچه گاهی آله دست بیگانه گان وبرضد منافع مردم ما استعمال شده و زمانی در تشکل و اتحاد مردم گام نهاده و لحظاتی در سیر قهقرایی وسقوط مواجه بوده است و مدتی هم بنام روزنامه پر از نوشته های بی مفهوم وبی معنی بوده است که نمی شد نام اخبار را برآن گذاشت. اما بوده است زمانی که این روزنامه بحیث یک روزنامه واقعی پر از مطالب علمی و کتابی بوده است, تا حدیکه وظیفه اساسی و اصلی یک روزنامه بکلی درآن بفراموشی رفته بوده است.

آنچه مسلم است اینست که این روزنامه در دهه های اخیر حیات خود تجدید محتوا داده و مؤفق گردیده است مطالب و مضامین خودرا مطابق معیارهای روزنامه ها و اخبارهای جهانی بسازد. درین مرحله است که این روزنامه توانست درصفحه اول روزنامه سرمقاله وزین داشته باشد. ستونهای اختصاصی برای خبرهای داخلی و خارجی بوجود آورد , ستونهای خاص در بخشهای مختلف حیات روزمره جامعه نشر کند. انتشار راپورتاژهای مصور به شیوه خاص ژورنالیستی, بخش مصاحبه ها, نطقها وبیانیه های رسمی و دولتی از مطالبی میباشد که محتوا و متن این روزنامه را تشکیل میدادند. مکتوب به مدیر روزنامه, انتشار داستانهای کوتاه در پاورقیها مطالب ذوقی و خواندنی این روزنامه بوده است.(8)

خبرهای این روزنامه:

خبر ها در روز نامه اصلاح معمولاًٌ به دو بخش عمده تقسیم میشد. خبرهای داخلی و خبرهای خارجی. خبرهای داخلی اکثراً توسط نامه نگاران وواقعه نگاران روزنامه از ادارات دولتی و محل واقعه ها, جمع آوری میگردید. و اما بخش عمده خبرهای داخلی را اکثر دوایر و دفاتر دولتی توسط نامه رسمی بدفتر روزنامه اصلاح می فرستادند. اخیراً بعد از مونتاژ ولین دوانی و آمدن سیستم های مخابره تلفونی اکثر خبرهای داخلی توسط تلفون بدفتر روزنامه مخابره میشد است.

خبرهای ولایات اکثراً توسط واقعه نگاران و دفاتر اطلاعاتی دولت در ولایات بدفتر روزنامه فرستاده میشد. در پهلوی فرستادن اطلاعات وخبرها باین روزنامه اکثراً جراید و روزنامه های ولایات خودشان نیز خبرهای محلی را نشر میکردند. گویا روزنامه ها و جراید ولایات نیز بآنکه خبرهای محلی را داشتند بسیاری خبرهای عمومی وبه سطح ملی را از روزنامه اصلاح کاپی میکردند.(7)

درمورد خبرهای خارجی باید گفت که روزنامه اصلاح در ابتدای نشراات خود با وسایل دست داشته ابتدایی نمیتوانست تازه ترین خبرها را از دنیای خارج حاصل نماید. تمام اطلاعات خبری این نامه مربوط و منوط به خبرهای ترجمه شده از روزنامه ها و جراید انگلیسی, فرانسوی, جرمنی, روسی, ترکی, عربی, اردو, فارسی بود که از کشورهای بریتانیا, فرانسه, آلمان, روسیه, ترکیه, هندوستان, کشورهای عربی و ایران بافغانستان سرازیر میشد. درپهلوی ترجمه خبرها از منابع خارجی, بعضاً سیاحان و مسافرانیکه از کشورهای خارجی وارد افغانستان می شدند اکثراً نسبت به جراید و مجلات اطلاعات و خبرهای تازه و جدید را بافغانستان می آوردند که از طرف روزنامه بچاپ میرسید. مخصوصاً خبرهای جنگ جهانی دوم که در آنوقت خطوط مواصلات کند شده بود وخبرهای جنگ که طرف علاقه همه مردم کشور بود از طریق مسافران بدست می آمد و روزنامه اصلاح در جمع آوری خبرها و نشرآن بسرعت کوی سبقت را از دیگران ربوده بود.

این قابل تذکر است که باوجود انکشافات زیادی در ساحه روزنامه نگاری روزنامه اصلاح نتوانسته بود که واقعه نگارنی مانند جریده سراج الاخبار افغانیه در کشورهای خارجی داشته باشد. امان افغان هم یکتعداد واقعه نگاران در کشورهای خارجی داشت که این اصل ارزش و اهمیت جریده سراج الاخبار افغانیه و جریده امان افغان را روشن میسازد. البته بسا ارزشهای دیگری نیز وجود دارد که در موقعش گفته خواهد شد.

عصر تلگراف و تلکس دگرگونی جدیدی در رسیدن بموقع خبرهای خارجی در روزنامه اصلاح وارد کرد. با این وسیله تخنیکی روزنامه توانست در تعداد خبرهای خارجی خود بافزاید و خبرها را بموقع و زمانش باطلاع خوانندگان رساند. که درین مرحله نقش آژانس های خبر رسانی و بنیان گذاری آژانس باختر در مطبوعات کشور قابل یاد آوری میباشد.

علاوه از ستونهای خبری داخلی و خارجی در روزنامه اصلاح یکتعداد خبرهای آفاقی و محیر العقول نیز بطبع میرسید. خبرهای اختراعات و ابتکارات جدید در جهان نیز در روزنامه اصلاح ستون های بخصوص داشتند. سپورت که یکی از فعالیت های دلخواه جوانان است در روز نامه اصلاح ستون بخصوص خودرا باز کرده بود و خبرهای سپورتی با تصویر سپورتمین ها و حرکت های سپورتی آنان در روزنامه اصلاح به نشر میرسید. همه مؤید انکشاف وسعی در روزنامه اصلاح در سالهای اخیر میباشد.

سرمقاله ها:
معمولاً در هر شماره روزنامه اصلاح یک سر مقاله بطبع میرسیده است. سر مقاله ها بصورت عموم ناشر اندیشه امیر وقت و تبلیغ آرمان حکومت وقت برای سرکوب و تحت کنترول آوردن توده های وسیع مردم بوده است که از خامه نویسندگان و خبرنگارانطرفدار دولت تراوش میکرده است. در روزنامه اصلاح سر مقاله ها عموماً از طرف مدیر مسؤل و سر محرر روزنامه که از شخصیت های فدایی شاه و از سر سپردگان طرز فکر و حکومت داری او بوده اند نوشته می شده است. ندرتاً واقع شده است که اشخاص و نویسندگان دیگر بجای سر محرر, سر مقاله نوشته کرده اند. در بعضی شماره های اصلاح دیده شده که سر مقاله جهت علمی داشته از منابع خارجی ترجمه شده بوده است.(6)

عموماً روحیه سر مقاله ها در عصر نادری در مراحل اول جنبه های اتحاد ملی, اطاعت از پادشاه ضرورت رسیدن کمک های مادی از کشور های خارجی مخصوصاً بریتانیا, دینداری و تشویق مردم به اسلام و اسلامیت میباشد که بعد ها به پخته شدن سیستم دولت و بمیان آمدن یک اردوی منظم و حاصل شدن اطمینان از عدم حرکت های ملی, سمتی و منطقوی آهسته آهسته این شیوه تغییر کرد و سر مقاله ها در عصر ظاهر شاهی داشت از انکشاف, پلانهای انکشافی و تحولات اجتماعی و ذهنیت نوین جامعه افغانی مطالب مبسوطی نشر کند. مخصوصاً دهه های اخیر روزنامه اصلاح که بحالت مؤسسه نشراتی در مطبوعات کشور اخذ موقع نموده بود شاهد نشر سر مقاله جامع و مبسوط در ساحه های انکشافی افغانستان عزیز میباشد.

موضوعات اختصاصی
روزنامه اصلاح:
طوریکه گفته آمدیم روزنامه اصلاح در طول حیات نشراتی خود ازخان آباد, قطغن و قریه علی خیل پکتیا تا شهر کابل فراز و نیشیب فراوان دیده و محتوای آن گاه اخباری زمانی بسود مرتجعین و گاهی هم ملی و روزگاری بسود مردم و سر نشینان کشور باستانی ما بوده است که نمیشود محتوای اختصاصی همه این روزگاران را جدا جدا حساب کرد. ولی چیزیکه قابل یادداشت و اشاعه میباشد اینست که در دهه های اخیر روزنامه اصلاح مؤفق گردید راهرو کاروان روزنامه های جهانی باشد و مطالبی به شیوه تقلید از آنها در محتوای خود علاوه کند. با استفاده ازین مفکوره روزنامه اصلاح توانست در متن خود ستونهای اختصاصی متعددی در خورخوانش مردم و جامعه افغانی بگنجاند. این ستونها عبارت اند از:

1) ستون اختصاصی اقتصادی در هفته یک بار
2) ستون اختصاصی مصاحبه ها در هفته یک بار
3) ستون اختصاصی مسایل مذهبی در هفته یکبار
4) ستون اختصاصی مسایل بین المللی از نگاه حقوق در هفته یک بار
5) ستون اختصاصی امور مربوط به زبان در هفته یک بار
6) ستون تبصره بر وقایع مهم داخلی و خارجی در هفته یک بار
7) ستون صحت شما که راجع به صحت مردم و طرز وقایه آن از امراض, بطور ساده نشر می شد.
8) ستون تبصره بر وقایع مهم تاریخی (از لای واقعه های تاریخی)
9) ستون تبصره در باره "مسایل جهانی چه میدانید" که درآن وقایع مهم هفته بشکل سوال و جواب تشریح و توضیح میگردید.
10) ستون "از مطبوعات ما" که مطالب دلچسپ هفته را از لای مطبوعات وطن اقتباس می نمودند.
11) ستون "په زره پوری معلومات"
12) ستون "نن په کابل کی" که هر روزه در قسمت فوقانی صفحه دوم اصلاح مشاهده میشد.
13) ستون "عکاسی آزاد" که هر روز در قسمت فوقانی صفحه دوم اصلاح مشاهده میشد.
14) ستون "در مندوی کابل" که نرخ آزاد مندوی را شرح میداد

گذشته ازین ستونها روزنامه اصلاح در سالهای اخیر در تهیه و نشر اخبار جامع, فعالیتهای مؤسسات حکومتی و غیر حکومتی و مسایل دلچسپ دیگر همه روزه سعی می ورزید و تا حد امکان توانسته است بموضوعات داخلی و حیات مردم کشور اهمیت درجه اول قایل گردد. شاهد این ادعا صفحه سوم شماره های اخیر روزنامه اصلاح میباشد که آنرا کاملاً برای مسایل زندگی روزمره محیطی اختصاص داده و در نظر دارد بزودی قسمتی از صفحه دوم را نیز بمسایل محیطی تخصیص بدهد.(5)

همکاران قلمی
روزنامه اصلاح:
همکاران قلمی روزناتمه اصلاح از دوره های نخستین تا اکنون عبارت اند از محمد نوروزخان, میرزا محمد یعقوب خان, محمد گل مهمند, سید شریف, محمد لطیف, میر صاحب خان, محمد سرورخان, محمد امین خوگیانی, برهان الدین کشککی, محمد حسن سلیمی, عبدالرحمن پژواک, محمد قدیر تره کی, محمد محسن فیروز, عبدالصبور نسیمی, قیام الدین خادم, محمد علم غواص, محمد ابراهیم صفا و محمد ابراهیم عباسی.

در سالهای اخیر زمانیکه روزنامه اصلاح به موسسه نشراتی ارتقا کرد دارای تشکیلات منظم گردید. در شعبات مسلکی روزنامه شعبه اعلانات, شعبه ترجمه , شعبه کتنگ, شعبه کلیشه سازی, تدقیق, راپورتاژها و غیره شامل گردید که محترم صباح الدین کشککی, میر سعید بریمن, سراج الدین وهاج, عبدالشکور بیکس, حرگند ننگلامی, عبدالجلیل وجدی, محمد کاظم آهنگ, عبدالسلام مفتی, محمد عظیم و غیره ژورنالیستان ورزیده و شناخته شده کشور درآن بحیث اعضا مسلکی و فنی ایفای وظیفه میکردند.

مشخصات روزنامه اصلاح:
روزنامه اصلاح در ابتدا هفته یکباردر مطبعه سنگی خان آباد وبعداً ذریعه دستگاه "سیکل ستایل" ماشین گستتنر دستی که از قبل انگلیسها باین منظور وارد افغانستان کرده بودند طبع میشد. شماره دوم دوره دوم این روزنامه که روزچهارشنبه 22 اسد 1308 ذریعه ماشین دستی چاپ گردیده بود چنین مطالبی در سر خط عنوان روزنامه داشته است:
1) در بالا: بسم الله الرحمن الرحیم
2) در سمت راست این شعر:

وقت آنست که خودرا همه بیدارکنیم
پی اصلاح وطن کوشش بسیار کنیم

این همان شعریست که در دوره اول نشر این روز نامه در خان آباد در پیشانی اخبار نشر میشد و تا دوره سوم دوام داشت. اما با تغییر متن و محتوای نشریه در سالهای بعدی این شعر جای خود را به مطالب و اشعار دیگر خالی کرد.(1)

روزنامه اصلاح در بدو رایگان توزیع میشد. ولی بعد از فتح کابل و دوازده روز بعد از جلوس محمد نادر بر اریکه قدرت کابل که اداره اخبار از پکتیا بکابل انتقال یافت دوره سوم نشراتی این روزنامه بتاریخ چهارم برج عقرب 1408 به قطع بزرگتر و با چاپ حروف در چهار صفحه مجدداً آغاز کرد. در دلو 1308 در هفته دوبار بچاپ رسید. در 18 اسد 1309 قطع روزنامه اصلاح بنابر فشار جنگ جهانی دوم خوردتر و حتی به قطع مجله در آورده شد. در سال 1311 روزنامه اصلاح بمعنی واقعی کلمه روزنامه به روزنامه تبدیل گردید و روز یک مراتبه نشر گردید. روزنامه اصلاح در سال 1318 مصور گردید.
مشخصات شماره 62 سال سوم, روز دوشنبه اول حمل 1311 روزنامه اصلاح ازین قرار است:
مدیر مسؤل: برهان الدین کشککی
اداره: ده افغانان, کابل
روزهای نشر: باستثنای روزهای تعطیل هر روز نشر میشود
مقالات: مقالات وارده مسترد نمیشود
قیمت: قیمت یک شماره در شهر کابل ده پول. برای روزنامه نگاران و معاونین فخری رایگان.
قیمت اعلانات: قیمت اعلانات در صفحه های دوم و سوم فی سطر یک افغانی. قیمت اعلانات در صفحه چهارم فی سطر نیم افغانی.
شماره باین بیت آغاز میشود:

خدایا شوخی برق تجلی ده زبانم را
قبول خاطر موسی نگاهان کن بیانم را

روزنامه اصلاح در سال 1339 از دو صفحه به شش صفحه ارتقا یافت. هر صفحه دارای شش ستون سربی 3 بود.
شرح اشتراک آن بدینوسیله آمده است:
" اصلاح د ارگ په بن کشی
په کابل کشی 70 افغانی
په ولایاتو 80 افغانی
دباندی اته نیمه دالره
دمعارف زده کوونکو ته نیمه بیه"
(ادامه دارد(


منابع:
(1) مرحوم میر غلام محمد غبار. افغانستان درمسیر تاریخ.کابل, موسسه طبع کتب, 1346. 852ص.
(2)سالنامه کابل. چهل سال ژورنالیزم در افغانستان. کابل, وزارت اطلاعات و کلتور, 1336-1337 .
ص 89-98.
(3)سالنامه کابل. خلاصه تاریخ جراید در افغانستان. کابل= سالنامه کابل, 1311. ص 152-156
(4)سالنامه کابل. نظر اجمالی به فرهنگ دوره محمد زایی. کابل, وزارت اطلاعات .کلتور, 1354-1355.
ص613-630.
(5)علی احمد صابر. رهنمای مجلات – جراید و روزنامه های افغانستان. تألیف علی احمد صابر و
عبدالغفور مردمی. کابل, کتابخانه دانشگاه کابل, 1356. ص136.
(6) غلام نبی. معرفی ژورنالیزم در افغانستان. کابل, دانشکده ژورنالیزم, دانشگاه کابل, 1346. 41ص.
غلام رضا مایل هروی. معرفی جراید و مجلات افغانستان. کابل, وزارت اطلاعات و ملتور, 1340.
(7) پوهاند سید سعدالدین هاشمی. نخستین کتاب در باره جنبش مشروطه خواهی در افغنستان. استوکهولم,
شورای فرهنگی افغانستان, 1382.
(8) کلکسیوهای مکمل روزنامه اصلاح سالهای متفرق.