جامعه ملل، یک سازمان جهانی بود که در نتیجه امضای عهد نامه ورسای، در طی سالهای ۱۲۹۸ تا ۱۲۹۹ خورشیدی تاسیس شد. این سازمان جهانی تا سال ۱۳۲۴ خورشیدی، رسمیت اجرایی داشت، که در طی این مدت، به تناوب ۵۸ عضو داشت، که ۴۲ عضو از این ۵۸ عضو، به عنوان عضو اصلی و موسس به فعالیت میپرداختند. افغانستان در سال ۱۳۱۳ خورشیدی عضو اين سازمان شد.[*]
اهداف این سازمان، خلع سلاح، جلوگیری از جنگ به واسطه تامین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشورها از راه مذاکره و دیپلماسی، و همچنین بهبود سطح زندگی جهانی بود.
ابتکار تشکیل چنین سازمانی از وودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا بود، اگرچه آمریکا هرگز عضو آن نشد.
زبانهای رسمی این سازمان، انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی بود.
این سازمان، چهار ارگان اساسی به نامهای دبیرخانه، هیئت قانونگذاری، شورا و دادگاه دائمی بینالمللی عدالت داشت. ارگانهای فرعی این سازمان عبارت بودند از: سازمان بهداشت، سازمان بینالمللی کار، هیات مرکزی دائمی افیون، کمیسیون بردهداری، کمیسیون مهاجرت و کمیتهای برای مطالعهشان قانونی زنان.
بیشترین اعضای این سازمان، طی سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۴ خورشیدی، به عضویت این سازمان درآمدند. آخرین عضو این سازمان، کشور مصر بود.
اولین جلسه رسمی این سازمان، در تاریخ ۲۶ دی ۱۲۹۹ خورشیدی، برگزار شد. اولین پروتست (اعتراض) رسمی ثبت شده در این سازمان از سوی نماینده ایران، پرنس ارفع ارائه گردید.
مقر رسمی این سازمان، در عمارت ملل، واقع در شهر ژنو کشور سوئیس بود.
جامعه ملل موفقیتها و شکستهایی داشت. در زمانی که این سازمان، نتوانست به تمام اهداف اصلی خود دست یابد و سیاستهای این سازمان برای خلع سلاح محورهای قدرت و جلوگیری از هرگونه درگیری و جنگ در آینده، شکست خورد و جنگ جهانی دوم به راه افتاد، ملتهای جهان، پس از پایان جنگ و در سال ۱۳۲۵ خورشیدی، تصمیم به انحلال این سازمان و جایگزینی سازمان ملل متحد به جای این سازمان گرفتند و در نتیجه، سازمان جدید برخی از نهادهای آن را نیز به ارث برد.[برگرفته از ویکیپدیای انگلیسی]
آغاز بكار جامعه ملل
۱۵ نوامبر سال ۱٩٢۰ "جامعه ملل" كه در پی جنگ جهانی اول برای جلوگيری از وقوع جنگ ديگری ايجاد شده بود با شركت نمايندگان ٤۱ كشور و بدون حضور آمريكا و روسيه نخستين جلسه خود را در شهر ژنو تشكيل داد.
دولت امريكا در آن زمان، (خود) حاضر به شركت در جامعه ملل و مشاركت در امور جهان نشده بود و اين جامعه، روسيه را كه پس از انقلاب هنوز وضعيتی ثابت نداشت نپذيرفته بود.
جامعه ملل كه وارث آن سازمان ملل است در كار خود موفق نشد و نتوانست از تجاوز ژاپن به چين، تعرض نظامی ايتاليا به اتيوپی و ... جلوگيری كند و از ميان رفت. اگر در شش دهه گذشته جنگ جهانی ديگری رخ نداده دليل آن وجود سازمان ملل نيست، بلكه ترس از سلاحهای هسته ای است كه مانع از وقوع جنگ جهانی سوم شده است. هر دو سازمان (جامعه ملل و سازمان) را قدرتهای فاتح ساختند. بنابراين نمی توان انتظار داشت كه سازمان ملل برخلاف خواست فاتحان قدم بردارد. بسياری از اصحاب نظر می گويند که تا قدرت تصميم گيری در شورای امنيت سازمان ملل در دست کشورهای فاتح جنگ جهانی دوم باشد كه در ۱٩٤۵ پايان يافت، اين سازمان نخواهد توانست برای كشورهای كوچك گامی مفيد بردارد، کما اين که نتوانست مانع اشغال نظامی عراق و مشکلات اين سرزمين شود.[*]