(استاد دانشگاه کابل)
پوهاندصدیق الله رشتین فرزند مولوی تاج محمد خان مشهور به مهتمم صاحب در سال ۱٢٩٨هش (۱٩۱٩م) در غازی آباد مومند چشم بدنیا کشوده است. او هفت ساله بود که والد بزرگوارش در خوست بحق پیوست و در آنجا بخاک سپرده شد.
پوهاند رشتین قرآن کریم را از پدرش آموخت وبعد از وفات پدر تعلیمات ابتدایی را از علمای روستای خود فرا گرفت. پنج کتاب،گلستان، بوستان، خلاصه و غیره را نزد مولوی تور فرا گرفت و استاد خط او قاری عبدالمنان بود.
استاد رشتین در سال ۱۳۱۱هش شامل مدرسه مشهور نجم الدمدارس ننگرهار گردید و در سال ۱۳۱۵هش بکابل رفت و شامل مدرسه دارالعلوم شد. در سال ۱۳۱٨هش ازآن مدرسه بدرجه اعلی فارغ گردیده و در ماه سنبله همان سال به ماموریت رسمی آغاز کرد.
ماموریتهای رسمی:
پوهاند رشتین در سنبله ۱۳۱٨هش عضو انجمن ادبی و مدیر شعبه قواعد پشتو تولنه گردید. در سال ۱۳٢۱هش بحیث مؤسس و اولین مسؤل جریده "ورانگه" به ولایت پکتیا رفت. درماه ثور سال ۱۳٢۱هش کفیل معاون پشتو تولنه و مدیر شعبه لغات و قواعد ریاست پشتو تولنه گردید.
در سنبله سال ۱۳٢٢هش آمر شعبه دایره المعارف پشتو. درماه اسد سال ۱۳٢۶هش مدیر شعبه اول نشریات ریاست مستقل مطبوعات. درمیزان سال ۱۳٢۶هش مؤسس و مدیر مسؤل جریده سیستان در ولایت فراه مقرر گردید.
در سنبله سال ۱۳٢٧هش معاون مدیر پشتو تولنه و آمر دایره المعارف پشتو. در اسد سال ۱۳٢٧هش علاوه بر وظایف فوق مسؤل جریده هیواد گردید. از عقرب سال ۱۳٢۵ تا آخر سال ۱۳٢٩هش علاوه بروظایف بالا بحیث استاد در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل وظیفه اجرا کرد.
در حمل سال ۱۳۳۰هش مدیر عمومی پشتو تولنه
در اسد ۱۳۳۱هش مؤسس دوره دوم جریده "زیری"
در حمل سال ۱۳۳٤هش رئیس پشتو تولنه
در جوزای سال ۱۳۳۵ استاد رسمی دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و مشاور وزارت معارف.
پوهاند رشتین اولین پروفیسور ادبیات پشتو بود. قبل از وی درین میدان کسی دیگری در شعبه پشتو نگذشته است.
جناب پوهاند رشتین در سرطان سال ۱۳٤٢هش برای باردوم بحیث رئیس پشتو تولنه مقرر گردید. در این دوره ده سال به وظیفه دوام داد. کارهای علمی و ادبی مثمری انجام داد. در سنبله سال ۱۳۵٢ بعد از رویداد ٢۶سرطان، محمد داؤد برایش جبراً تقاعد داد. جناب رشتین ازآن تاریخ تا روزگاران وفات با حکومت های وقت و رژیم های بعدی همکاری نداشت.
وظایف مسلکی:
پوهاند رشتین علاوه از وظایف رسمی در معارف کشور معمولاً بعد از وقت رسمی بکارهای نشراتی و تبلیغاتی میپرداخت. چنانچه وی از سال ۱۳٢٨هش تا ۱۳٢٩هش از طرف شب مسؤل یک پروگرام مخصوص در رادیو کابل. از سال ۱۳۳٢هش تا ۱۳۳٧هش عضو کمیته پروگرام مخصوص پشتونستان در رادیو کابل.
از میزان سال ۱۳۳۶ تا ۱۳٤۰هش مسؤل پروگرام رنگارنگ ادبی پشتو در رادیو کابل. از سال ۱۳٤۳ تا ۱۳٤٨هش تهیه کننده و گرداننده پروگرام جالب "دادب وژمی" در رادیو کابل. از سال ۱۳٤۶ تا سال ۱۳٤٨ عضو درجه اول هیأت تحریر مجله "وژمه" از سال ۱۳۳٧ تا ۱۳٤٢هش عضو شورای عالی دانشگاه کابل بود.
زبانها:
پوهاند رشتین نویسنده و مؤلف نامدار زبان پشتو بود. او بزبانهای فارسی دری هم مینوشت. به زبانهای عربی و اردو بلدیت کامل داشت. او بعضی از آثار خودرا ازبانهای عربی و اردو به پشتو ترجمه نموده و چندین مقاله به زبان عربی نوشته است که همه در جراید اصلاح و مجله کابل به نشر رسیده اند.
تقدیر نامه ها و نشانها:
جناب پوهاند رشتین در دوران ماموریت و کارهای علمی و اکادمیک باخذ نشانها و مدالهای زیادی نایل آمده اند. از جمله: در سال ۱۳٢٧هش تقدیر نامه درجه دوم از طرف صدارت. در سال ۱۳۳۳هش تقدیر نامه درجه دوم از طرف ریاست مستقل مطبوعات. در سال ۱۳۳۵هش مدال معارف از طرف وزارت معارف بدست آورده بود. در سال ۱۳۳٧هش در مسابقه کابل رادیو یک قطعه نثر او تحت عنوان "نوی کال نوی زیری" در جمله مقاله های پشتو وفارسی دری جایزه درجه اول مطبوعاتی را کسب نمود. در سال ۱۳٤٢هش نشان عضویت مجلس کبیر ملی (لویه جرگه) را حاصل نمود. در سال ۱۳٤۵هش نشان رشتین طلایی (صداقت) از طرف وزارت معارف در یافت کرد. در سال ۱۳٤٩هش وزارت معارف برایش یک تقدیر نامه و دو ماهه معاش اعطاء نمود.
کتب و آثار:
اول) کتابهائیکه نایل باخذ جایزه شده اند:
۱) پشتنی تورسری. ۱۳۱٨هش جایزه درجه سوم اقتصاد
٢) دحمید دیوان. ۱۳۱٨هش جایزه درجه اول اقتصاد
۳) خوژی قصی. ۱۳٢٢هش جایزه درجه چهارم اقتصاد
٤) دپشتو ادب تاریخ. ۱۳٢٢هش جایزه درجه اول خوشحال خان.
۵) دپشتو کلی لومری لیار شود. ۱۳٢٤. جایزه درجه اول اقتصاد
۶) دپشتو اشتقاقونه. ۱۳٢۵ جایزه درجه دوم اقتصاد
٧) دزلمو وظیفی. ۱۳٢۵ جایزه درجه سوم اقتصاد
٨) دپشتو نثر. ۱۳٢۶هش جایزه درجه چهارم اقتصاد
٩) حلاندی پلوشی. ۱۳٢۶هش جایزه درجه سوم اقتصاد
۱۰) دپشتنو مجاهدی. ۱۳٢٧هش جایزه درجه سوم خوشحال خان
۱۱) نوی ژوند. ۱۳۳۱هش جایزه درجه اول خوشحالخان
۱٢) دهند سفر. ۱۳۳٢هش جایزه درجه اول رحمن بابا.
۱۳) پشتو حیرنه. ۱۳۳۳ جایزه درجه سوم خوشحال خان
۱٤) داشعارو دولونه ۱۳۳٤هش جایزه درجه چهارم خوشحال خان
۱۵) دپشتو نثر هنداره. ۱۳٤٢هش جایزه درجه دوم سید جمال الدین.
پوهاند رشتین در کنفرانسها و سیمینارهای متعدد درداخل و خارج از کشور اشتراک ورزیده اند. از جمله سفر های زیرین قابل یاد آوری میباشد:
۱) در سال ۱۳٢٩هش در جرگه بزرگ پشتونهای هند در دهلی وجمشید پور
٢) در اسد سال ۱۳۳۱هش بیانیه در باره پشتونوالی.
۳) در سال ۱۳۳۶ بیانیه در باره رسم الخط پشتو در اکادمی پشتو پشاور.
٤) در عقرب سال ۱۳۳۶ بیانیه در باره پوشکین در مسکو
۵) در سال ۱۳۳٧هش بیانیه در باره زبان پشتو در دانشکده ادب، اسکندریه مصر.
۶) در سال ۱۳۳٨هش کنفرانس در باره زبان پشتو، در انستیتوت شرق شناسی ماسکو.
٧) در سال ۱۳٤٢هش کنفرانس در باره نثر زبان پشتو در کانگرس شرق شناسان دهلی جدید.
٨) در سال ۱۳٤۳هش بیانیه در باره تصوف در کنفرانس بین المللی خواجه عبدالله انصاری در کابل.
٩) در عقرب سال ۱۳٤۳هش بیانیه در باره جامی و ادبیات پشتو در سالگرد جامی در کابل.
۱۰) در اسد سال ۱۳٤٤هش بیانیه در باره نثر و گرامر پشتو در دانشگاه پشاور.
۱۱) درحوت سال ۱۳٤٤ بیانیه در باره ادبیات پشتو در شعبه فارسی دانشگاه دهلی در دهلی جدید.
۱٢) در اسد سال ۱۳٤۵هش بیانیه در سمینار خوشحال خان در باره نثر خوشحال خان.
۱۳) درجوزای سال ۱۳٤۶هش کنفرانس در باره نسخه های قلمی پشتو در سمینار بین المللی نسخه های قلمی.
۱٤) در اسد سال ۱۳٤٩هش بیانیه در باره نثر خوشحال خان در سمینار دوم خوشحال خان ختک.
۱۵) درمیزان سال ۱۳۵٢هش بیانیه در باره ارتباط زبانهای پشتو وفارسی در اجلاس کلتوری آسیای مرکزی.
۱۶) درجوزای سال ۱۳۵٢هش بیانیه در باره زبانشناسی البیرونی در هزارمین سالگرد البیرونی.
۱٧) درقوس سال ۱۳۵٤ بیانیه در باره تحقیقات پشتو در کنفرانس بین المللی تحقیقات پشتو.
۱٨) در اسد سال ۱۳۵۶هش بیانیه در باره آثار چاپی پشتو در سمینار آثار چاپی پشتو.
اشتراک در هیأت های رسمی:
۱) در سال ۱۳٢۱هش در اجلاس جرگه پشتونهای هند بحیث عضو هیأت افغانستان.
٢) در حمل سال ۱۳۳۶هش بحیث عضو یک هیأت کلتوری افغانستان به پشاور و اعطای سنگ های مرمر برای فرش قبر رحمان بابا.
۳) درعقرب سال ۱۳۳۶هش در رأس یک هیأت کلتوری افغانستان به اتحاد شوروی جهت اشتراک در جشن اکتوبر اتحاد شوروی وقت.
٤) در ماه دلو سال ۱۳۳٧هش بحیث عضو هیأت کلتوری به مصر.
۵) در ماه دلو سال ۱۳٤٢هش جهت اشتراک در بیست و ششمین کانگرس شرق شناسان هندوستان
۶) در اسد سال ۱۳٤٤هش بحیث عضو هیأت علمی به دانشگاه پشاور جهت اشتراک در سمینار علمی.
٧) درحوت سال ۱۳٤٤هش بدعوت وزارت معارف کشور هندوستان بآن کشور رفته چندین مؤسسه کلتوری از جمله کتابخانه مشهور هند را دیده و نسخه های قلمی پشتو را پیدا نموده است.
٨) درجوزای سال ۱۳٤٩هش به عضویت یک هیأت کلتوری به تاشکند، الماتا و مسکو سفر نموده است.
٩) درمیزان سال ۱۳۵۱هش جهت اشتراک در سمینار آسیای مرکزی به عشق آباد رفته و از آنجا به شهر دوشنبه دعوت شده است.
آثار چاپی استاد رشتین:
۱) پشتانه شعرا دوهمه توگ، ۱۳۳۶هش
٢) دپشتو ادب تاریخ، ۱۳٢٧هش
۳) دپشتو کلی، شپژم سمستر، ۱۳۳۳هش
٤) دپشتو لمری لار شوونکی، ۱۳۳۳هش
۵) دپشتو گرامر، اول توگ، ۱۳۳۰هش
۶) دپشتو اشتقاقونه او ترکیبونه، ۱۳٢۵هش
٧) دیوان عبدالحمید مومند
٨) دمعارف،دریم تولگی قرائت
٩) دپشتنو قصی، ۱۳۳۰هش
۱۰) نوی ژوند، ۱۳۳۱هش
۱۱) د خوشحالخان بازنامه
۱٢) دپشتنو مجاهدی، ۱۳۳۰هش
۱۳) دمعارف شپژم دینیات
۱٤) دپشتونیار ،۱۳۳۰هش
۱۵) دمعارف پنحم قرائت
۱۶) دپشتو دمصدرونو لارشود
۱٧) دهند سفر
۱٨) دژوند سندره
۱٩) دپشتونخواپیشی
٢۰) ژب شوونه
٢۱) پشتو عروض
٢٢) طبنامه، ۱۳٤٤هش
٢۳) د دولسم تولگی قرائت
٢٤) دجلال الدین تذکره، ۱۳۱٨هش
٢۵) ننی لیکوال، ۱۳۱٨هش
٢۶) دپشتو ادبیات، ۱۳۱٨هش
٢٧) دپشتنو دری ادبی قواعد، ۱۳٢٢هش
٢٨) دپشتو او سانسکریت نثردیوالی، ۱۳٢۵هش
٢٩) شیرشاه سوری، ۱۳۳٤هش
۳۰) تاریخچه ادب پشتو، ۱۳۳۳هش
۳۱) دفراه پیژندنه، ۱۳۳۶هش
۳٢) دعلیخان پیژندنه، ۱۳۳۶هش
۳۳) دپشتو قلمی نسخی، ۱۳٤٧هش
۳٤) پشتو پیژندنه، ۱۳۵٧هش
۳۵) دآلمان سفر، ۱۳۵۱هش
۳۶) دآریانا دایره المعارف
۳٧) پشتو نثر، ۱۳٢۰هش
۳٨) دپشتو قلمی نسخو دحیرنی لارشود، ۱۳٤٧هش
۳٩) دکتغن سفر، ۱۳۳۰هش
کتابهای که در پشاور چاپ شده است:
۱) پشتنی لارشود
٢) دروشان ستوری
۳) نومیالی پوهان او غازیان
٤) تاریخی سمینار
۵) دپشتو نثر هنداره
۶) نوی حیرنه
٧) ادبی او تاریخی سمونی
٨) ادبی لیکونه
٩) دمهتمم ژوند
۱۰) پیاوری شاعران
۱۱) دننگرهار ننداره
۱٢) لرغونی پشتو
۱۳) پشتو گرامر
۱٤) دژوند پلوشی
۱۵) نومیالی شاعران
۱۶) داشعارو دولونه
۱٧) خوژه وژمه
۱٨) دشکلا وژمه
۱٩) دپشتو ادبی مکتبونه
آثار ناچاپ:
۱) دپشتنی میرمنی درام
٢) دژوند پلوشی دوهم توک
۳) په هند کی پشتو کتابونه
٤) خپلواک ژوند
۵) نریوال کنفرانسونه
۶) دشوروی سفر
٧) دمصر سفر
٨) زما ژوند او هلی حلی
٩) نوی کتنه
۱۰) دهیواد ننداری
۱۱) دزلمو وظیفی
شادروان رشتین از دوران عمر گرانمایه خود بیش از هزار مقاله و نوشته های اخباری دارد که همه در نشرات داخلی و خارجی بچاپ رسیده اند.
شادروان رشتین در دوران عمر گرانبار و ارزشمند خود یک ساعت هم بیکار نه نشسته همیشه در فکر وظیفه و رسالتیکه در مقابل آن خودرا ملزم میدانست بکاوش وجستجو مصروف بود. انکشاف و رشد زبان پشتو یکی از آرزوهای او بود که همیشه درین راستا کار و زحمت می کشید.
شادروان در اواخر زندگی بنابر عوامل سیاسی مهاجر پشاور شد و تا آخرین روزهای حیات در پشاور بسر برد. او تا آخرین روز حیات خودنیز مقاله نوشت و کتاب خواند و به رهروان خود درس پشتنوالی و پشتونخواهی آموخت. او بسیار تلاش میکرد در مجالس رسمی بزبان پشتو صحبت کند و دیگران را نیز تشویق میکرد تا از شیوه او پیروی نمایند. اوبه توسعه و انکشاف زبان پشتو عشق مفرط داشت. حیف ودرد که این دانشمند وارسته تا آخر نتوانست آرزوهای خودرا شگفته ببیند و در دیار غربت در پشاور به عمر ٧٩ سالگی بتاریخ پنجم قوس سال ۱۳٧٧هش برابر با ٢۶ نوامبر ۱٩٩٨م جهان فانی را وداع گفت و بحق پیوست. ویراستار که در دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل با استاد آشنایی کامل داشت او را شخص مصمم و با کرکتر عالی و دارای حوصله سر شار کاری میداند. جای این استاد بزرگوار خلد برین و مقامش در سکوی عرش معلی استوار باشد.