آی خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان است که اکنون به صـورت یک محوطه‌ی باسـتانی، بر بالای تپه نسبتاً همواری، در ولسـوالی دشــت قلعۀ ولايت تخــار، در تقاطع رودخانه‌های جیحون (آمودريا) و کوکچه (در بيش از صد متری شمــال مجرای رودخانۀ کوکچه و دو کيلومتری جنوب شرق رودخانۀ پنج (آمودریا)) موقعيـت دارد.[۱] این شهر باستانی را اسکندر مقدونی بنياد نهاد و سنگ تهدابی که توسط او، در این شهر کار گذاشته شده بود، اکنون در موزه کابل نگهداری می‌شود. قدمت این سنگ بنا به حدود سیصد سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و گفته می‌شود که تنها چيزی در جهان است که اسکندر کبیر قطعاً آن را لمس کرده‌است.[۲]
جغرافیانگاران یونانی، مانند: "استرابو" و "بطلیموس"، حدود ٢٣٠٠ سال قبل از امروز، در آثار خود از "اسکندریۀ آمودریا" یا "اسکندریۀ اوکسیانا" نام برده‌اند. اما تا این اواخر آشکار نبود که این شهر افسانه‌ای اسکندر مقدونی در کدام یک از کشور‌های آسیا مدفون بوده است. سالها بود که باستانشناسان و مؤرخان جهان بويژه اروپایان به جستجوی رد پای سپاهیان اسکندر در شرق برآمده بودند. تا این که راز بزرگی برملا شد و شهر معمایی اسکندر در شرق یا همان سکندریۀ آمودریا در ناحیه شمال شرق افغانستان امروزی از زیر گرد قرون متمادی نمایان گردید که با کشف آن معما‌های زیاد تاریخی و باستانشناسی حل و پرتو جدیدی بر زوایای تاریک تاریخ باستان افغانستان افگنده شد.[۳]
مردم محلی از قدیم بقایای ساختمانهای تاریخی برج و باره و اشکال دیگر هندسی معماری فرو رفته در خاک و گل را در محوطه‌ی باستانی آی خانم می‌شناختند که در ارتباط به آن افسانه‌ها و قصص جالبی، نسل به نسل و سينه به سينه در میان آنها انتقال یافته بود که همه آنها از قدمت و اهمیت تاریخی آن مخروبۀ متروک حکایت می‌کرد.
این افسانه‌ها زمانی بیشتر واقعی می‌نمودند که پس از ختم بارندگی‌ها، مادامی که بارش خاک و گل زمین را می‌روفت، سکه‌ها، دانه‌های قیمتی و غیره آثار قدیمی از دل خاک نمايان می‌شدند. ارزش و اهميت محوطه‌ی باستانی آی خانم از آنجا ناشی می‌شد كه احتمال وجود شهر گمشدۀ باستانی "اسکندریۀ اوکسیانا" يا "اسکندریۀ آمودریا" مركز حكومت يونانی - باختر در درون آن می‌رفت.
پی‌نوشت‌ها
[۲]- آی‌خانم، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[۳]- آی خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
□
□
پيوند به بیرون
□ لعل‌زاد، آی خانم خون می‌گرید!، سايت افغان آسمايی[*]
□
□
□
□
□
□
□ Ai-Khanoum: 1, 2, 3