[↑] منشأ دين‌جويی انسان چيست؟
فطرت انسان حقيقت جو است و به دنبال کشف حقايق است. روح جستجوگر انسان در صورتی که به جواب‌های قانع کننده‌ای درباره حقايق عالم نرسد، آرام نمی‌گيرد. می‌خواهد بداند که آيا خالق و آفريننده‌ای دارد يا نه؟ آيا پس از اين عالم، جهان ديگری وجود دارد؟ آيا انسان می‌تواند به آسايش و آرامش کامل و دائمی برسد يا خير؟ و سؤالات مانند اين که معمولا در اديان و مذاهب پاسخ‌های آن را می‌يابد. بدين جهت به بررسی ادعاهای اديان درباره حقايق عالم می‌پردازد.
علاوه بر حقيقت طلبی، انسان به خاطر داشتن عقل که يکی از بزرگ‌ترين نعمت‌های الهی است، می‌فهمد که بايد ضررها را از خود دور کند و به دنبال کسب خوبی و منفعت باشد. پيامبران مدعی هستند که تنها راه سعادت و رسيدن به شادکامی دنيا و آخرت، پيروی از تعاليمی است که آنان از سوی خداوند متعال آورده‌اند. عقل انسان می‌گويد بايد به اين سخنان خوب توجه شود؛ زيرا بنابر ادعای اين انسان‌ها، سرنوشت دنيا و آخرت انسان با دينداری يا بی دينی متفاوت است و ممکن است در صورت انتخاب نادرست گرفتار خسارت ابدی و جبران ناپذير شود.
انسان در زندگی عادی خود تلاش می‌کند برای تأمين آسايش مادی خود بهترين معامله را انجام دهد، بهترين سود نصيب او شود و از هر ضرری به دور بماند. آيا عاقلانه چنين فردی در مورد تحقيق از سرنوشت سازترين و مهم‌ترين مسائل زندگی خود مثل اعتقاد به خدا، پيامبران، اسلام، قرآن، معاد و ... بی‌توجه باشد؟
عامل مهم ديگری که انسان‌ها را به سوی دينداری جذب می‌کند، گرايش فطری آنان به سوی معنويات است. انسان‌ها در طول تاريخ، با کششی درونی به سوی خدا، دين و معنويات جذب شده‌اند. معنويت طلبی نوعی گرايش درونی در انسان‌هاست. در تمام ادوار تاريخ، انسان‌ها اين گرايش را داشته‌اند و دين بارزترين مصداق معنويت بخشی به جوامع بوده است و به همين جهت دينداری در اجتماعات انسانی گذشته و حال يک پديده کاملا پررنگ بوده است. البته در ميزان دين‌مداری يا در مصادق آن چه که به عنوان دين يا امر معنوی می‌شناخته‌اند با يکديگر بسيار اختلاف داشته‌اند.
ساموئيل کينگ، جامعه شناس مشهوری است. او در کتاب خود می‌نويسد: «کليه جوامع بشری دارای مذهب بوده‌اند... اساسا در جهان طايفه يا جامعه‌ای بدون معتقدات و آداب و رسومی که در واقع دين و مذهب به شمار می‌رود وجود ندارد...».[۱]
امروزه نيز به رغم، زرق و برق دنيای مدرن و تلاش سردرمدران بسياری از کشورها برای جدا کردن مردم از دين، اين گرايش همچنان وجود دارد. حتی در جوامعی که حکومت آن لائيک (غير ديني) است، باز بسياری از مردم متدين هستند، حتی کسانی که به ظاهر از دين داری خودداری می‌کنند و با آن مبارزه می‌کنند، به امور معنوی شبيه دين مانند روحيه جوان مردی، انسان دوستی و مانند آن برای پرکردن خلأ روحی خود روی می‌آورند.
با مطالب بيان شده، نادرستی برخی از ادعاها نيز درباره منشأ دين، روشن می‌شود. برخلاف ادعای برخی از انديشمندان غربی، منشأ دين جهل انسان نسبت به حقايق عالم يا ترس از رخ دادن حوادث ناگوار نيست. البته ممکن است که دينداری برخی از انسان‌ها ناشی از جهل يا ترس باشد؛ اما اين بدان معنا نيست که علت پديد آمدن هر دينی اين عوامل است و انسان‌های عالم و شجاع بايد بی‌دين باشند.
تاريخ گواهی می‌دهد که پيامبران و پيروان آنان، همواره شجاع‌ترين مردم زمان خود بوده‌اند. با ظلم و پليدی مبارزه کردند و در برابر سخت‌ترين شکنجه‌ها پايداری کردند. در مقابل انسان‌ها ترسوی فراوانی بود و هستند که اعتقادی به خدا نداشته‌اند. بنابراين انگيزه و منشأ دين داری، ترس نيست. علاوه بر آن، اگر ريشه اعتقاد به خدا، ترس از پديده‌‌های طبيعی ناگوار می‌بود، می‌بايست امروزه که انسان بر بسياری از اين حوادث مسلط شده است، از اعتقاد به خدا دست بر می‌داشت يا حداقل دينداری به شدت کم‌رنگ می‌شد؛ در حالی که هنوز اکثر مردم دنيا ديندارند.
در مورد نادرستی نظريه منشأ بودن جهل نيز موارد نقض فراوان وجود دارد. کافی است بدانيم که بسياری از دانشمندان جهان مانند بوعلی سينا، فارابی، انيشتين، نيوتن، و ... متدين بوده‌اند.
بنابراين می‌توان گفت که مهم‌ترين عامل در دين‌جويی او، گرايشی فطری انسان به امور معنوی و ماورای طبيعی است. خداجويی و خداپرستی در سرشت انسان‌ها قرار داده است که گرايش حقيقت‌جويی و تأييد و تأکيد عقل در درستی اين تحقيق بر قوت آن می‌افزايد.[٢]
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله توسط آقای سيد علی هاشمی برشتۀ تحرير درآمده و در پايگاهی علمی پژوهشی (وب سايت) دين گسترمنتشر شده است.
يادداشت ٢: اطلاعاتی که در قسمت پيوست‌ها ارائه می‌شود، آگاهی از ديدگاه‌های مختلف دربارۀ مطالب يک مدخل خاص است. مسئوليت این ديدگاه‌ها به عهده نويسندۀ يا نويسندگان آن است و نشر اين ديدگاه‌ها در دانشنامه به منزله تایید يا رد نظرات ارائه شده در آنها نیست.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- کينگ، ساموئل، جامعه‌شناسی، ترجمه مشفق همدانی، تهران، کتابهای سيمرغ وابسته به انتشارات امير کبير، چ ٦، ٢۵٣۵ شاهنشاهی.
[۲]- هاشمی، سيد علی، منشأ دين‌جويی انسان چيست؟، پايگاهی علمی پژوهشی دين گستر
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ کينگ، ساموئل، جامعه‌شناسی، ترجمه مشفق همدانی، تهران، کتابهای سيمرغ وابسته به انتشارات امير کبير، چ ٦، ٢۵٣۵ شاهنشاهی.
□ پايگاهی علمی پژوهشی دين گستر (سايت اينترنتی وابسته به "مجمع اسلامی دين‌پژوهان افغانستان")
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>