آخرین سربازان ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق پس از ده سال حضور در افغانستان در پی تغییرات سیاسی که بر اساس آن دکتر نجیب‌الله در راس قدرت قرار گرفت خاک افغانستان را ترک کردند.
[↑] دکتر نجیب‌الله شخصيتی چند بعدی
دکتر نجیب‌الله از چهره‌های چند بعدی در حزب دمکراتيک خلق افغانستان (ح د خ ا) بود که پس ازمداخله نظامی اتحاد شوروی سابق در افغانستان ریاست خدمات اطلاعات دولتی معروف به "خاد" را به‌عهده گرفت.
"خاد" ماموریت اصلی امنيت ملی و مبارزه با مخالفين را بر عهده داشت و بنابر نوع عملکرد و نزدیکی‌هایش با سازمان امنیت اتحاد شوروی موسوم به "کا گ ب" به نهاد "مخوفی" مبدل شده بود که مردم از آن بیمناک بودند. 
دکتر نجیب‌الله در ملاقات با ميخائيل گورباچف، رهبر وقت اتحاد جماهير شوروی سابق، که سیاست اصلاحات (گلاسنوست و پروستوريکا) را در حزب کمونيست و دولت اتحاد شوروی وقت اعلام کرد مورد توجه مقامات کرملین قرار گرفت.
دکتر نجيب توانست با اعلام سیاست "مصالحه ملی" در افغانستان در محور توجه قرار بگیرد و اداره کشور را برغم ادامه جنگهای سنگین از سوی نیروهای مخالف و ظاهرا بدون حضور سربازان اتحاد شوروی به عهده بگیرد.
او نام ح د خ ا را به "حزب وطن" تغيير داد و در شورای رهبری آن تغییراتی زیادی را وارد ساخت. اساسنامه حزب را تعدیل کرد و با برگزاری لویه جرگه، قانون اساسی جدید را در کشور معرفی و کشور را "جمهوری دموکراتیک افغانستان" خواند.
اما هیچکدام از اقدامات او از سوی مجاهدین و مخالفین سیاسی او جدی گرفته نشد و لویه جرگه‌ای که در زمان او فراخوانده شد فاقد معیارهای اصلی خوانده شد و جنگ همچنان در این کشور ادامه یافت.
او توانست حمله بزرگی از سوی گروه‌های مجاهدین و مخالف دولت در شهر جلال آباد پس از خروج روسها را با ناکامی روبرو کند اما کودتای شاخه‌ای از جناح خلق ح د خ ا تحت رهبری شهنواز تنی، وزیر دفاع او، از توانمندی نظامی دولت او کاست و اردوی تحت امر او را متشتت ساخت؛ هرچند این کودتا به پیروزی نرسید اما آشکار بود که قوای مسلح افغانستان یکپارچگی خود را در نتیجه آن ازدست داده بود.
زندانی کردن و اعدام برخی از ژنرالهای ارتش در جریان کودتا جو بی اعتمادی را در درون حزب افزایش داد.
سپس ولایت خوست در جنوب افغانستان که در تمام سالهای اشغال و پس از خروج ارتش سرخ از نقاط پرتنش در کشور بود بنابر فشار نظامی و آنگونه که گفته می‌شود در نتیجه برخی سازشها سقوط کرد و از تسلط دولت خارج شد. سقوط خوست در کابل به معنی نخستین نشانه پایان حاکمیت دکتر نجیب‌الله تعبیر شد.
همزمان در پی اختلافات سیاسی، تمایلات قوم‌گرایی که زمینه‌های آن توسط خود حاکمیت و همچنين مداخلاتی از بیرون تنشها بالا گرفت و سرانجام مردم در رویدادهای شهرک حیرتان و شهر مزارشریف شاهد به اوج رسيدن اين تنشها بودند.
با اعلام مخالفت‌های علنی از سوی ژنرال عبدالرشید دوستم از فرماندهان نظامی در شمال افغانستان حاکمیت دچار چند دستگی شد.
نیروهای ژنرال دوستم پس از کودتای ژنرال تنی ستون فقرات نظامی حاکمیت را تشکیل می‌داد و چنین تحولی به تعبير بسياری از ناظران تحولات افغانستان به معنی پایان کامل کار دولت بود.
در نتیجه این رویدادها در شمال کشور و گرم شدن اختلافات در بیروی (دفتر) سیاسی حزب در کابل دکتر نجیب‌الله نتوانست به اتفاق بینن سیوان، نماینده خاص سازمان ملل متحد برای افغانستان، برنامه انتقال قدرت به شورای مقرره تحت سرپرستی سازمان ملل متحد را به مرحله اجرا بگذارد.
سپس دولت دکتر نجیب‌الله در پی اقدامی که از آن به "شبه کودتا" نام برده می‌شود و بدنبال اختلافاتش با ژنرال دوستم بوجود آمد سقوط کرد و وی به دفتر سازمان ملل متحد در کابل پناهنده شد.
او چند سال در آنجا ماند و پس از ورود نيروهای طالبان به کابل از دفتر سازمان ملل متحد ربوده و کشته شد.
در مورد رهبری دکتر نجیب‌الله قضاوتهای متفاوتی وجود دارد. او در کنفرانسهای خبری، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خود صمیمانه از عملی کردن سیاست مصلحه ملی سخن می‌گفت و توانسته بود توجه داخلی و خارجی را به‌خود جلب کند اما سیاست‌های کاری او در درون دستگاه دولت و حزب نتوانست با موفقیت همراه باشد.
مخالفت‌های آشکار او با ببرک کارمل و شهنواز تنی در درون حزب برای او دو جبهه گشود. جبهه‌هایی در عمق شاخه پرچم و خلق. او همچنين در طول سالهای رهبری کشور با مخالفين خارجی دولت (مجاهدين) درگير بود.
اما بسياری از مردم افغانستان و حتی مخالفین او بعد از اعدام او به‌دست طالبان که بصورت قبیحی انجام شد نسبت به او به طرز دیگری نگاه می‌کنند.
هرچند که اغلب مردم که عزیزان خود را در سالهای حاکمیت ح د خ ا از دست داده‌اند دکتر نجيب‌الله را شايد هنوز نبخشیده باشند، اما هستند کسانی که امضای موافتنامه‌های ژنو و تلاشهای او را در تعمیل سیاست مصالحه ملی و آوردن تحولات بسیار سیاسی و دعوت از مجاهدین برای مشارکت در قدرت که همه زمینه‌ساز خروج سربازان ارتش سرخ از افغانستان شد گرامی می‌دارند.[۱]
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- دکتر نجیب‌الله شخصيتی چند بعدی، سايت فارسی بی‌بی‌سی: شنبه ٢۵ دسامبر ٢٠٠۴
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سايت فارسی بی‌بی‌سی
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>