[اسلام] [جهان اسلام]
پان اسلامیسم یا اتحاد اسلام[۱] (به عربی: الوحدة الإسلامیة؛ به انگیسی: Pan-Islamism) یکی از جریان‌های سیاسی جهان اسلام است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین مسلمانان، به‌جای هرگونه پیوندها با میهن، ملیت یا قومیت، پیوند فراملیتی اسلام (جهان وطنی اسلامی) جایگزین گردد[٢]. این جنبش، در سدۀ سيزدهم هجرى (نوزدهم ميلادى)، پا گرفت و تا دهه‌هاى آغازين قرن پانزدهم هجرى (بيست‌م ميلادى)، تداوم داشت[٣].
[↑] ریشه‌شناسی
اصطلاح سیاسی «پان اسلامیسم»، از دو واژه‌ی «پان» (Pan) و «اسلام» ترکیب شده است. بخش نخست اين واژه، يعنی پان، در زبان لاتين پيشوندی است به‌معناى «همه» يا «عموم» كه در ابتداى هر عقيده‌اى (ایدئولوژی) قرار بگيرد آن را به‌معنی اتحاد همه وابستگان به آن عقيده يا جنبش سياسى درمى‌آورد و غير از پان اسلاميسم، از جمله نهضت‌هاى مشهور داراى اين پيشوند مى‌توان از پان اسلاويسم (هوادارى وحدت اسلاوها)، پان ژرمنيسم (هوادارى وحدت سرزمين‌هاى آلمانى‌نشين)، پان عربيسم (هوادارى وحدت كشورهاى عربى)، و پان تركيسم (هوادارى وحدت سرزمين‌هاى ترك‌نشين)[۴] و پان ایرانیسم (هواداران همبستگی سرزمین‌های آریایی) و نیز اکنون پان اروپا (Paneuropa همبستگی کشورهای اروپایی) نام برد. پان اسلاميسم را در فرهنگ سياسى امروز، مى‌توان با اصطلاح «اسلام‌گرايی» مترادف شمرد[۵].
واژه «پان اسلامیسم» نخستین‌بار توسط شرق‌شناسان اروپایی در باب سیاست‌های توسعه‌طلبی دول عثمانی به‌کار رفت، و توسط بسیاری از مسلمانان «چشمهٔ دروغ‌ها»[٦] و «خیالات و اوهام استعمارگران انگلیسی»[٧] نامیده شد. برخی نیز سید جمال‌الدین افغانی را بنیان‌گذار این تفکر دانسته‌اند. با وجود این، منابع و افراد مختلفی تعاریف گوناگونی از پان اسلامیسم داشته‌اند.[٨]
به‌گفتۀ برنارد لوئيس، نام دورگه پان اسلاميسم[۹] «نخستين بار از جانب مخالفان فكر يگانگى ملت‌هاى اسلامى جعل شد و به‌همين جهت پيشروان و مبلغان آن از به‌كار بردن عنوان پان اسلاميسم پرهيز داشتند، اما امروزه به‌سبب كثرت و وسعت استعمال، از جانب محققان موافق و مخالف پذيرفته شده است.»[۱٠].
[↑] پیشینۀ تاریخی
مسأله‌ی همسازگری در جهان اسلام سرگذشتی به درازی تاریخ اسلام دارد. قرآن به‌شیوه‌ای گویا و به سبک‌هایی گوناگون اهمیت همساز بودن مسلمانان را بیان کرده است. در جایی مسلمانان با ایمان را برادر خوانده، آشتی میان آنان را بایسته دانسته[۱۱] و در مواردی برادران اسلامی را از ناهمسازگرایی و جدایی بر حذر داشته است[۱٢]. اما تاریخ گواهی می‌دهد که این دستورهای قرآنی از همان نخستین روزهای پس از مرگ پیامبر اسلام با پیدایش ناهماهنگی‌ها و ناهمسازگری‌های گروهی، قبیله‌ای و طبقه‌ای به شیوه‌ای اثربخش به‌کار برده نشد. ستیزه‌گری‌ها و ناهمسازگری‌هایی که در سقیفۀ بنی‌ساعده برای برگزیدن ابوبکر به‌عنوان جانشین پیامبر در سال ۱۱ هجری قمری (٦٣٢ میلادی)، پدید آمد؛ کشته شدن عمر بن خطاب به‌دست ابولولوه پارسی در سال ٢۴ هجری قمری (٦۴۴ میلادی)؛ تشکیل شورای ٦ نفری به سفارش عمر برای برگزیدن عثمان به مقام خلافت؛ کشته شدن عثمان به‌دست شماری فراوان از مردم در سال ٣٦ هجری قمری (٦۵٦ میلادی)؛ جنگ‌ها و برادرکشی‌های گوناگون در روزگار خلافت علی بن ابی‌طالب و درگذشت وی در پی فرود آمدن تیغ پسر ملجم مردای بر سر او در سال ۴۱ هجری قمری (٦٦۱ میلادی) همه نمونه‌هایی بس روشن و گویا از پیدایش رخنه‌هایی گسترده در پیکر جامعۀ اسلامی پس از مرگ پیامبر می‌باشد[۱٣].
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- (دكتر محمدحسين امير اردوش (دکترای تاریخ، مولفه‌ها و مقوم‌هاى نظريه وحدت اسلامى در سده سيزدهم هجرى، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
[٢]- پان اسلامیسم، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (فارسی و انگلیسی)
[٣]- دكتر محمدحسين امير اردوش، پیشین
[۴]- موثقى، ۱٣٧۵، ص ٢٧٣.
[۵]-[٦]- Islam and the Secular State in Indonesia ISEAS series on Islam. Luthfi Assyaukanie. Institute of Southeast Asian Studies, 2009. ISBN 981-230-889-X pp.42[۹]- ر.ك: لوئيس، ظهور تركيه نوين، ۱٣٧٢، ص ۴۵۵
[٧]- The evolution of the Egyptian national image: from its origins to Aḥmad Luṭfī al-Sayyid. Charles Wendell. University of California Press, 1972. ISBN 0-520-02111-8 pp.230
[٨]- Between the state and Islam, Woodrow Wilson Center series. Charles E. Butterworth, I. William Zartman. Cambridge University Press, 2001. ISBN 0-521-78972-9 pp.100-101
[۱٠]- عنايت، دين و جامعه، بی‌تا، ص ٣٦
[۱۱]- سورۀ حجرات؛ آیۀ ۱٠
[۱٢]- سورۀ آل‌عمران، آیۀ ۱٠٣؛ سورۀ انعام، آیۀ ۱۵۹.
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ عنايت، حميد، دين و جامعه، تهران: انتشارات موج، بی‌تا.
□ لوئيس، برنارد، ظهور تركيه نوين، ترجمۀ محسن‌على سبحانی، تهران: مترجم كتاب، ۱٣٧٢.
□ موثقى، سيد احمد، استراتژى وحدت در انديشه‌ى سياسى اسلام، قم: مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، جلد اول، چاپ دوم، ۱٣٧۵،
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]