 |
|
ویتامین
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- انواع ویتامین‌ها
- داروشناسی
- آنتی‌ویتامین
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
داروشناسی علوم تغذیه
ویتامین (به انگلیسی: Vitamin، با تلفظ آمریکایی: Vitamin)، یک ترکیب آلی (Organic compound) است که بدن به مقدار خیلی جزئی برای سوخت‌وساز مواد غذایی و اعمال حیاتی و رشد و نمو و تندرستی خود ضرورت دارد[۱]. ویتامین‌ها سوخت‌وساز بدن را تنظیم می‌کنند و تنها کمبود یک ویتامین می‌تواند، تمام بدن انسان را به مخاطره اندازد[٢]. بیشتر ویتامین‌ها از منابع اصلی طبیعی استخراج می‌شوند[٣].
در واقع، این مواد حیاتى (ویتامین‌ها) در بدن انرژی تولید نمی‌كنند یعنی درون خودشان انرژی ندارند، اما در واكنش‌های تولید انرژی و واکنش‌های شیمیایی پیچیده بدن، به‌عنوان «كو آنزیم» عمل كرده و باعث تسهیل این واكنش‌ها می‌شوند. بنابراین، ویتامین‌ها نقش خیلی مهمی دارند چون در نبود آن‌ها متابولیسم طبیعی بدن انجام نمی‌شود و بدن نمی‌تواند به آن سطح از انرژی که مورد نظر است، برسد[۴].
ویتامین‌ها سبب تسهیل دگرگشت (سوخت‌وساز بدن)، اسیدهای آمینه، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها می‌شوند و رشد و نمو و ترمیم سلول‌های بدن را میسر می‌سازند. برخی از ویتامین‌ها سبب جذب مواد غذایی در روده می‌شوند و بعضی نیز به‌عنوان کاتالیزور عمل می‌کنند. عمل آن‌ها بر روی «بافت‌های اپی‌تلیال»[۵] و همچنین استخوان بوده و در مجموع هر کدام از آن‌ها از بروز یک عارضه جلوگیری می‌کند[٦].
| ▲ | واژه‌شناسی |
«ویتامین»، واژه‌ی مرکب از کلمه‌ی یونانی «ویتا» (vital) به‌معنی «زندگی»[٧] و «امینه» (amine) است[٨]. این واژه، در سال ۱۹۱٢ میلادی توسط یک بیوشیمیست لهستانی، به‌نام «كازيميرز فانك» (Kazimierz Funk) ابداع شد[۹].
فونک نام »Vitalamine«، یعنی آمینی که حیاتی بوده و برای ادامه زندگی ضرورت دارد، را به موادی که سبب بهبود بیماری بری بری می‌شد و از گروه آمین بوده اطلاق کرد. پس از آن‌که معلوم شد بسیاری از ویتامین‌ها از گروه آمین نیستند، حرف e از آخر واژه ویتامین حذف و واژه »Vitamin« مورد قبول واقع شد[۱٠].
واژه‌ی «ویتامین» در زبان فارسی دری برگرفته از کلمه‌ی فرانسوی «Vitamine» است که در فرهنگ فارسی عمید، چنین توصیف شده است: «ماده‌ای که در اغلب خوراکی‌ها و میوه‌ها وجود دارد و برای تقویت اعضای بدن و تأمین تعادل اعمال حیاتی بسیار ضروری و مؤثر است، هرگاه انواع ویتامین‌ها به مقدار کافی به بدن نرسد، ضعف و سستی و ناخوشی پیدا می‌شود و انسان به بعضی بیماری‌های خطرناک مبتلا می‌گردد.»[۱۱]
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
ارزش خوردن یک ماده غذایی خاص برای حفظ سلامتی، مدت‌ها قبل از آن‌که ویتامین‌ها کشف شوند، شناخته شده بود. مصریان باستان دریافته بودند که خوردن کبد، برای کسانی که دچار بیماری شب‌کوری هستند، مفید است. امروزه، از نظر پزشکی، کمبود ویتامین آ سبب این بیماری می‌شود[۱٢] و برای جلوگیری از مبتلا شدن به آن می‌توان از منابع غذایی ویتامین آ استفاده کرد که احتمال مبتلا شدن به «گزروفتالمی» را کاهش می‌دهد.
پیشرفت سفرهای دریایی، در دوره‌ی رنسانس، موجب شد که خدمۀ کشتی‌ها برای مدت طولانی، از مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه بی‌نصیب بمانند و در نهایت به بیماری‌های که از کمبود ویتامین‌ها ناشی می‌شوند، گرفتار آیند[۱٣].
- حدود ۴۰۰ سال پیش، جهانگردی به‌نام «ماژلان» تصميم گرفت با كشتی دور دنيا را بگردد. در هنگام سفر طولانی مشاهده كرد كه دهان ملوان‌ها زخم شده و از لثه‌ی آنان خون جاری شده و همچنین، مفصل‌های آن‌ها باد كرده و چنان دردناك است كه قابل تحمل نیست.
آنان به بيماری اسكوربوت دچار شده بودند. وقتی كه به جزاير فيليپين رسيدند و از مقداری غذای تازه و مركبات استفاده كردند، با تعجب مشاهده شد كه بيماری آنان برطرف گردید. بعدها دانشمندان دريافتند كه كمبود ويتامين C موجب بروز بيماری اسكوربوت می‌شود.
در دههٔ اول سال‌های ۱۹۰۰ میلادی، «فردریک گولاند هاپکینز»، دانشمند انگلیسی، به‌موضوع جالبی دست یافت. او مخلوطی از انواع هیدرات‌های کربن، چربی‌ها، پروتئین‌ها و نمک‌ها را - که همگی برای یک زندگی سالم ضروری هستند - به یک گروه از موش‌ها خورانید. چند هفته بعد مشاهده کرد که موش‌ها همگی مرده‌اند. ولی گروه دیگر موش‌ها که در همان مدت دقیقاً همان مخلوط غذایی را همراه با مقدار بسیار کمی شیر خورده بودند، زنده مانده بودند. بنابراین، نتیجه گرفت که شیر ظاهراً موادی دارد که برای زنده ماندن و رشد موش‌ها لازمند. امروزه این مواد ضروری حیاتی، به‌نام ویتامین‌ها شناخته شده‌اند[۱۵]. این دانشمند انگلیسی، به‌خاطر همین تحقیق در سال ۱۹٢۹ میلادی جایزه نوبل را دریافت کرد[۱٦].
از آن‌جا که ویتامین‌ها انواع گوناگون دارند و برخی از آن‌ها هم به چند دسته تقسیم مى‌شوند. هر نوع ویتامین تاریخچه کشف خاصی دارد؛ اما کشف اولیه و نام‌گذاری آن نخستین‌بار، در سال ۱۹۱۲ میلادی، توسط دكتر كازيميرز فانك، بیوشیمیست لهستانی، انجام شد. او توانست چهار نوع ویتامین را كشف كند: ویتامین ضدبربرى، ویتامین ضدپلاگرا، ویتامین ضداسقربوت و ویتامین ضدنرمى استخوان، که البته امروزه این نام‌گذاری‌ها منسوخ شده است[۱٧].
فانک، با استخراج موادی از غذاهای تازه توانست بيماری بری بری را در جوجه‌ها درمان کند. از آنجایی که در ماده استخراج‌شده آمين وجود داشت، نام اين ترکيبات را ويتامين يا آمين حياتی ناميد[۱٨]. در صورتی‌که مطالعات بعدی نشان داد که در تمام ويتامين‌ها آمين وجود ندارد، به‌همين دليل استفاده از کلمه ويتامين را مناسب ندانستند و دانشمندان از سال ۱۹٣٠ به بعد تصميم گرفتند زمانی‌که ترکيبات شيميايی مواد مشخص شد از نام ترکيب شيميايی آن‌ها همراه با نام‌گذاری قديم استفاده کنند. به‌عنوان مثال: «رتينول» يا ويتامين آ، «تیامین ویتامین» یا ويتامين ب۱، «ريبوفلاوين» يا ويتامين ب۲[۱۹].
| سال کشف | ویتامین | منبع غذایی |
|---|---|---|
| ۱۹۱٣ | ویتامین آ (رتينول) | روغن جگر ماهی |
| ۱۹۱٠ | ويتامين ب۱ (تیامین) | سبوس برنج |
| ۱۹٢٠ | ویتامین ث (اسید اسکوبیک) | مرکبات، بیشترین غذاهای تازه |
| ۱۹٢٠ | ویتامین د (کلسیفرول) | روغن جگر ماهی |
| ۱۹٢٠ | ویتامین ب۲ (ریبوفلاوین) | گوشت و تخم مرغ |
| ۱۹٢٢ | ویتامین ای (توکوفرول) | روغن جوانه گندم، روغن نباتی تصفیه‌شده |
| ۱۹٢٦ | ویتامین ب۱۲ (کوبالامین) | جگر، تخم مرغ و محصولات حیوانی |
| ۱۹٢۹ | ویتامین کا۱ (فیلوکینون) | برگ سبز گیاهان (سبزی) |
| ۱۹٣۱ | ویتامین ب۵ (اسید پانتوتِنیک) | گوشت، غلات و بیشتر غذاها |
| ۱۹٣۱ | ویتامین ب۷ (بیوتین) | گوشت، تخم مرغ و فراورده‌های لبنی |
| ۱۹٣۴ | ویتامین ب۶ (پیریدوکسین) | گوشت و فرآورده‌های لبنی |
| ۱۹٣٦ | ویتامین ب۳ (نیاسین) | گوشت، تخم مرغ و دانه‌ها |
| ۱۹۴۱ | ویتامین ب۹ (اسید فولیک) | برگ سبز گیاهان (سبزی) |
| ▲ | انواع ویتامین‌ها |
ویتامین‌ها انواع گوناگون دارند و هر كدام از آن‌ها كار خاص و منحصر به فردی را در بدن انجام می‌دهند؛ بنابراین، كمبود هر كدام از ویتامین‌ها باعث بروز بیماری خاصی می‌شود[٢٠].
ویتامین‌ها به انواع زیر دسته‌بندی می‌شوند: ویتامین آ، ویتامین ث، ویتامین دی، ویتامین ای، ویتامین کا و انواع ویتامین‌های گروه ب که عبارتند از: ویتامین ب۱ (یا تیامین ویتامین)، ویتامین ب۲ (یا ریبوفلاوین)، ویتامین ب۳ (یا نیاسین)، ویتامین ب۵ (یا نیکوتینامید)، ویتامین ب۶ (یا پیریدوکسین)، ویتامین ب۹ (یا اسید فولیک) و ویتامین ب۱۲ (یا کوبالامین).
همچنین، ویتامین‌ها را به‌دو دسته مهم، شامل ویتامین‌های محلول در آب و ویتامین‌های محلول در چربی، تقسیم کرده‌اند. ویتامین E، ویتامین K، ویتامین D، ویتامین A را محلول در چربی و ویتامین C و ویتامین‌های گروه B را محلول در آب دانسته‌اند.
در فرهنگ فارسی عمید، از مهم‌ترین ویتامین‌ها چنین یاد شده است:
- ویتامین A که در روغن ماهی و چربی‌های حیوانی و انواع گوشت‌ها و جگر سیاه و مغز و کره و خامه و پنیر چرب و زردۀ تخم مرغ و هویج و مغز گردو و بادام و پسته و فندق وجود دارد و فقدان آن سبب ضعف بینایی و شب‌کوری می‌شود.
- ویتامین B که در غذاهای حیوانی و نباتی مانند فندق، گردو، نخود، لوبیا، عدس، نان گندم، گوشت گاو و گوسفند و مرغ، شیر گاو و تخم مرغ وجود دارد.
- ویتامین C که در میوه‌ها و سبزی‌های تازه مانند تره، کاهو، کلم، هویج، اسفناج، والک، گوجه فرنگی، پرتغال، نارنج و لیمو وجود دارد و فقدان آن باعث اسکوربوت می‌شود.
- ویتامین D که در روغن ماهی وجود دارد و در گوشت و زردۀ تخم مرغ و شیر و کره هم پیدا می‌شود، فقدان آن سبب راشیتیسم می‌گردد.
- ویتامین E در سبزی‌های تازه و روغن دانه‌ها وجود دارد.
- ویتامین K که در جگر و گوجه فرنگی و هویج و کلم و زردۀ تخم مرغ یافت می‌شود و ضد خون‌ریزی است.
- ویتامین PP که در مخمر آبجو و بعضی سبزی‌ها وجود دارد و فقدان آن باعث بیماری پلاگر می‌شود.
| ▲ | داروشناسی |
| ▲ | آنتی‌ویتامین |
...
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ویتامین، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد
[٢]- همان‌جا
[٣]- همان‌جا
[۴]- ویتامین‌ها، کلینیک تخصصی تغذیه دكتر داوود بابابیگلو
[۵]- بافت پوششی یا اپی‌تلیوم (Epithelium) بافتی است که از سلول‌های چندضلعی اجتماع یافته‌ای تشکیل شده‌است که پوشش سلولی سطوح خارجی و داخلی بدن از جمله پوست، دیواره‌ی عروق و حفره‌های کوچک را می‌پوشاند. بسیاری از غدد نیز از بافت اپی‌تلیال تشکیل شده‌اند. این بافت در بالای «بافت همبند» قرار گرفته است و این دولایه توسط غشای پایه از هم جدا می‌شوند. در زبان یونانی، «اپی» به‌معنای روی یا بالای و «تلی» به‌معنای بافت می‌باشد. بافت‌های اپی‌تال دارای رگ‌های خونی در اطراف خود نمی‌باشند و بنابراین از طریق نفوذ غذا از بافت‌های زیرین همبند، تغذیه می‌کنند. بافت‌های پوششی می‌توانند به‌صورت خوشه‌ای از سلول‌ها موجود باشند و به‌عنوان غدد درون‌ریز و غدد برون‌ریز عمل کنند. غذذ درون‌ریز و برون‌ریز به‌شدت با رگ‌های خونی احاطه شده‌اند و از طریق آن تغذیه می‌کنند. در انسان اپی‌تلیوم به‌عنوان یکی از ۴ بافت پایه محسوب می‌شود. ۳ بافت دیگر بافت‌های همبند، عضلانی و عصبی هستند. ماده‌ی بین سلولی این بافت بسیار اندک است. اتصال بین سلول‌های این بافت به‌دلیل وجود سلول‌های چسبندگی، درهم‌فرورفتگی‌های غشا و اتصالات بین سلولی بسیار قوی است.
[٦]- ویتامین، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ٢، ص ۱۹۵٧
[۱٢]- Jack Challem, »The Past, Present and Future of Vitamins« (1997).[۱۴]-
[۱٣]- Jacob, RA, »Three eras of vitamin C discovery« (1996). Subcell Biochem 25: 1–16. PMID 8821966
[۱۵]- فردریک گولاند هاپکینز، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد
[۱٦]- تاریخچه کشف ویتامین‌ها، کتابخانه‌ی مجازی تک کتاب
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ ...