- ساختار
- تولید و مصرف
- عملکرد
- منابع غذایی
- ارزش غذایی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[تغذیه] [مکمل‌های غذایی]
گلوتامین (به انگلیسی: Glutamine با مخفف: Gln یا Q)، یکی از ٢٠ اسید آمینه[۱] کُدگذاری‌شده توسط «رمز ژنتیکی»[٢] استاندارد است[٣] که در بدن انسان موجود می‌باشد. گلوتامین جزو اسیدهای آمینه ضروری نیست؛ اما با این حال در برخی موارد به مانند بعضی از بیماری‌های گوارشی و یا برای ورزشکاران می‌تواند ضروری باشد. اسید آمینه گلوتامین از ترکیب گلوتامات و آمونیاک با مصرف آدنوزین تری‌فسفات تشکیل می‌شود. این ماده در خون انسان، فراوان‌ترین اسید آمینه آزاد می‌باشد[۴].
[↑] ساختار
زنجیره جانبی آن یک آمید، تشکیل شده از جایگزین زنجیره جانبی هیدروکسیل اسید گلوتامیک با یک گروه آمین عاملی است، که آمید اسید گلوتامیک را می‌سازد. رمزهای ژنتیکی آن CAA و CAG هستند[۵].
ساختار ال-گلوتامین، چپ و دی-گلوتامین، راست
[↑] تولید و مصرف
گلوتامین توسط آنزیم سازنده گلوتامین از گلوتامات و آمونیاک ساخته می‌شود. بیش‌ترین درصد ساخت گلوتامین در عضلات صورت می‌گیرد اما به‌صورت جزئی از مغز و شش‌ها نیز آزاد می‌گردد.
بیش‌ترین مصرف گلوتامین توسط یاخته‌های روده صورت می‌گیرد. گلوتامین توسط سلول‌های ایمنی نیز مصرف می‌شود. گلوتامین نقش مهمی در کاهش زمان ترمیم زخم دارد. همچنین با مصرف گلوتامین زمان بستری شدن بیمار بعد از عمل جراحی در بیمارستان کاهش می‌یابد[٦].
محققان تغذیه عقیده دارند که دز متوسط مصرف گلوتامین در حدود ۳ الی ۶ گرم در روز است که باید به همراه رژیم‌های غذایی سرشار از پروتئین مصرف شود. البته ورزشکارانی که با شدت‌های بسیار بالا تمرین کرده و یا ساعت‌های طولانی را به تمرین با وزنه اختصاص می‌دهند، می‌توانند از این دز نیز فراتر بروند.
گفته می‌شود که برای مقابله با افت میزان گلوتامین موجود در پلاسمای خون مصرف ۰٫۱ گرم گلوتامین به ازای هر کیلوگرم وزنه بدن کفایت می‌کند. مصرف گلوتامین بلافاصله پس از اتمام برنامه‌ی تمرینی در تسریع ریکاوری موثر است؛ اما کمپانی‌های مکمل‌سازی مصرف آن در طول روز را نیز مفید فایده می‌دانند. آن‌ها دز مصرف را در حدود ۵ گرم پس از تمرین و ۵ الی ۱۰ گرم نیز در طول روز توصیه می‌کنند[٧].
[↑] عملکرد
گلوتامین باعث افزایش سنتز پروتیین در عضلات اسکلتی شده که منجر به رشد عضلات می‌گردد. رشد عضلات منجر به افزایش توان میوفیبرها برای انقباض می‌شود. این اسید آمینه توسط بسیاری از ورزشکاران وزنه‌برداری، بدن‌سازی و ورزش‌های استقامتی استفاده می‌گردد. گلوتامین باعث افزایش هورمون رشد در پلاسمای خون می‌گردد[٨].
همچنین، گلوتامین وظایف زیر را در بدن انجام می‌دهد: ساخت پروتیین، تنظیم تعادل اسید و باز در کلیه به‌وسیله ساخت آمونیوم، منبع انرژی برای یاخته‌ها، در فراگشت به‌عنوان دهنده نیتروژن، در چرخه کربس به‌عنوان دهنده کربن، و منتقل‌کننده غیرسمی آمونیاک در گردش خون.[۹]
به گلوتامین غذای مغز یا اسید آمینه متفکران نیز می‌گویند. این مکمل تأثیر بسیار به‌روی تمرکز و تقویت حافظه دارد؛ از این رو در ورزش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ورزشکاران رزمی و کشتی‌گیران که احتیاج به تمرکز کافی و از بین بردن استرس در مقابله با حریفان قدر را دارند، انتخاب گلوتامین بهترین انتخاب برای آن‌ها است. در دوره‌های کات که ورزشکار خود را برای مسابقات آماده می‌کند و رژیم غذایی خود را محدود می‌سازد بدن آنان برای به‌دست آوردن سوخت بدن پروتئین‌های موجود در بافت‌های را تجزیه می‌کند برای مقابله با این روند و از دست ندادن حجم بدن، گلوتامین بهترین چاره کار است[۱٠].
یکی از مهم‌ترین فواید گلوتامین، سرعت بخشیدن به ریکاوری و بازسازی عضلات پس از تمرین مقابله با هورمون کورتیزول است که این هورون باعث فرسایش و تحلیل عضلات می‌شود[۱۱].
[↑] منابع غذایی
گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، شیر، لبنیات، گندم، کلم، چغندر، لوبیا، اسفناج و جعفری حاوی گلوتامین می‌باشد.[۱٢]
[↑] ارزش غذایی
گلوتامین فراوان‌ترین اسید آمینه غیر ضروری موجود در بدن آدمی است که در سطح و حجم گسترده‌ای در عضلات اسکلتی و در پلاسمای خون موجود بوده و وظایف متعددی از جمله انتقال نیتروژن بین ارگان‌ها، سم‌زدایی بدن، کمک به دفع آمونیاک از بدن، کمک به تشکیل و تولید RNA و DNA، تقویت سیستم ایمنی بدن را بر عهده داشته و در برخی موارد نیز به‌عنوان منبع سوخت وارد عمل شده و انرژی لازم برای انجام فعالیت‌های فیزیکی آدمی را تامین می‌کند.
این اسید آمینه به همان اندازه که موجب تقویت سیستم ایمنی در بدن می‌شود تاثیرات آنابولیکی نیز از خود نشان داده است. در واقع، آنابولیک به موادی اعم از مجاز و یا غیر مجاز اطلاق می‌شود که منجر به تشدید روند عضله‌سازی در بدن موجودات زنده می‌شود. حال این مواد می‌توانند استروئید و غیر مجاز بوده و یا اسید آمینه و مجاز باشند.
پرداختن به تمرینات شدید و در برخی موارد نیز استفاده از برخی استروئیدها که خواص آندروژنی قدرتمندی نیز دارند، موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. گلوتامین در بین ورزشکاران و در صنعت مکمل‌سازی نامی آشنا بوده و کمپانی‌های مکمل‌سازی نیز بیشتر بر خواص تقویت‌کنندگی سیستم ایمنی این ترکیب توجه نشان می‌دهند.
از دیگر خواص اسید آمینه گلوتامین که موجب شهرت و محبوبیت آن در بین ورزشکاران و حتی کمپانی‌های مکمل‌سازی شده است، می‌توان به تأثیر مثبت آن در افزایش حجم سلول‌های عضلانی، تاثیر مثبت آن در احیای ذخایر تهی‌شده گلیکوژن، تسریع فرایند ریکاوری، کاهش دردهای عضلانی که معمولاً پس از انجام تمرینات شدید بدنی در عضلات حس می‌شود و در نهایت نیز به افزایش تحمل‌پذیری بدن و عضلات برای پذیرش فشار تمرین اشاره کرد.
عضلات اسکلتی منبع اصلی گلوتامین موجود در بدن بوده و در مواقع لزوم نیاز بدن به این اسید آمینه را بر طرف می‌کنند. این تئوری امروزه هنوز به قوت خود باقی است که حتی عضلات اسکلتی سهم عمده‌ای از گلوتامین موجود در پلاسمای خون را نیز تأمین می‌کند.
این حقیقت نیز امروزه پذیرفته شده است که در شرایطی همانند بروز عارضه تمرین‌زدگی و یا در شرایطی که بدن با فشار تمرینات شدید بدنی درگیر است گلوتامین آزاد شده از عضلات اسکلتی برای تأمین نیاز بدن به این ماده و این ترکیب کفایت نمی‌کند. به‌همین دلیل نیز در برخی منابع و در برخی موارد این اسید آمینه را جزو اسید آمینه‌های ضروری تقسیم‌بندی می‌کنند چرا که در شرایطی همچون موارد یادشده بدن به تنهایی قادر به رفع نیاز خود به آن نیست.
در مورد عضلات اسکلتی باید گفت که مراد از آن، همان عضلاتی است که انقباض آن‌ها ارادی بوده و تحت کنترل خود فرد قرار دارد. علاوه بر عضلات اسکلتی در بدن آدمی عضلات دیگری موسوم به عضلات صافی حلقوی نیز وجود دارند که انقباض آن‌ها غیر ارادی بوده و تحت کنترل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک است. این قبیل عضلات حرکات روده‌ای، تنگ‌وگشاد شدن دیواره رگ‌ها و غیره را در بدن آدمی بر عهده دارند.
همان‌گونه که گفته شد، در برخی موارد بدن به‌خودی خود قادر به برطرف کردن نیاز خود به اسید آمینه گلوتامین نبوده و نیاز به دریافت آن از طریق رژیم غذایی پیدا می‌کند. در این مرحله است که مکمل‌های غذایی ارزش و اهمیت پیدا می‌کنند.
علاوه بر ورزشکاران رشته‌های قدرتی و سرعتی که اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان مکمل‌های حاوی این اسید آمینه هستند حتی مصرف و تجویز آن در مورد بیمارانی که از ناراحتی‌های گوارشی رنج می‌برند نیز معمول و موثر بوده است. علاوه بر این، امروزه برای درمان بیماری ایدز نیز از مکمل‌های حاوی این اسید آمینه استفاده‌های موفقی صورت گرفته است. البته مراد از درمان به تأخیر انداختن مرگ این بیماران است و الا این بیماری کماکان غیر قابل درمان است.
زمانی که بدن با فشار تمرینی سنگین درگیر است، گلوتامین موجود در پلاسمای خون آدمی به‌طرز محسوسی اُفت پیدا می‌کند. در شرایطی که بدن با عفونت نیز درگیر شود، همین مسئله اتفاق افتاده و این در حالی است که اُفت محسوس گلوتامین موجود در پلاسما زمینه را برای بروز عفوت نیز مهیا می‌کند. در شرایطی که میزان گلوتامین موجود در خون آدمی اُفت پیدا کند اندام‌ها و ارگان‌هایی که برای عملکرد صحیح و طبیعی نیاز به دریافت مقادیر زیادی از اسید آمینه گلوتامین دارند، نیز دچار بحران و مشکل می‌شوند. از جمله این اندام‌های می‌توان به کلیه‌ها که حفظ بالانس و حفظ تعادل اسیدی بدن را بر عهده دارند، اشاره کرد. از دیگر ارگان‌هایی که نیاز به دریافت گلوتامین دارند می‌توان از کبد نام برد. کبد برای سنتز گلیکوژن و دیگر ترکیبات همانند آنتی‌اکسیدان‌ها، گلوتاتیون، تولید سلول‌های سیستم ایمنی و دیگر موارد نیاز به دریافت مقادیر کافی این اسید آمینه دارد. همچنین گفته می‌شود که میزان انباشته بودن ذخایر گلوتامین موجود در داخل عضلات با افزایش حجم عضلانی که مورد نظر و مطلوب ورزشکاران رشته پرورش اندام است ارتباط معنی‌داری داشته است.
گفته می‌شود که یکی از دلایل بروز خستگی که در اثر پرداختن به تمرینات شدید بدنی رخ می‌دهد تهی‌شدن ذخایر گلوتامین موجود در سلول‌های عضلانی است. تحقیقات نشان داده است که هم تمرینات هوازی و هم تمرینات با وزنه منجر به تهی‌شدن ذخایر گلوتامین موجود در عضلات می‌شود. محققان عقیده دارند که مصرف در حدود ۸ گرم گلوتامین به همراه مقادیری قند بلافاصله پس از اتمام تمرینات روزانه در احیای ذخایر گلوتامین به تحلیل رفته در بافت عضلاتی مفید واقع شده و از شدت خستگی فرد به‌خوبی کم می‌کند.
همچنین، گفته می‌شود که دریافت آب کافی نیز در تسریع فرایند ریکاوری موثر واقع شده است. مصرف مکمل‌های حاوی گلوتامین مخصوصاً در وعده پس از تمرین در افزایش سطح این اسید آمینه در پلاسمای خون موثر بوده و موجب می‌شود تا ضعف سیستم ایمنی که در اثر اُفت میزان گلوتامین در خون به‌وجود می‌آید نیز برطرف شود. همین‌گونه تحقیقات نشان داده است که مصرف مکمل‌های حاوی گلوتامین در وعده پس از تمرین در بازسازی و در احیای ذخایر گلیکوژن موجود در عضلات که در اثر پرداختن به تمرینات شدید بدنی تهی می‌شود، موثر واقع می‌شود. این در حالی است که بنا به توصیه محققان باید در وعده غذایی که پس از تمرین می‌خورید حتماً باید مقادیر کافی از پروتئین و قند نیز گنجانده شود.
تحقیقات زیادی در مورد تأثیر مصرف مکمل‌های حاوی گلوتامین در وعده غذایی پس از تمرین انجام شده و نتایج آن‌ها نیز در منابع گوناگون منتشر شده است. گفته می‌شود که پرداختن به تمرینات شدید بدنی و همین‌طور هم پرداختن به تمرینات استقامتی همانند دوهای طولانی مدت زمینه را برای بروز عفونت‌های مختلف در بدن آماده و مهیا می‌کند. تحقیقات به این نتیجه رسیده است که مصرف مکمل‌های حاوی گلوتامین واقعی در مورد ورزشکاران قدرتی کار و استقامتی کار ابتلا این افراد به عفونت‌های مخنلف را در سطح گسترده‌ای مهار می‌کند. از جمله عفونت‌هایی که سلامت ورزشکاران را تهدید می‌کند و در بین عموم ورزشکاران نیز شایع است، می‌توان به سرماخوردگی و آنفلوآنزا اشاره کرد.
پرداختن به تمرینات شدید همچنین منجر به کاهش گلیکوژن موجود در عضلات شده و همین مسئله نیز موجب می‌شود تا روند طبیعی ریکاوری به تعویق افتاده و مدت زمان لازم برای رسیدن بدن به آمادگی پذیرش جلسه تمرینی دیگر افزایش یابد. این در حالی است که با مصرف گلوتامین کافی پس از اتمام تمرین روزانه می‌توان با تقویت احیای سریع ذخایر گلیکوژن تهی‌شده در عضلات علاوه بر کوتاه کردن مدت زمان لازم برای ریکاوری‌شدن عضلات، سنتز پروتئین در بافت‌های عضلانی را نیز به‌خوبی تشدید کرد.
به گفته محققان روش مشخص و معینی برای تعیین میزان نیاز واقعی بدن به گلوتامین مصرفی در طول روز در دست نیست. همچنین گفته می‌شود که مصرف مکمل‌های حاوی این اسید آمینه نیز عوارض جانبی ناگواری را به‌دنبال نداشته است. این در حالی است که تحقیقات انجام شده در زمینه تأثیر این ترکیب بر پیشرفت‌های ورزشی ورزشکاران رشته‌های مختلف مصرف آن را تأیید کرده است. بنابراین می‌توان گفت که مصرف مکمل‌های حاوی این ترکیب برای پیشرفت‌های ورزشی در برخی موارد الزامی به نظر می‌رسد.[۱٣]
با این حال توصیه می‌شود، گلوتامین را نباید همزمان با کراتین استفاده کرد، چون در این حالت آن‌ها با هم در جذب شدن رقابت می‌کنند. بهتر است گلوتامین را قبل از ورزش و کراتین را پس از ورزش مصرف شود[۱۴].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- اسید آمینه در شیمی به هر ملکولی که شامل گروه‌های کاربردی آمینه و کربوکسیلیک اسید است گفته می‌شود که واحد تشکیل‌دهنده پروتئین است. بیست نوع اسید آمینه در تشکیل پروتئین‌ها شرکت دارند. بر اساس گروه R متصل به آن‌ها و در نتیجه خواص شیمیایی آن‌ها، این بیست اسید به سه گروه تقسیم می‌شوند. این سه گروه عبارتند از: هیدروفوبیک، قطبی، و باردار (مثبت و منفی).
[٢]- اطلاعات درون ژنوم به‌صورت رشته‌ها یا کلمات سه حرفی موسوم به رمز منتقل می‌شوند. هر حرف این کلمه قابل انتخاب از یکی از الفبای چهارتایی اسیدهای نوکلئیک است.رمزهای شناخته‌شده‌ایی وجود دارد که در فر‌آیند رمزخوانی در رناتن و تولید اسیدهای آمینه تشکیل‌دهنده پروتئین‌ها کارآیی دارند. در مجموع بیش از ۲۲ اسید آمینه «طبیعی» شناخته نشده است. هر رمز از ۳ اسیدنوکلئیک ساخته می‌شود، پس با در نظر گرفتن احتمالات آرایش و چیدمان این چهار اسید نوکلئیک، ۶۴ حالت (۴ × ۴ × ۴) می‌توانند داشته باشد. پس به رمزی که این دو را به هم تبدیل می‌کند افزونگی دارد.در بیشتر موارد، رمز ژنتیکی که از روی آن اطلاعات ژنوم به پروتئین تبدیل می‌شود، در اندامگان‌های گوناگون یکسان یا همانند است.[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]