- واژه‌شناسی
- تاریخچه
- ضد اثبات‌گرایی
- اثبات‌گرایی منطقی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[فلسفه] [فلسفه علم]
اثبات‌گرایی یا پوزیتیویسم (به انگلیسی: Positivism) که آن را تحصل‌گرایی نیز خوانده‌اند، هر گونه فلسفه علم بر اساس این دیدگاه است که در علوم طبیعی و اجتماعی، داده‌های برگرفته شده از «تجربه حسّی» [و تلقی منطقی و ریاضی از این داده‌ها]، تنها منبع همه معرفت‌های معتبر است. کسب و وارسی داده‌هایی که می‌توان از راه حس‌ها به‌دست آوردن را «شواهد تجربی» گویند[۱].
[↑] واژه‌شناسی
واژۀ «پوزیتیویسم»، در فرهنگ فارسی معین، به‌معنای تجربه‌گرایی و هرگونه مذهب فلسفی که مابعدالطبیعه را رد می‌کند، آمده است[٢]. این واژه را در قرن نوزدهم آگوست کنت، وضع کرد كه در طول زمان دستخوش تحولات بسيارى شد.
«پوزیتیو» (بسیار قدیم و متداول) به‌معنای افکاری است که دارای قطعیت علمی و مابه ازای خارجی باشد در مقابل آنچه خیالی و فرضی و موهوم باشد غیر اثباتی غیرپوزیتیو است. به‌گفته اگوست کنت «به‌کسی اهل تحصل گویند که زندگی خود را کمتر به‌دست اوهام و خیالات و کمالات مطلوب غیر قابل وقوع و منفی‌بافی سپرده، اوقات خود را بیشتر به افکاری مصروف دارد که نفع و فایده و ثمره واقعی و عمل آن‌ها ترتب پیدا کند.»
البته اصالت نفع و فایده اساس تفکر فلسفی پراگماتیستی است ولی فارغ از تفاوت‌های فلاسفه پوزیتیو همه‌ی آن‌ها در پنداری‌بودن و بی‌فایده بودن تمام گزاره‌هایی که منشأ حسی ندارند، مشترک هستند.
امیل لیتره (۱٨٠۱-۱٨۹۱) از پیروان کنت می‌گوید اصل اساسی علم، تحصلی بودن آن یعنی اثبات‌پذیری تجربی است و هیچ واقعیتی به‌صرف عقلی بودن نمی‌تواند اثبات شود، هر بار که ما در زمینه موجود به استدلال می‌پردازیم، باید مقدمات استدلال ما از تجربه استنباط شده باشد و نه از خصوص ادراک عقلی خودمان.
در هر صورت پس از کنت، پیروان و شارحان پوزیتیویسم، به‌طور کلی ثبوت هر امری بیرون از تجربه را انکار کردند و شناسایی را به قلمرو فیزیکی منحصر شمرده و گمان کردند تنها به کمک علوم واقع در این قلمرو است که می‌توانند به پرده برداشتن از معماهای گذشته که طرفداران مابعدالطبیعه در جست‌وجوی حل آن بودند، نایل آیند.
[↑] تاریخچه
برخی از مورخان فلسفه، ریشه‌ی گرایش‌های پوزیتویستی را در یونان باستان جست‌وجو می‌کنند، برای مثال ارسطو را در مقابل افلاطون یک پوزیتویست منطقی به‌شمار می‌آورند. این مفهوم در قرن سیزدهم توسط راجر بیکن، در قرن شانزدهم توسط فرانسیس بیکن، در قرن نوزدهم توسط سن سیمون به‌صورت تلویحی به‌کار گرفته شد و پس از آن به‌صورت مکرر و صریح در نوشته‌های آگوست کنت مطرح گشت[٣].
[↑] ضد اثبات‌گرایی (Antipositivism)
[↑] اثبات‌گرایی منطقی
پوزیتیویسم منطقى یکی از پرآوازه‌ترین مکتب‌های فلسفی سده اخیر است که صاحب‌نظران بسیاری در پیدایش آن سهیم بوده‌اند. این مکتب علیه مابعدالطبیعه شورش همه جانبه‌ای را سامان داد و در واقع آن را یکسره به‌دور انداخت، اثبات‌پذیری تجربی را تنها معیار معناداری گزاره‌ها و قضایا دانست و بر این اساس گزاره‌های مابعدالطبیعی را به‌دلیل آن‌که قابل اثبات تجربی نیست فاقد معنا برشمرد.
پوزیتیویسم، اصالت تحصل، تحصل‌گرایی یا اثبات‌گرایی، به‌رغم داشتن ریشه‌های کهن شهرت خود را با نام پوزیتیویسم منطقى به‌دست آورده است و با همین نام دوره‌‌ای کوتاه از اندیشه فلسفی در مغرب زمین را به‌خود اختصاص داده است.[دینداران برای بی‌اعتبار نشان‌دادن این مکتب فلسفی تلاش فراوان کرده‌اند و حتی خواسته‌اند، همیشه تصویر منفی از آن ارائه دهند. چنان‌که سید مرتضی حسینی شاهرودی، این گزاره را چنین تحریف کرده است: «پوزیتیویسم منطقی یکی از پرآوازه‌ترین مکتب‌های فلسفی سده اخیر بوده که صاحب‌نظران بسیاری از علوم مختلف در پیدایش و گسترش آن سهیم بوده‌اند. این فلسفه با هدف اعلام مرگ متافیزیک و ارائه ساختار جدیدی برای معرفت‌های بشری، مسئله معنی‌داری را مطرح نمود. به‌نظر متقدمان این نحله، معیار معنی‌داری، اثبات‌پذیری تجربی است. این معیار چنان مورد نقد و تردید جدی قرار گرفت که با فاصله کمی، تعدیل یافته، به‌صورت تأییدپذیری ارائه شد. در دوران معاصر برخی از فیلسوفانی که گرایش پوزیتیویستی دارند، آن را به ابطال‌پذیری تبدیل کردند. این مکتب فلسفی در عین حال که از مهم‌ترین مدعیات خود دست برداشت، آثار قابل توجهی در حوزه فلسفه از خود به‌جای گذاشته است.» (حسینی شاهرودی، سید مرتضی، معرفی و نقد پوزیتیویسم منطقی ، آموزه‌های فقهی (الهیات و حقوق)، بهار و تابستان ۱٣٨٢، شماره ٧ و ٨، ص ۱٢٧)]
«پوزیتیویسم منطقى نامی است که بلومبرگ و هربرت فایگل در سال ۱۹٣۱ به مجموعه‌ای از افکار «حلقه وین» داده بودند و البته شکل تحول یافته این مکتب بعدها به‌نام «پوزیتیویسم منطقى» خوانده شد. اصالت تجربه سازوار، اصالت تجربه منطقى، اصالت تجربه علمی و پوزیتیویسم نوین منطقی دیگر اسامی آن است».
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- اثبات‌گرایی، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]