- واژه‌شناسی
- تاریخچه
- در آیین میترا
- در آیین زرتشت
- در دین یهود
- در مسیحیت
- در اسلام
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[واژه‌های قرآن] [عید قربان]
قربانی (به انگلیسی: Sacrifice؛ به آلمانی: Opfer؛ به عربی: القربان و به عبری: קורבן)، از کهن‌ترین ادوار تا امروز، در سر تا سر جهان به‌عنوان یک سنت و عادت دیرین دینی برگزار می‌گردد[۱]. در همه‌ی قربانی‌ها، نزدیکی جستن به خدایان یا نیروهای فراطبیعی منظور نظر قربانی‌کنندگان بوده است[٢].
[↑] واژه‌شناسی
از نظر لغت، واژه‌ی «قربانی» از «قرب» به‌معنای نزدیکی[٣] یا «قربان» گرفته شده که بازهم به‌معنای قرب و نزدیکی یا نزدیک شدن است[۴]. در فرهنگ فارسی عمید، قربان (جمع آن قرابین) مصدر عربی خوانده شده و به‌معنای نزدیک شدن یا هر چیزی که به‌وسیلۀ آن به‌سوی خداوند تقرب پیدا کنند، آنچه که در راه خدا تصدق کنند مثل گاو و گوسفند و شتر که بکشند و گوشت آن را بخش کنند و در فارسی قربانی هم میگویند[۵].
واژه‌ی عبری «קורבן»، که به‌معنای «قربان» یا «هدیه» است[٦]، یکی از ارکان مهم و عمده‌ی پرستش یهودیان بود که نفس آن دلیل بر توبه و اعتراف و تقدیس و کفاره و شکر می‌باشد و قربانی هم به دو نوع بود: یکی قربانی خونی و دیگری قربانی غیر خونی[٧].
در اصطلاح اسلامی نیز هر آن چیزی که سبب و وسیله تقرب و نزدیکی به الله باشد آن را «قربانی» میگویند؛ آن چیز، خواه ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات؛ برخی از علما، هر نیکی و عمل خیر را که باعث قرب و رحمت الهی باشد «قربانی» می‌نامند. البته در عرف عام به آن حیوان مخصوص «قربانی» گفته می‌شود که به‌خاطر رضای الله در روزهای معین عید الاضحی - عید قربان - مسلمانان آن را ذبح می‌کنند. کلمه قربانی، چندین بار در قرآن آمده است که در اغلب موارد، مراد از آن «حیوان مذبوحه» است[٨].
معادل انگليسی قربانی، «Sacrifice» است كه از «sacrificium» گرفته شده و آن تركيبی است از دو واژه‌ی «sacer» به‌معنای مقدّس و واژه‌ی «facere» به‌معنای ساختن.[۹]
در حالی که واژه‌ی قربانی در عربی و فارسی، همه قربانی‌ها نزديكی جستن به خدا يا خدايان و يا قوای فوق طبيعی مدّنظر بوده است؛ كلمۀ «sacrifice» كه تقريباً معادل قربانی است، می‌رساند كه چیزی قربانی‌شده برای خدايان، به‌وسيلۀ قربانی‌كردن، جنبۀ تقدّس و خدايی به‌خود گرفته است.[۱٠]
برای قربانی گاهی واژه‌ی «پيشكش» (Offering) نيز استفاده می‌شود. پيشكش گاهی مترادف قربانی و گاهی اعم از قربانی است و به‌معنای هديه‌دادن به‌كار می‌رود[۱۱].
دايرة‌المعارف دين، اصطلاح قربانی را عملی مذهبی می‌داند كه در آن، چيزهايی از مايملك شخص خارج شده و به خدا يا يك نيروی فوق‌طبيعی اختصاص داده و تقديم می‌شود.[۱٢]
برخی ديگر، قربانی را به آيينی تعريف كرده‌اند كه طیّ آن، چيزی فدا شده يا از بين می‌رود و هدف از آن، برقراری رابطه‌ای است بين يك نيروی ماورای‌الطبيعی و انسان‌هایی كه به اين نيرو نيازمندند. اين رابطه می‌تواند برای كسب يك نيروی معنوی باشد كه تصور می‌شود در طی يك وعدۀ غذايی مشترك به‌دست می‌آيد و يا جهت رفع نقص‌ها و سستی‌های بشر[۱٣].
[↑] تاریخچه
سنت کهن قربانی انسان، در گذشته در میان بسیاری از ادیان و فرق مذهبی رواج داشت. معابد آلوده به خون آزتک‌ها[۱۴] گواهی بر این مدعاست. قلب تپنده بسیاری از بی‌گناهان در آن‌جا به‌صورت زنده به‌عنوان قربانی به خدای بزرگ تمدن‌های آمریکای جنوبی، کتزلکوتل[] یا کولاکان[]، «اژدهای پردار»، از سینه‌های‌شان بیرون کشیده شد. تاریخی که بی‌شباهت به اسطوره‌ای آریایی «ضحاک ماردوش» (پادشاه هفت کشور) نیست که «مارهایش» مغز جوانان را می‌خورد[].
.jpg)
قربانی‌کردن انسان در بین آزتک‌ها
نظریۀ توتمیسم فروید که شاید بلند آوازه‌ترین کار او دربارۀ دین باشد، هر چند «اوانز پریچارد»، آن را «داستان محض» و «قصۀ پریان» می‌نامد، اما داستان خارق‌العادۀ ادیان و نیز سرچشمۀ سراسر تمدن بشری را بازگو می‌کند. فروید می‌گوید:
- «روزی روزگاری در یک زمان بسیار دور، انسان ابتدایی و یا شاید نیاکان ما قبل انسانی انسان در حالتی که داروین رمۀ آغازین می‌نامد، زندگی می‌کرد. این رَمِه ترکیب می‌شد از نر مسلطی که تعدادی از ماده‌ها را در انحصار خود داشت و آزمندانه همۀ آن‌ها را برای خود می‌خواست. این پدر نیرومندتر، حسودتر و خشن‌تر نرهای دیگر دسته‌اش را که پسران خودش و فرزندان ماده‌هایش بودند، از ماده‌ها دور نگه‌میداشت و آن‌ها را به حاشیۀ گروه رانده بود.
به‌هر روی، روزی فرا رسید که این مردان حاشیه‌ای که گروهی از برادران و برادران ناتنی بودند، دست به‌دست هم دادند و پدر مسلط را کشتند، کاری که هیچ‌کدام به‌تنهایی هرگز نمی‌توانستند انجام دهند. نخستین همکاری آن‌ها به‌صورت پدرکُشی بود.»
فروید، سپس رویدادی وحشتناک‌تر از رویداد دیگر را پی هم می‌آورد. او می‌افزاید که «البته، این وحشیان آدمخوار قربانی‌شان را خوردند». دلیل این آدمخواری به‌نظر فروید این بود که برادران پدرکش معتقد بودند که با خوردن قربانی نیرو و قدرت او را جذب می‌کنند. نخستین جشن شادمانی آن‌ها یک جشن آدمخوارانه بود. به‌نظر فروید، این جشن در واقع طلایۀ جشن توتمی بود که در آن حیوان توتمی که معمولاً حرام است، به‌گونه‌ای مناسک‌آمیز سلاخی و خورده می‌شود.
در وداها، فهرستی از نام‌های خدایان و قربانی مورد علاقه‌ی هر یک از آنان ذکر شده است. در آیین هندو، رسمی به‌نام «ساتی» وجود دارد که در آن زنان خود را در آتش قربانی می‌کنند. این رسم، تاکنون در برخی از نقاط هند انجام می‌شود. به‌علاوه، هندوان هر ساله برای خدای مادر، کالی[]، و شیوا[]، انسان قربانی می‌کردند و همیشه این باور در هندویسم بوده که شیوا از گوشت انسان تغذیه می‌کند. هر جمعه در معبد شیوا در تنجور[] یک کودک پسر را قربانی می‌کردند. این عمل به‌طور رسمی تنها در قرن نزدهم متوقف شد.
در آیین ودا در هند، قربانی‌کننده باید پیش از قربانی، تن‌شویی کند و روزه بگیرد و دعای ویژه بخواند. این به‌منظور آن است که قربانی‌کننده از آدلودگی‌های غیر دینی پاک شود. پس از قربانی نیز شستشوی دیگری لازم بود تا آثار مقدس قربانی با آلودگی‌های غیر دینی مخلوط نگردد.
در این آیین، کاهن قربانی‌کننده خطاب به قربانی می‌گفت: «تو نمی‌میری، و صدمه‌ای به تو نمی‌رسد، تو از راهی دلکش به‌سوی خدایان می‌روی.»[مصطفوی، علی‌اصغر، اسطورۀ قربانی، ص ٢٦]
قربانی، در خاورمیانه نیز پیشینه‌ی بسیار کهن دارد. مردم خاورمیانه برای خدایان بزرگ خود آیین‌های مختلف قربانی انسان انجام می دادند. این عمل عمدتاً به‌صورت سوزاندن شخص صورت می‌گرفت. داستان انداختن ابراهیم در آتش، از همین واقعیت مایه گرفته است. حفاری‌های سِر لئونارد وولی[] در شهر سومری اور، سرزمین اصلی ابراهیم، در سال ۱۹٢٧ در قبرستان سلطنتی شهر، شواهدی گسترده از قربانی انسان را آشکار کرد.
هرودت در سخن از مصر گوید: «مصریان بعد از مراسم قربانی، مرد و زن به گریه و زاری می‌پردازند»؛ اهالی کاریه، علاوه بر گریه زخم‌هایی نیز بر خود می‌زنند[پیرنیا، مشیرالدوله، تاریخ ایران باستان، ج ۱، ص ۵۱٢] و چنان می‌نمایانند که از کردۀ خود پشیمان‌اند.[مصطفوی، علی‌اصغر، اسطورۀ قربانی، ص ٢٦]
[↑] در آیین میترا
[↑] در آیین زرتشت
[↑] در دین یهود
[↑] در مسیحیت
[↑] در اسلام
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
يادداشت ٢: A druid was a member of the priestly class in Britain, Ireland, and Gaul (France), and possibly other parts of Celtic Europe and Galatia during the Iron Age and possibly earlier that consisted of both men and women.[] Very little is known about the ancient druids. They left no written accounts of themselves and the only evidence is a few descriptions left by Greek, Roman and various scattered authors and artists, as well as stories created by later medieval Irish writers.[] While archaeological evidence has been uncovered pertaining to the religious practices of the Iron Age people, »not one single artefact or image has been unearthed that can undoubtedly be connected with the ancient Druids.«[] Various recurring themes emerge in a number of the Greco-Roman accounts of the druids, including that they performed human sacrifice, believed in a form of reincarnation, and held a high position in Gaulish society. Next to nothing is known about their cultic practice, except for the ritual of oak and mistletoe as described by Pliny the Elder.The earliest known reference to the druids dates to 200 BCE, although the oldest actual description comes from the Roman military general Julius Caesar in his Commentarii de Bello Gallico (50s BCE).Greek and Roman writers frequently made reference to the druids as practitioners of human sacrifice, a trait they themselves reviled, believing it to be barbaric.[] Such reports of druidic human sacrifice are found in the works of Lucan, Julius Caesar, Suetonius and Cicero.[] Caesar claimed that the sacrifice was primarily of criminals, but at times innocents would also be used, and that they would be burned alive in a large wooden effigy, now often known as a wicker man. A differing account came from the 10th-century Commenta Bernensia, which claimed that sacrifices to the deities Teutates, Esus and Taranis were by drowning, hanging and burning, respectively[].Diodorus Siculus asserts that a sacrifice acceptable to the Celtic gods had to be attended by a druid, for they were the intermediaries between the people and the divinities. He remarked upon the importance of prophets in druidic ritual:»These men predict the future by observing the flight and calls of birds and by the sacrifice of holy animals: all orders of society are in their power... and in very important matters they prepare a human victim, plunging a dagger into his chest; by observing the way his limbs convulse as he falls and the gushing of his blood, they are able to read the future.«
There is archaeological evidence from western Europe that has been widely used to back up the idea that human sacrifice was performed by the Iron Age Celts. Mass graves found in a ritual context dating from this period have been unearthed in Gaul, at both Gournay-sur-Aronde and Ribemont-sur-Ancre in what was the region of the Belgae chiefdom. The excavator of these sites, Jean-Louis Brunaux, interpreted them as areas of human sacrifice in devotion to a war god,[] although this view was criticized by another archaeologist, Martin Brown, who believed that the corpses might be those of honoured warriors buried in the sanctuary rather than sacrifices.[] Some historians have questioned whether the Greco-Roman writers were accurate in their claims. J. Rives remarked that it was »ambiguous« whether the druids ever performed such sacrifices, for the Romans and Greeks were known to project what they saw as barbarian traits onto foreign peoples including not only druids but Jews and Christians as well, thereby confirming their own »cultural superiority« in their own minds.[] Taking a similar opinion, Ronald Hutton summarized the evidence by stating that »the Greek and Roman sources for Druidry are not, as we have received them, of sufficiently good quality to make a clear and final decision on whether human sacrifice was indeed a part of their belief system.«[] Nora Chadwick, an expert in medieval Welsh and Irish literature, who believed the Druids to be great philosophers, has also fervently purported the idea that they had not been involved in human sacrifice, and that such accusations were imperialist Roman propaganda.[] National Geographic, recently revealed evidence that »[suggests] that Druids possibly committed cannibalism and ritual human sacrifice.« But as Mark Horton, an archaeologist at the University of Bristol associated with these recent findings stated, even if cannibalism was practiced it was probably extremely rare and that it may be evidence of increasing hunger and desperation as Roman invaders closed in or even the result of battle atrocities.[] Guy G. Stroumsa, as well as Thomas Hartwell Horne, state that these practices were eventually halted with the introduction and spread of Christianity in Europe, as well as in the Mediterranean region.[]
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]- احمد آقايی ميبدی، فطری بودن قربانی و راز انحرافات آن در اديان ابتدايی، معرفت ادیان، سال دوم، شماره دوم، بهار ۱٣۹٠، ص ۱۱٨
[۴]-
[۵]- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، سرواژۀ «قربان»، ج ٢، ص ۱۵٧٣
[٦]- پیدایش باب ۴ آیۀ ٣ و لاویان باب ٢ آیۀ ٧
[٧]- مسترهاکس، قاموس کتاب مقدس، صص ٦۹۱-٦۹٢
[٨]- دكتر عبیدالله بنی‌کمال، تاریخچه و فلسفه قربانی، پایگاه اطلاع‌رسانی وااسلاماه
[۹]- Henninger, Joseph, »sacrifice«, in: The Encyclopedia of religion, p. 554.[۱٠]- مصاحب، غلام‌حسين، دائرة‌المعارف فارسی، ص ٢۵٣٣.
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□ Henninger, Joseph, »sacrifice«, in: The Encyclopedia of religion, Mircea Eliade (ed.), New York, 1987.
□ James, E.o., »Sacrifice«, in: Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.), New York, Charles Scribners Sons.
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]