- زندگی‌نامه
- کارنامه‌ی علمی
- آثار
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[باستان‌شناسان غربی] [باستان‌شناسی]
ویر گوردُن چایلد (به انگلیسی: Vere Gordon Childe) (زادۀ ۱٨۹٢ م - درگذشتۀ ۱۹۵٧ م)، باستان‌شناس سرشناس استرالیایی[۱] اهل انگلستان بود[٢] که نامی شناخته شده در انسان‌شناسی جهان است[٣] و شاید بزرگ‌ترین باستان‌شناس قرن بیستم. او هم‌چنین، از پیشگامان مطالعه‌‌ی نظام‌مند دوره‌ی پیشا-تاریخی ِ اروپا (هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد) بود و نشان داد که پیشرفت‌های فن‌آوری چگونه به زایش تمدن‌های انسانی می‌انجامد. گوردُن چایلد، آثار کم‌نظیری در دانش باستان‌شناسی از خود به یادگار مانده است.
[↑] زندگی‌نامه
ویر گوردُن چایلد، در ۱۴ آوریل ۱۸۹۲ میلادی، در خانواده‌ای محافظه‌کار از طبقه‌ی متوسط در سیدنی از ایالت ویلز جنوبی جدید در استرالیا به‌دنیا آمد[۴]. وی تحصیلات ابتدایی، متوسطه و دانشگاهی را در مدارس و دانشگاه سیدنی به پایان رساند. در سال ۱۹۱۴ به دریافت درجه‌ی کارشناسی از این دانشگاه توفیق یافت. آن‌گاه به بریتانیا رفت و پس از ورود به کوئینز کالج ِ دانشگاه آکسفورد، به ترتیب خدر سوال‌های یش ۱۹۱٦ و ۱۹۱٧ به دریافت درجه‌ی کارشناسی در رشته‌ی ادبیات و سپس در باستان‌شناسی نایل آمد[۵]. در این سال‌ها به استرالیا بازگشت و در مقام منشی خصوصی جان استوری - عضو شورای قانون‌گذاری ایالت ویلز جنوبی جدید برای شهر بالمین - و اندکی بعد در همین سِمَت نزد نخست‌وزیر آن ایالت مشغول به‌کار شد. کتابی که در سال ۱۹٢٣ با عنوان «حزب کارگر چگونه حکومت می‌کند» انتشار داد، با تکیه بر تجربه‌های همین دوره از زندگی او نوشته شد. با مرگ ناگهانی استوری در سال ۱۹٢۱، چایلد سیاست را کنار گذاشت و به اروپا سفر کرد.[٦] سپس، وی در دانشگاه‌های مختلفی همچون دانشگاه لندن به‌تدریس باستان‌شناسی پرداخت[٧]. گفته می‌شود «باستان‌شناسی بدون گوردُن چایلد شاید امروزه فاقد بسیاری از مبانی باستان‌شناسی بود»[٨]. این سخن شاید گزافه نباشد، زیرا، تردیدی نیست که گوردن چایلد سهم بزرگی در باستان‌شناسی اروپا داشته و ابداعات او در روش‌های باستان‌شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما باید توجه داشت که او پیرو مکتب «انتشارگرایی» سال‌های پیش از ۱۹۵٠ میلادی بود و امروزه این نظریه و نیز دیدگاه‌های چایلد اعتبار خود را تا حد زیادی از دست داده و نظریه‌های تازه‌تری جای آن را گرفته است[۹].
گوردُن چایلد، علاوه بر تحصیل در رشته‌های زبان‌شناسی و باستان‌شناسی، نویسنده‌ای چیره‌دست بود و نوشته‌های او نه‌تنها باستان‌شناسان بلکه بسیاری از دانشمندان رشته‌های گوناگون و حتی مردم عادی را به‌خود جلب می‌کرد و این خود بزرگ‌ترین ویژگی چایلد بود. او باستان‌شناسی را به‌میان توده‌ها برد و بسیاری را به این علم علاقه‌مند کرد، به‌ویژه آن‌که تصور چایلد از پیش از تاریخ بر پایه‌ی دیدگاه‌های مارکسیستی استوار بود[۱٠]. نیل فالکنر، باستان‌شناس و مورخ شناخته شده‌ی بریتانیایی می‌نویسد:
- چایلد تنها یک دانشگاهی پیشتاز، متخصص پیشاتاریخ و نظریه‌پرداز اجتماعی نبود، او در طول زندگیش، سوسیالیستی فعال و عمیقاً متعهد نیز بود، اما توهمات استالینیسم[۱۱] را تا پایان زندگیش حفظ کرد.
چایلد هم به‌عنوان دانشگاهی و هم به‌عنوان فعال، به‌شدت تحت‌تأثیر مارکسیسم بود. وسعت دید تفسیری روایات کلان وی از پیشاتاریخ و دوران باستان، که متقاعد کننده هم بود، ریشه در رویکرد ماده‌گرایانه‌ی او داشت. همین رویکرد است که دو کتاب محبوب چایلد، «انسان خود را می‌سازد»[۱٢] و «آن‌چه در تاریخ گذشته» است[۱٣] را باعث شده است که با آن‌ها طرح تاریخ اروپا و خاور نزدیک را از عصر سنگ تا سقوط امپراتوری رم ترسیم نمود، این دو احتمالاً پرخواننده‌ترین کتاب‌های باستان‌شناسی هستند که تاکنون نوشته شده است. از سویی، هرچند تا حدودی محدودیت‌ها و تناقضات دیدگاه چایلد نسبت به تاریخ، می‌تواند با ناکافی بودن اطلاعات در دسترس وی توضیح داده شود، با این حال، تا حد زیادی پیامد پایبندی وی به تفسیر نسبتاً خشکی از مارکسیسم بود.[۱۴]
گرایش چایلد به چپ در عرصه‌ی سیاسی، توجه جورج اُرول - نویسنده‌ی معروف ضد چپ - را برانگیخت و او نام ویر گوردون چایلد را در فهرست ۱٣۵ نفره‌ی نویسندگان و پژوهندگانی گنجانید که برای استخدام در اداره‌ی پژوهش‌های اطلاعاتی بریتانیا، مناسب نبودند[۱۵].
چایلد، در سال ۱۹٢٧، در دانشگاه ادینبره، کرسی استادی رشته‌ی باستان‌شناسی را از آن خود کرد و تا سال ۱۹۴٦، در آن‌جا به‌کار ادامه داد. حفاری‌های او در اسکارابوری سوئد، در سال ۱۹٢٨ انجام شد، و در همان‌سال برای نظارت بر کاری دعوت شد که خود به‌دنبال بارندگی و جاری‌شدن سیلاب و از زیر خاک خارج‌شدن چندین بنای اضافی در آن محل آغاز کرده بود. از نظر چایلد، چنین دعوتی غیرعادی می‌نمود، زیرا او هنوز به تجربه‌ی کافی در زمینه‌ی حفاری‌های باستان‌شناختی دست نیافته بود. مهارت اصلی او تا آن زمان تفسیر کردن اطلاعاتی بود که دیگران کشف می‌کردند.
چایلد پس از دانشگاه ادینبر، مدیر موسسه‌ی باستان‌شناسی دانشگاه لندن شد و ده سال بعد - یعنی در سال ۱۹۵٦ - به بازنشستگی رسید. در آن‌سال به استرالیا بازگشت و یک‌سال بعد - در سال ۱۹۵٧ - هنگام صعود از کوه‌های بلو ماونتین از کوه سقوط کرد و درگذشت.[۱٦]
[↑] کارنامه‌ی علمی
گوردُن چایلد اندیشمندی با استعداد، زبان‌شناسی آگاه و یکی از این سرآمدان باستان‌شناسان اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود، که هم تئوری می‌دانست و هم تئوری را در باستان‌شناسی میدانی به‌کار هم می‌بست و حتا جان خود را در این راه باخت. «توجه اساسی وی این بود تا آن‌جا که نتیجه‌ی حفریات اجازه می‌داد، افق دید دانشمندان تاریخ را توسعه دهد»[۱٧]. احاطه‌ی علمی او در این زمینه چنان بود که کتاب «سپیده‌دمان تمدن اروپایی» - در سال ۱۹٢۵ - بلافاصله با تأیید محافل باستان‌شناسی مواجه شد و او چند کتاب دیگر نیز به‌دنبال آن درباره‌ی نظریه‌ی باستان‌شناسی نوشت. او در این نخستین کتاب، اندیشه‌های خود را پیرامون پیوندهای موجود در میان پیشرفت‌های اروپا و خاور نزدیک تشریح کرد. گذشته از این، درباره‌ی پیوندهای باستان‌شناسی و زبان‌های هندواروپایی نیز به کاوش پرداخت که انتشار کتاب «آریایی‌ها: پژوهشی در ریشه‌های هندواروپایی» - چاپ سال ۱۹٢٦ - حاصل این کاوش بود. او نظریه‌ی اصلاح‌شده‌ی دیگری را درباره‌ی پراکندگی تمدن‌ها به میان کشید و جنوب روسیه را زادگاه ِ فرضی هندواروپاییان معرفی کرد. مفهومی که چایلد از آریایی‌ها داشت به ناگزیر از ایدئولوژی نژادپرستانه‌ی رایج در اروپای آن‌روز تأثیر پذیرفته بود، اما با اندیشه‌های برتری‌جویانه و خام نازی‌ها که او شدیداً در سراسر سال‌های ۱۹٣٠ به آن‌ها می‌تاخت، تفاوت دارد.
چایلد از فعال‌ترین پژوهندگان و نویسندگان در عرصه‌ی ساده‌سازی موضوعات پیچیده در قالب کتاب‌های ساده برای عامه‌ی مردم به‌شمار می‌رفت: دو کتاب شناخته‌شده‌ی او با نام‌های «آن‌چه در تاریخ روی داد» - به‌سال ۱۹٢۴ - و «انسان خود را می‌سازد» - به‌سال ۱۹۵۱ - گزارش‌هایی خواندنی و دریچه‌ای بودند از علم باستان‌شناسی به روی گروه بی‌شماری از کتاب‌خوانان که موجب شهرت وی نیز شدند[۱٨].
چایلد نخستین باستان‌شناسی بود که در زمینه‌ی تحولاتی که خود در بایگانی‌های باستان‌شناختی عنوان «انقلاب نوسنگی» و «انقلاب شهری» به آن‌ها داده بود، به کاوش پرداخت. این یافته‌ها امروزه از مفاهیم حیاتی در مطالعات پیش از تاریخی به‌شمار می‌روند.
تحولات بعدی در تمدن را می‌توان با تأکید بر تغییرات پیش‌آمده در فن‌آوری تبیین کرد که از بایگانی‌های باستان‌شناختی استنباط می‌شود - چایلد علی‌رغم اشارات جسته‌گریخته‌اش به اروپا و خاور نزدیک، توجه خود را صرفاً بر این مراکز متمرکز نساخت - او با ژرف‌نگری گسترده بر اصطلاحاتی چون مفرغ یا عصر آهن توانست تکامل مادی تمدن‌ها را از سطحی به سطحی دیگر بیش‌تر بکاود و فقط به تاریخ‌گزاری آن‌ها بسنده نکند.
چایلد به‌جای تأکید بر آتن ِ سده‌ی پنجم پیش از میلاد با تأکید بر امپراتوری روم، بر دوره‌ی هلنیستی ِ اوج تمدن یونانی-رومی تأکید می‌کرد و از این دیدگاه، استثنای بود. او در مدیترانه‌ی هلنیستی‌شده‌ی شرقی، و به‌ویژه در بندر اسکندرون، اوج فرهنگ کلاسیک را می‌دید[۱۹].
[↑] آثار
گوردُن چایلد، آثار قابل ملاحظه‌ی از خود به‌یادگار گذاشت (٢٦ جلد کتاب). نخستین اثر او، «طلوع تمدن اروپایی» که در سال ۱۹٢۵ میلادی انتشار یافت، مورد توجه قرار گرفت و مارسلن بول[٢٠]، کتاب دوم او، یعنی «عصر مفرغ»، را که به‌سال ۱۹٣۱ به چاپ رسید، بهترین کتاب علمی توصیف کرد[٢۱]. به‌هر حال، از پاره‌ای آثار او می‌توان چنین نام برد:
- حزب کارگر چگونه حکومت می‌کند، چاپ سال ۱۹٢۵ م.
- سپیده‌دمان تمدن اروپایی، چاپ سال ۱۹٢۵ م
- آریایی‌ها: پژوهشی در ریشه‌های هندواروپایی، چاپ سال ۱۹٢٦ م
- داوب در دوره‌ی پیشاتاریخی، چاپ سال ۱۹٢۹ م
- عصر مفرغ، چاپ سال ۱۹٣٠ م
- فرهنگ‌های جنگل‌نشینان اروپای شمالی: پژوهشی در تکامل و پخش آن‌ها، چاپ سال ۱۹٣۱ م
- پیوندهای قاره‌ای سفالینه‌های بریتانیا در عصر نوسنگی، چاپ سال ۱۹٣٢ م
- آبادی‌های نوسنگی در غرب اسکاتلند، چاپ سال ۱۹٣۴ م
- چشم‌اندازهایی از خاورزمیت باستانی، چاپ سال ۱۹٣۵ م
- اسکاتلند در دوره‌ی پیشاتاریخی، چاپ سال ۱۹٣۵ م
- انسان خود را می‌سازد (تجدیدنطر شده در سال‌های ۱۹۴۱ و ۱۹۵۱ م)
- جوامع پیشاتاریخی جزایر بریتانیا (ویرایش دوم در سال ۱۹۴٧ م)
- آن‌چه در تاریخ روی داد، چاپ سال ۱۹٢۴ و ۱۹۴۴ م
- داستان ابزارها، چاپ سال ۱۹۴۴ م
- پیشرفت و باستان‌شناسی (از ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۵ م)
- تاریخ: بررسی نظریه‌های تاریخی، چاپ سال ۱۹۴٧ م
- دنیاهای اجتماعی شناخت، چاپ سال ۱۹۴۹ م
- تکامل اجتماعی، چاپ سال ۱۹۵۱ م
- راه‌نمای مصور کوه‌های باستانی: مجلد ٦ اسکاتلند، چاپ سال ۱۹۵٢ م
- قانون اساسی باستان‌شناسی همچون یک علم، چاپ سال ۱۹۵٣ م
- جامعه و دانش، چاپ سال ۱۹۵٦ م
- به‌هم‌دوختن گذشته: تفسیر اطلاعات باستان‌شناختی، چاپ سال ۱۹۵٦ م[٢٢]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: نیل فالکنر، چایلد و باستان‌شناسی مارکسیستی
پيوست ٢: دکتر عمران گاراژیان، گوردن چایلد، از سرآمدان باستان‌شناسی نسل خود
پيوست ۳: ویر گوردن چایلد، از: ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (انگلیسی)؛ برگردان: رسول محمدی
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]- فرامرزی، محمدتقی، «کارنامۀ علمی ویر گوردون چایلد»، در مقدمه‌ی کتاب آریایی‌ها، اثر گوردون چایلد، ص ۵
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]- فرامرزی، محمدتقی، پیشین، ص ٧
[۱٦]- همان‌جا، ص ٦
[۱٧]- گوردُن چایلد، سیر تاریخ، ترجمۀ دکتر احمد بهمنش، مقدمه ص دو
[۱٨]- فرامرزی، محمدتقی، پیشین، ص ٦
[۱۹]- همان‌جا، ص ٧
[٢٠]- Marcellin Boule[٢۱]- بهمنش، احمد، در مقدمه‌ی کتاب سیر تاریخ، ص یک
[٢٢]- فرامرزی، محمدتقی، پیشین، صص ٧-٨
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ گوردُن چایلد، ویر، آریایی‌ها، ترجمه‌ی محمدتقی فرامزی، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات نگاه، چاپ سوم - ۱٣۹٠ خ.
□ گوردُن چایلد، ویر، سیر تاریخ، ترجمه‌ی دکتر احمد بهمنش، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱٣۵٨ خ.
□ نیل فالکنر، چایلد و باستان‌شناسی مارکسیستی، دانشنامهی آریانا
□ دکتر یوسف مجیدزاده، گوردُن چایلد و باستان‌شناسی، نشر دانش، بهمن و اسفند ۱٣٦٨، شماره ۵٦، صص ۴۱-۴٢
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]