فهرست مندرجاتمیراث بهداشتی و درمانی حامد کرزی
خدمات وسیع اما بی‌کیفیت
[قبل] [بعد]
اگر از دستاورد دولت حامد کرزی در بخش بهداشت سخن گفته شود، در این سال‌ها مراکز بهداشتی بیشتر شده، مرگ و میر مادران کمتر شده و بر اساس گفته وزارت صحت افغانستان میانگین عمر هم از ۴۵ به ۶۳ سال افزایش یافته است. اما، به‌رغم این، از رنج خانواده‌های افغان که به‌ویژه در مناطق دوردست روستایی زندگی می‌کنند، کاسته نشده است.[۱]
آموزش و پرورش کارمندان محلی بهداشتی از جمله قابله‌ها در ده سال گذشته، از دست‌آوردهای دولت در بخش صحی است
[↑] میراث بهداشتی و درمایی حامد کرزی
همین‌که حامد کرزی قدرت پس از طالبان را در افغانستان در دست گرفت، کمک‌های جامعه جهانی به این کشور سرازیر شد.
در بخش بهداشت از آن‌زمان تا حالا که سیزده سال می‌گذرد، بیشتر از ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار آمریکایی به وزارت صحت عامه (بهداشت) کمک داده شده است. سازمان‌های بین‌المللی هم سالانه میلیون‌ها دلار را از نشانی خود در زمینه بهداشت و درمان در افغانستان مصرف می‌کنند.
اما در یکی از دشوارگذرترین نقاط کوهستانی بامیان خانواده‌ای زندگی می‌کند که کودک پنج ساله‌اش را «مفت» از دست داده است. یک بیماری ساده «جگرگوشه» لیلا را کشت و خانواده‌ای را داغدار کرد.
لیلا با شوهر بیمار و دو کودکش در قلب افغانستان زمستان‌های سختی را می‌گذراند. چهارسوی خانه‌‌ی او حدود ۳۰۰ بامیانی دیگر مناظر زیبای طبیعی دارد اما در فصل سرما برای زندگی کردن در این منطقه باید قیمت زیادی پرداخت.
نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی با محله «سرقول» که در مرکز بامیان است، پنج کیلومتر فاصله دارد. پسر لیلا سرماخورده بود و چون خانواده حتی پول کرایه راه را نداشت، از دنیا رفت.
من در یکی از زمستان‌ها سراغ لیلا رفتم و در حالی که اشک می‌ریخت و دو کودکش را در بغل گرفته بود گفت: «دکتر نداریم، موتر دور است که موتر بگیریم، اگر به موتر زنگ بزنیم هم سه چهار هزار (حدود صد دلار) از ما می‌خواهد که به شفاخانه یا کلینیک برساند. می‌گویی پیاده برویم؟ پیاده همین حالا هم که حرکت کنیم بعد از ظهر می‌رسیم و عصر نمی‌توانیم برگردیم، شب کجا بانیم؟ کاش که نادار نباشیم.»
با وجودی که دولت عرضه خدمات اساسی بهداشتی را رایگان در اختیار مردم گذاشته؛ اما لیلا برای انتقال دخترش به بیمارستان از نزدیکانش قرض (وام) گرفته که هنوز بدهکار است. اگر پیاده بخواهد به بیمارستان برود، سرما جان خود و فرزندش را می‌گیرد.
اما دولت افغانستان دامنه‌ی مراکز صحی و کلینیک‌ها را به روستاهای افغانستان گسترش داده و می‌گوید که بعضی از جاها به‌دلیل شرایط خاص اقلیمی، امنیت و یا هم نبود جاده دست‌شان را کوتاه کرده است.
[↑] نبرد با مرگ
مثل لیلا در گوشه و کنار افغانستان صدها خانواده با مرگ می‌جنگند. در بیمارستان مرکزی بامیان در یکی از اتاق‌های تک بستری دختری با بیماری سل بستری بود. مادرش زینب او را پانزده روز روستا به روستا از ولایت سرپل در شمال آورده بود. از او پرسیدم که چرا به مزارشریف یا جوزجان یا حداقل مرکز سرپل مراجعه نکرد، گفت: «راه بلخاب بسته بود و دیگر راه‌ها هم امنیت ندارند. از این کلینک به آن کلینیک تا به این‌جا رسیدیم و هفت روز است که در بامیان هستیم.»
از روی‌کار آمدن حکومت جدید حدود دوازده سال می‌گذرد و حامد کرزی رئیس جمهوری افغانستان در چهار دور پیهم ریاست جمهوری‌اش با چند بخش از جمله بهداشت و درمان کارهای بزرگی کرده است.
دولت در این سال‌ها دست‌آوردهای خود را در عرصه بهداشت چشمگیر و با ده سال پیش غیرقابل مقایسه می‌داند. مقام‌های وزارت صحت عامه یا بهداشت افغانستان می‌گویند که ده دوازده سال پیش حتی همین مراکز بهداشتی هم در اختیار مردم نبود که حالا است.
| موارد قابل مقایسه | سال ۲۰۰۲ | سال ۲۰۱۳ |
|---|---|---|
| مرگ و میر مادران هنگام زایمان | یک مادر در هر ۲۷ دقیقه | یک مادر در هر ۲ ساعت |
| مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال | از هر چهار نوزاد یک کودک زیر ۵ سال | از هر ۱۰ نوزاد یک کودک زیر ۵ سال |
| پوشش خدمات بهداشتی اساسی | ۹ درصد مردم | ۶۰ درصد مردم |
| کل کارکنان صحی افغانستان | ۱۸ هزار کارکن | ۳۲ هزار کارکن |
| تعداد مراکز صحی | ۹۰۰ مرکز | ۲۱۶۰ مرکز |
| قابله‌ها (کارکنان بهداشتی زن) | ۴۰۰ قابله | ۴۰۰۰ قابله |
| میانگین عمر | ۴۵ سال | ۶۳ سال |
ثریا دلیل وزیر صحت‌عامه افغانستان می‌گوید که این دست‌آوردها از طریق تطبیق برنامه‌هایی چون افزایش آموزش حرفه‌ای قابله‌ها، استخدام کارکنان صحی، تطبیق سرتاسری واکسن و بهبود دسترسی به آب آشامیدنی و تغذیه کودکان به میان آمده است.
با این حال هم‌چنان افغان‌ها با نزدیک‌ترین مراکز بهداشتی در برخی از نقاط یک ساعت با پای پیاده فاصله دارند. اگر بیماری شانس بیاورد و از کمربندهای بین شهری طالبان بگذرد و به مرکز اساسی بهداشتی یا دست‌کم کلینکی برسد، هم بحث کیفیت و ظرفیت بیمارستان‌ها و مراکز صحی معضل دیگری است.
[↑] ناکامی‌های دولت در بهداشت و درمان
اما سازمان‌های غیردولتی فعال در بخش صحی انتظار بیشتری دارند. از جمله دفتر کودکان را نجات بدهید (Save The Children) که از سال‌ها در افغانستان برای بهبود وضعیت کودک و مادر کار می‌کند، می‌گوید دست آوردها هنوز قناعت بخش نیست.
محمداکبر سباوون از مسئولان دفتر کودکان را نجات بدهید در کابل به بی‌بی‌سی گفت: «اگر چه وزارت صحت عامه تعدادی از کارمندان صحی را در سطح جامعه تربیت کرده است اما متاسفانه تعدادشان کافی نیست، در حدود سی هزار کارمند صحی تربیت شده در حالی‌که ضرورت است که در هر قریه و قصبه دو کارمند صحی یکی زن و یک مرد باید وجود می‌داشت.»
وزارت بهداشت افغانستان نارسایی‌ها را می‌پذیرد اما آن‌را به ابعاد دیگری مرتبط می‌داند که به گفته خانم ثریا دلیل از توان وزارت صحت‌عامه بالاست.
ثریا دلیل وزیر بهداشت: «بُعد صحت در افغانستان بسیار کلان است، ما در دورترین نقاط حضور داریم، در جاهایی که سایر ماموران حکومتی حضور ندارند ما هستیم و این وسعت خدمات را نشان می‌دهد که در اکثر این جاها در سال‌های گذشته خدمات نبود اما حالا گسترش پیدا کرده است. بعضاً زن و شوهر استخدام می‌کنیم که به یک محل افغانستان بفرستیم و مزد بلند می‌دهیم اما چون امنیت راه‌ها خراب است و در محلات سایر امکانات از جمله برق، جاده، آب آشامیدنی و برای کودکان مکتب نیست، کارکنان صحی از کار در محلات دور دست منصرف می‌شوند.»
[↑] کیفیت درمان و خدمات
اما با وجودی که دولت افغانستان آمار مراکز بهداشتی، کارکنان صحی، دسترسی مردم به کلینیک‌ها را بلند برده اما کیفیت درمان و نحوه‌ی تداوی (درمان) هنوز زیر سئوال است.
نهادهای خصوصی در کنار دولت تکنولوژی بهداشتی را به کشور آورده‌اند
در بسیاری از موارد بیماران در داخل افغانستان تشخیص و تداوی درست نمی‌شوند و این است که سالانه هزار نفر به کشورهای همسایه برای تداوی مجبور به سفر می‌شوند. میلیون‌ها افغانی پول از سرمایه مردم در بیرون خرج می‌شود و آن‌هایی که می‌روند دولت و بیمارستان‌های خصوصی تا هنوز نتوانسته اعتمادشان را جلب کند.
بحث گنجایش بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی دولتی نگرانی دیگری است که نهادهای دولتی را همواره با انتقاد روبه‌رو کرده است.
در بخش کودک بزرگ‌ترین بیمارستان بامیان که گنجایش ۳۲ کودک را دارد، عمدتاً حدود ۱۸۰ کودک بستری است و در هر تخت یک نفره سه کودک با مادرانشان زیر مراقبت اند. گنجایش بیمارستان هم ۱۰۵ بیمار است که به بیشتر از ۲۰۰ بستری می‌رسد.
بابر میلادیان سرطبیب شفاخانه مرکزی بامیان می‌گوید: «شفاخانه دیگری مثل ما مجهز نیست که ما بیماران را به آن‌جا انتقال بدهیم. از دایکندی مریض داریم از سرپل و از ولایت میدان‌وردک و حتی از ولایت پروان هم به این‌جا بیماران رجعت داده می‌شوند و سبب می‌شود که نتوانیم درست رسیدگی کنیم چون اکثراً اضافه‌تر از ظرفیت، بیمار بستر می‌کنیم.»
احمدجان نعیم معاون وزارت بهداشت افغانستان نیز مشکلات موجود در جامعه افغانستان از جمله حساسیت‌های سنتی جامعه را مانع تطبیق برنامه‌های بهداشتی در افغانستان می‌داند و برای امحای این مشکلات به تقویت آموزش و پرورش، آگاهی‌دهی و افزایش کارکنان محلی بهداشتی تأکید می‌کند.
آگاهی و بلندرفتن سطح آموزش و پرورش، بهبود راه‌های مواصلاتی، افزایش مراکز صحی فرعی و سیار از کارهایی است که باید شود.
[↑] چالش‌های سال‌های بعد
با این‌همه حالا حامد کرزی نظام بهداشت و درمانی را به میراث می‌گذارد که در جهان از جمله ارزان‌ترین‌ها و هم‌چنین بی‌کیفیت‌ترین‌ها است.
توجه به نقش بخش خصوصی، ایجاد مقرره‌های بهداشتی و حفظ دست‌آوردها چالش‌های سال‌های بعد عنوان شده است
علاوه به این، این میراث در سال‌های بعد هم برای حکومت‌های بعدی چالش‌های جدیدی ایجاد می‌کند که نیازمند اقدامات برنامه‌ریزی شده است.
ثریا دلیل وزیر صحت‌عامه افغانستان می‌گوید که در سال‌های بعد باید به نقش بیشتر بخش خصوصی در زمینه بهداشت و درمان کارهای اساسی شود. خانم دلیل تنفیذ مقرره مراکز بهداشتی و درمانی خصوصی را از مهم‌ترین کارهای دوره ماموریت خود می‌داند و می‌گوید که در سال‌های آینده این مقرره و طرزالعمل‌ها و لوایح آن به غنامندی بیشتری نیازد دارد.
به نظر او پیشرفت‌ها فصل جدیدی از چالش‌ها را باز خواهد کرد از جمله افزایش میانگین عمر شهروندان افغانستان سبب افزایش بیماری‌های غیرساری مثل سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و شکر خواهد شد که به توجه نیاز دارد.
مبارزه با سو تغذیه که بیش از پنجاه درصد کودکان در افغانستان به آن مبتلا اند و رساندن میزان مرگ و میر مادر و کودک از دیگر کارهایی است که در سال‌های آینده افغانستان را هرچه بیشتر به اهداف هزاره سوم نزدیک می‌کند.
»» جامعه جهانی در دوازده سال گذشته، میلون‌ها دلار در بخش بهداشت، افغانستنان را کمک مالی کرده است. با وجود این‌همه، حالا حامد کرزی سیستم بهداشتی را به میراث می‌گذارد که هم‌چنان از ارزان‌ترین و ضعیف‌ترین در جهان است.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- کاوون خموش، میراث بهداشت و درمان کرزی؛ خدمات وسیع اما بی‌کیفیت، وب‌سایت فارسی بی بی سی برای افغانستان (صفحه ویژه: میراث حکومت سیزده ساله حامد کرزی): ٣٠ مه ٢٠۱۴ - ٠۹ خرداد ۱٣۹٣
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی بی سی برای افغانستان