 | گردآوری از: دانشنامهی آریانا |
برندگان نوبل سال ۲۰۱۴
فهرست مندرجات
- برندگان نوبل پزشکی
- برندگان نوبل فیزیک
- برندگان نوبل شیمی
- برندگان نوبل اقتصاد
- برندگان نوبل ادبیات
- برندگان نوبل صلح
- يادداشتها
- پینوشتها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمهها
[جایزۀ نوبل] [برندگان نوبل ۲۰۱۳]
هر ساله توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد پنج جایزه نوبل به دانشمندان برجسته در زمینههای فیزیک، شیمی، ادبیات، اقتصاد٬ صلح و فیزیولوژی یا پزشکی اهدا میشود.[۱] جایزه نوبل معتبرترین جایزه علمی است. بنیانگزار این جایزه، آلفرد نوبل، کارخانهدار و شیمیدان سوئدی و مخترع دینامیت است.[٢]
برندگان جوایز معمولاً از ششم اکتبر به تناوب و در رشتههای گوناگون اعلام میشوند و همگی در دهم دسامبر، روز درگذشت آلفرد نوبل، در استکهلم توسط کارل شانزدهم پادشاه سوئد به برندگان اعطا میشوند. اما جایزه صلح نوبل، تنها جایزهایست که بهدلایل تاریخی، نه در استکهلم بلکه در اسلو، پایتخت نروژ اهدا میشود.[٣]
| برندگان نوبل پزشکی | ▲ |
آکادمی سلطنتی علوم در شهر استکهلم (مؤسسه کارولینسکای استکهلم سوئد)[۴] روز دوشنبه، ٦ اکتبر ۲۰۱۴ (۱۴ مهرماه ۱۳۹۳)، نام برندگان جايزه نوبل پزشکی سال ۲۰۱۴ را اعلام کرد. این جایزه به يک پزشک آمريکايی-انگليسی (جان اوکیف[۵]) و يک زوج نروژی (می ـ بریت موزر[٦] و ادوارد موزر[٧])، که همه متخصص اعصاب و روان هستند، تعلق گرفت[٨].
آکادمی نوبل روز دوشنبه اعلام کرد که اين جايزه به خاطر «کشف سلولهايی که سامانه موقعيتيابی (GPS) در مغز انسان» را تشکيل میدهند، به اين سه نفر اهدا میشود.[۹]
سیانان در گزارشی درباره موضوع اصلی اکتشافات اين دانشمندان نوشته است: «شما احتمالاً میدانيد کجا هستيد و کجا میخواهيد برويد؛ اما آيا میدانيد که چرا اينها را میدانيد؟»
سه متخصص اعصاب و روان برنده نوبل پزشکی ۲۰۱۴ با کاری که انجام دادند، به يافتن پاسخ اين پرسش کمک کردهاند.[۱٠]
سیستم موقعیتیابی مغز امکان پاسخدهی ما به سئوالهای ساده را فراهم میسازد؛ سئوالهایی همچون: از کجا میدانیم، کجا هستیم، چطور مسیر را از یکجا بهجای دیگر بیابیم، و چطور میتوانیم این اطلاعات را ضبط کنیم، بهگونهای که بار دیگر بتوانیم فورا همان مسیر را پی بگیریم. نخستین یافتههای این سیستم را جان اوکیف در سال ۱۹۷۱ کشف کرد و می ـ بریت موزر و ادوارد موزر در سال ۲۰۰۵ یافتههای کلیدی دیگری را پیدا کردند.[۱۱]
به گزارش سیانان، بهعلت محلهايی که اين سلولها در مغز در آنها قرار گرفتهاند، اين تحقيقات میتواند به تحقيقات بر روی بيماری آلزايمر نيز کمک کند.[۱٢]
ارزش جایزه نوبل ۲۰۱۴، ۸ میلیون کرون سوئد (یکمیلیون و یکصدهزار دلار) است. در مورد نوبل پزشکی نیمی از این پول به جان اوکیف و نیم دیگر به زوج نروژی میرسد.[۱٣]
| برندگان نوبل فیزیک | ▲ |
آکادمی سلطنتی علوم در سوئد روز سهشنبه، ۷ اکتبر ۲۰۱۴ (۱۵ مهرماه ۱۳۹۳)، اعلام کرد که جایزه نوبل در رشته فیزیک در سال ۲۰۱۴ بهطور مشترک به سه دانشمند ژاپنی برای «اختراع دیود نورافشان (الایدی) آبی»[۱۴] تعلق گرفته است.
ایسامو آکاساکی، ۸۵ ساله، و هیروشی آمانو، ۵۴ ساله، محققان دانشگاه ناگویا ژاپن و شوجی ناکامورا، ٦۰ ساله، استاد دانشگاه سنتاباربارا در کالیفرنیای آمریکا سه برنده امسال نوبل فیزیک هستند.[۱۵]
آکادمی سلطنتی علوم سوئد در بیانیه رسمی خود ضمن اعلام نام این سه دانشمند دلیل اهدای این جایزه را «اختراع دیودهای منتشرکننده نور (الایدی) آبی که به ایجاد منبع نور سفید در عین صرفهجویی در انرژی منتهی میشود» یادآوری کرده است. بنابراین، اختراع دیود نورافشان (الایدی) آبی، منبع نوری «کم مصرف و سازگار با محیط زیست، بادوام و با راندمان بالاتر» در اختیار بشر قرار داده است و آنطور که در این بیانیه آمده است، سه دانشمند ژاپنی در آغاز دهه ۱۹۹۰ توانستهاند به این اختراع دست یابند:
- «وقتی ایسامو آکاساکی، هیروشی آمانو و شوجی ناکامورا در اوایل دهه نود میلادی الایدی نور آبی را با استفاده از نیمه هادیها ساختند، تحولی بنیادی در فناوری روشنایی ایجاد شد.»
تولید الایدی آبی سه دهه ناممکن باقی مانده بود، دیودهای سبز و آبی مدتها پیش ساخته شده بود، اما با وجود تلاشهای قابل توجه، تولید الایدی آبی با مشکل روبهرو میشد.
اما به گفته آکادمی نوبل، «این سه دانشمند در تمام عرصههایی که دیگران ناکام مانده بودند به موفقیت رسیدند. آساکی و آمانو با هم در دانشگاه ناگویا کار کردند و ناکومورا در نیچیا، یک شرکت کوچک مواد شیمیایی در توکوشیما. اختراع آنها انقلابی ایجاد کرد.»
در واقع، اختراع الایدی آبی آخرین حلقه از اختراع دیود پرتوافشان کممصرف و بادوام بود که علاوه بر صنعت روشنایی، اختراع این لامپها در صنایع دیگر از جمله در تولید تلویزیون، موبایل و تبلت هم تحول ایجاد کرد.
پس از اختراع دیود آبی، از ترکیب سه دیود قرمز، آبی و سبز، دیود سفید ساخته شد، همان نوری که از پشت تلویزیونهای الایدی به بیرون میتابد یا نور صفحه تلفن هوشمند یا تبلت.
الایدی سفید، که نور سفید ساطع میکند، بادوام و کممصرف است. کیفیت آنها روزبهروز بهتر و راندمان آنها بیشتر میشود و هر واحد انرژی الکتریکی (بر حسب وات) نور بیشتری (بر حسب لومن) تولید میکند.
بهترین رکورد در حال حاضر تولید ۳۰۰ لومن نور با یک وات انرژی الکتریکی است، یعنی معادل ۱۶ لامپ معمولی و ۷۰ لامپ مهتابی (فلورسنت).
آکادمی نوبل اختراع الایدی در حفظ منابع کره زمین حائز اهمیت دانسته چون یک چهارم برق مصرفی دنیا برای روشنایی است:
- «استفاده از مواد هم در ساخت لامپ کاهش یافته چون الایدی صد هزار ساعت کار میکند در حالیکه دوام لامپهای التهابی هزار و لامپ مهتابی ده هزار ساعت است.»
علاوه بر این اختراع الایدی در توسعه میتواند نقش مهمی داشته باشد؛ در دنیا یک و نیم میلیارد نفری به شبکه برق متصل نیستند اما میتوانند انرژی این لامپهای کم مصرف و بادوام را در محل با نور خورشید تأمین کنند.[۱٦]
| برندگان نوبل شیمی | ▲ |
در سومین روز از هفته نوبل، جایزه نوبل ۲۰۱۴ در رشته شیمی به سه محقق بهخاطر بهبود قدرت وضوح میکروسکوپهای چشمی تعلق گرفته است.
اریک بتزیگ، استفان هل و ویلیام مورنر از فلوروسانس برای گسترش محدودهای که میکروسکوپهای نوری با آن میبینند استفاده کردند. پروفسور بتزیگ و مورنر اهل آمریکا هستند و پروفسور هل آلمانی است. آنان جایزه ۸ میلیون کورونی (۰،۷ میلیون پوندی) را بین خود تقسیم خواهند کرد.
از راست: ویلیام مورنر از دانشگاه استانفورد، استفن هل از موسسه ماکس پلانک، و اریک بتزیگ از موسسه پزشکی هاوارد هیوز
این سه محقق به ۱۰۵ دانشمند دیگری می پیوندند که از سال ۱۹۰۱ تاکنون برنده جایزه نوبل شیمی شده اند.
کمیته نوبل گفت که محققان جایزه را بهخاطر «توسعه میکروسکوپ فلوروسانس با وضوع فوقالعاده» دریافت کردهاند.
پروفسور اسفن لیدین رئیس کمیته که خود شیمیدان دانشگاه لوندز است گفت: «کار تحقیقاتی این سه نفر مطالعه فرآیندهای ملکولی در حین وقوع را ممکن کرده است.»
میکروسکوپهای نوری قبلاً دچار محدودیتی فرضی بودند: اینکه هرگز نمیتوانند به وضوحی بهتر از نصف طول موج نور دست یابند.
این فرض متکی بر اصل موسوم به حد پراش آبه (Abbe's diffraction limit) بود که نامش از معادلهای که در سال ۱۸۷۳ توسط ارنست آبه فیزیکدان آلمانی منتشر شد گرفته شده.
برندگان نوبل ۲۰۱۴ از ملکول فلوروسانت برای دور زدن این محدودیت استفاده کردند که به دانشمندان امکان داد تصاویر میکروسکوپی را با قدرت وضوح خیلی بیشتر ببینند.
پیشرفت آنها به دانشمندان اجازه داد بتوانند فعالیت ملکولهای منفرد در داخل سلولهای زنده را مجسم کنند.
پروفسور هل از واحد شیمی بیوفیزیک در موسسه ماکس پلانک آلمان در کنفرانسی خبری در استکهلم گفت: «من از موضوع خسته شده بودم؛ احساس میکردم که این فیزیک قرن نوزدهم است. از خودم میپرسیدم آیا هنوز با میکروسکوپ نوری کاری جدی و عمیق میشود کرد. بعد دیدم که مانع مربوط به حد پراش تنها مشکل مهم باقی مانده است.»
- «نهایتاً تشخیص دادم باید با بازی با ملکولها بتوان راهی یافت، با خاموش و روشن کردن آنها، امکان دیدن محیط مجاور آنها که قبلاً دیده نمیشدند پیدا شد.»
با دور زدن حد فیزیکی آبه یعنی ۰،۲ میکرومتر میکروسکوپهای نوری اختراعی این محققان امکان دیدن جهانی در ابعاد نانوسکوپی را فراهم کرده است.
پروفسور دامینیک تیلدسلی از انجمن سلطنتی شیمی گفت: «میکروسکوپهای فلوروسانسی جدید اکنون به دانشمندان امکان میدهد داخل سلولهای عصبی را ببینند و سیناپسهای مغز را کشف کنند، پروتئینهای درگیر در بیماری هانتینگتون را مطالعه کنند و تقسیم سلولی در جنین را ردیابی کنند، که ابعاد کاملاً تازهای از درک آنچه در درون انسان در ابعاد نانو میگذرد را ممکن کرد.»[۱٧]
| برندگان نوبل اقتصاد | ▲ |
ژان تیرول، اقتصاددان فرانسوی، برنده جایزه نوبل ۲۰۱۴ در رشته اقتصاد شده است. تیرول ٦۱ ساله است[۱٨] و در دانشگاه تولوز در فرانسه تدریس میکند[۱۹] و حدود شش سال از میانگین سنی برندگان پیشین نوبل اقتصاد جوانتر است[٢٠]. گفته میشود، این نخستینبار در ۱۵ سال اخیر است که نوبل اقتصاد به دانشمندی غیر آمریکایی تعلق میگیرد.[٢۱]
آکادمی نوبل، روز دوشنبه، ۱٣ اکتبر ۲۰۱۴ (۲۱ مهر ۱٣۹٣) اعلام کرده است که این جایزه را به دلیل فعالیتهای ژان تیرول در نظارتهای (دولتی) بر بازار آزاد به وی اهدا میکند.
مقامات آکادمی نوبل سوئد گفتهاند که تلاشها و فعالیتهای ژان تیرول باعث شده است که ناظران دولتی، ابزارهای جدیدی برای نظارت بر بازار در دست داشته باشند.[٢٢]
دبیر دائمی آکادمی علوم سوئد، استفان نورماک، درباره نوبل اقتصاد سال ۲۰۱۴ گفت: «جایزه امسال درباره رام کردن شرکتهای قدرتمند است.» او افزود که ژان تیرول با تحقیقات خود نشان داده که چگونه میتوان بازارها را با چند شرکت قدرتمند کنترل کرد.
همچنین رئیس هیأت ژوری، تور الینگسن، درباره اهدای نوبل اقتصاد به تیرول گفت: «این دانشمند فرانسوی یکی از بزرگترین اقتصاددانهای عصر حاضر است.»
ژان تیرول در پژوهشهای خود بیش از هر چیز به موضوعهای سازماندهی صنعتی، امور مالی و بانکی و نیز جوانب روانی علم اقتصاد پرداخته است.
دانشگاه مانهایم آلمان در سال ۲۰۱۱ دکترایی افتخاری به ژان تیرول تقدیم کرد. تیرول در اوایل دهه ۱۹۸۰ تحقیق درباره «حباب اقتصادی» را آغاز کرد و همچنین آثاری درباره اقتصاد صنعتی، نظریهی بازیها و نظریهی قرارداد منتشر کرده است.
ژان تیرول پس از آنکه خبر اهدای نوبل اقتصاد بهخود را شنید در نخستین واکنش که طی کنفرانسی مطبوعاتی در استکهلم و بهشکل مصاحبهای تلفنی بود گفت: «بسیار بسیار سپاسگزارم.» او همچنین گفت که مفتخر است از اینکه جایزه نوبل به او اهدا میشود.
رسانهها با ابراز تعجب خبر اعطای نوبل اقتصاد به ژان تیرول را منتشر کردهاند، چون این نخستینبار از سال ۱۹۹۹ تا کنون است که این جایزه به یک دانشمند غیر آمریکایی تعلق میگیرد. در آنسال دانشمند کانادایی، رابرت ماندل، برنده نوبل اقتصاد شده بود.
پیش از آن نیز، از زمانیکه در سال ۱۹٦۹ نوبل اقتصاد برای نخستینبار اهدا شد، بیش از همه آمریکاییها بودند که نوبل این رشته را دریافت میکردند یا دانشمندانی بودند که گرچه متولد آمریکا نبودند اما در آن کشور مشغول تحقیق بودند.
طبق اعلام کمیته نوبل، ژان تیرول پس از موریس اله (سال ۱۹۸۸) و ژرار دوبرو (سال ۱۹۸۳) سومین اقتصاددان فرانسوی است که به افتخار دریافت این جایزه نایل آمده است.
برخلاف جوایز سنتی نوبل، جایزه نوبل اقتصاد در وصیتنامه آلفرد نوبل، قید نشده است. از اینرو نام برنده آن پس از انتشار نام برندگان دیگر جوایز نوبل اعلام میشود.
اما به برنده جایزه نوبل اقتصاد نیز، همانند دیگر برندگان جوایز نوبل، مبلغ ۸ میلیون کرون سوئد (حدود ۸۷۰ هزار یورو) در سالمرگ نوبل در روز ۱۰ دسامبر در استکهلم، پایتخت سوئد، اهدا میگردد.
«ریکسبانک سوئد» در سال ۱۹۶۸ پیشنهاد اهدای جایزه نوبل اقتصاد و تأمین مالی آنرا داد. این جایزه از سال ۱۹۶۹ اهدا میشود.[٢٣]
| برندگان نوبل ادبیات | ▲ |
آکادمی سلطنتی علوم در سوئد روز پنجشنبه، ۹ اکتبر ۲۰۱۴ (۱۷ مهرماه ۱٣۹٣)، اعلام کرد که جایزه نوبل ادبیات به پاتریک مودیانو، رماننویس فرانسوی رسید.[٢۴]
پاتریک مودیانو که در سال ۱۹۴۵، از مادر بلژیکی و پدر یهودی ایتالیایی، به دنیا آمده و اکنون ٦۹ سال دارد در سال ۱۹۷۸ جایزه معتبر فرانسوی گنکور را برای رمان «خیابان مغازههای تاریک» دریافت کرد.[٢۵]
آکادمی نوبل در سوئد دلیل اهدای این جایزه معتبر به مودیانو را «هنر خاطره» در دست او ذکر کرده است که مودیانو بهواسطه آن «دستنیافتنیترین سرنوشتهای بشر را زنده کرده و بهتصویر کشیده است». از دیگر آثار پاتریک مودیانو میتوان به رمانهای «ماه عسل» و «حکم بازرسی» اشاره کرد.[٢٦]
با این حال، حتی پتر انگلوند، دبیر دائمی آکادمی سوئد، در مصاحبه خود پس از اعلام نام پاتریک مودیانو اذعان کرد که مودیانو بهرغم معروفیت در فرانسه، در کشورهای دیگر چندان محبوبیتی ندارد.
به این ترتیب، در سال ۲۰۱۴ نیز دو نویسنده معروف یعنی فیلیپ راث و هاروکی موراکامی، یکی آمریکایی و دیگری مقیم آمریکا، از این معتبرترین جایزه ادبی دنیا بهرهای نبردند.
در تمام نظرسنجیها و شرطبندیها، راث و موراکامی بیشترین آرا را بهعنوان برندگان احتمالی نوبل ادبیات ۲۰۱۴ بهخود اختصاص داده بودند.[٢٧]
| برندگان نوبل صلح | ▲ |
جایزه نوبل صلح سال ۲۰۱۴ بهطور مشترک به ملاله (ملالی) یوسفزی، فعال آموزش کودکان در پاکستان و کیلاش ستیارتی، فعال بخش حقوق کودکان و پیرو فلسفۀ عدم تشدد مهاتما گاندی در هندوستان تعلق گرفت.[٢٨]
توربیورن یاگلاند، رئیس کمیته نوبل ناروی، روز جمعه در اوسلو گفت که آن دو نفر تلاش کردند «کودکان باید به مدرسه بروند نه اینکه برای درآمد مالی مورد سؤاستفاده قرار گیرند.»
یاگلاند بیان داشت: «با وجود کمسن بودن، ملاله یوسفزی برای چندین سال بهخاطر آموزش دختران جوان مبارزه کرده و با آنکه در شرایط خطرناک قرار داشت به جوانان نشان داد که میتوان در بهبود زندگی خود سهم گرفت.»
یاگلاند افزود: «دریافت این جایزه در حقیقت به افراطیان این پیام را میرساند که جهان به افراد مانند ملاله ارج میگذارد.»[٢۹]
احمدشاه، معلم ملاله یوسفزی در سوات به صدای امریکا گفت که «اهدأ جایزه به ملاله نه تنها افتخار سوات که مایۀ فخر تمام پشتونها است» و یکی از باشندگان سوات میگوید که ملاله در شرایط سختی آواز خود را بلند کرد و اکنون مایۀ افتخار ماست. او گفت: «تعلق گرفتن جایزۀ صلح نوبل به ملاله این پیام را میرساند که پشتونها مردمان صلحجو اند و دهشتافگن نیستند.»[٣٠]
پیش از این، ملاله یوسفزی از سوی یک سازمان هالندی بهنام «کیدز رایتس فوندیشن» جایزۀ صلح بینالمللی کودکان[٣۱] و نیز جایزه ساخاروف پارلمان اروپا در سال ۲۰۱٣ را بهخاطر آزاداندیشی دریافت کرده بود[٣٢]. او در حال حاضر هفده سال دارد و در سال ۱۹۹۷ بهدنیا آمده و در سوات به فراگیری آموزش پرداخته است.[٣٣]
زمانیکه جنگجویان طالب در درۀ سوات مانع رفتن دختران به مکتب میشدند، ملاله با نام مستعار گل مکی، در یک صفحۀ انترنیتی علیه طالبان مقاله مینوشت.[٣۴]
طالبان، در ۹ اکتبر سال ۲۰۱۲، میخواستند ملاله یوسفزی را بهخاطر انتقاد از این جنبش اسلامگرای رادیکال و دفاع از حق تحصیل دختران در وبلاگ خود بهقتل برسانند و وی را در ناحیه سر بهشدت زخمی کردند، اما این دختر جوان از مرگ نجات یافت.[٣۵]
کایلاش ساتیارتی، فعال هندی مدافع حقوق کودکان، ٦۰ سال دارد[٣٦]. نمایش شجاعت شخصی، کایلاش، حفظ سنت گاندی، در راستای اشکال مختلف تلاشهای صلحآمیز، با تمرکز بر شناسایی مزار کودکانی که بر اثر سؤاستفاده مالی و بهرهبرداریهای غیرانسانی جان سپردند، صورت گرفته است. او همچنین به توسعه کنوانسیونهای بینالمللی مهم در مورد حقوق کودکان کمک کرده است.[٣٧]
[↑] يادداشتها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی گردآوری شده است.
[↑] پيوستها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پینوشتها
[۱]-
[٢]-
[٣]- نوبل اقتصاد به تیرول فرانسوی رسید، وبسایت فارسی بی بی سی: دوشنبه ۱٣ اکتبر ۲۰۱۴ - ۲۱ مهر ۱٣۹٣
[۴]-
[۵]- John O´Keefe
[٦]- May-Britt Moser
[٧]- Edvard Moser
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢٢]-
[٢٣]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢٦]-
[٢٧]-
[٢٨]-
[٢۹]-
[٣٠]-
[٣۱]-
[٣٢]-
[٣٣]-
[٣۴]-
[٣۵]-
[٣٦]-
[٣٧]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمهها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
ردهها: │ جایزههای بینالمللی │ جایزه نوبل