 | گزارشی از: احمد شفایی (خبرنگار بی‌بی‌سی) |
حمل و نقل افغانستان
راه لاجورد افغانستان را به کجا می‌برد؟
مسیر جدید که راه لاجورد نام‌گذاری شده، قرار است از مسیر ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و بعد با گذشتن از ترکیه، افغانستان را به آب‌های آزاد وصل کند.
افغان‌ها معتقدند که این مسیر، جاده‌ای تاریخی است که حدود دو هزار سال قبل لاجورد بدخشان در شمال شرق افغانستان، از این مسیر به کشورهای آسیای میانه و اروپا صادر می‌شده و دلیل انتخاب نام «راه لاجورد» نیز به‌همین دلیل است.
جاده لاجورد قرار است که از مسیر آسیایی میانه افغانستان را به آب‌های آزاد وصل کند
| مشخصات راه جدید | ▲ |
راه لاجورد از افغانستان آغاز خواهد شد، بعد به بندر ترکمن‌باشی کشور ترکمنستان ختم، سپس از مسیر شهر باکوی آذربایجان به منطقه تفلیس گرجستان وصل می‌شود و از تفلیس نیز به‌طرف قارس ترکیه می‌رود و از آن‌جا به استانبول و بعد به اروپا وصل می‌شود.
وحیدالله ویسی، رئیس همکاری‌های اقتصادی وزارت خارجه افغانستان درباره این مسیر می‌گوید که این مسیر یکی از کوتاه‌ترین، مطمئن‌ترین و ساده‌ترین راه‌ها برای افغانستان شناخته شده، زیرا از مرز افغانستان تا بندر ترکمن‌باشی ترکمنستان هم جاده و هم خط آهن وجود دارد. از باکو به قارس و استانبول هم جاده وجود دارد و هم خط آهن.
شرکت‌های چینی اکنون در کشورهای آسیایی میانه در زمینه جاده‌سازی فعال هستند
به گفته او اکنون نیاز است که جاده‌های موجود به‌هم وصل و یک بسته حمل و نقل واحد در مسیر معرفی شود، برای این کار نیاز است که گمرک‌ها در کشورهای مسیر به‌صورت هماهنگ عمل کنند، تعرفه واحد معرفی شود و موانع امنیتی نیز در مسیر کمتر شود. کامیونی که از استانبول حرکت می‌کند، در باکو تخلیه و با عبور اموال از دریای خزر دوباره در ترکمن‌باشی بارگیری بعد به کشورهای پاکستان و حتی هند منتقل شود.
| چقدر این راه اقتصادی‌است؟ | ▲ |
اکنون سئوال اصلی این است که تطبیق این طرح و دستاوردهایی که در آینده خواهد داشت چقدر می‌تواند برای افغانستان اقتصادی باشد. هزینه این طرح و هزینه اموالی که از این طریق جابه‌جا خواهد شد تا چه حد مقرون به‌صرفه است؟
ارزیابی‌های دولت افغانستان نشان داده که انتقال اموال از طریق بندر کراچی پاکستان به شهر مرزی جلال‌آباد در شرق افغانستان حدود ۱۴ روز وقت را در بر می‌گیرد و تنها هزینه انتقال یک کامیون کالا بیش‌تر از ۵ هزار دلار خواهد شد. از مسیر قزاقستان که ۶ هزار و ۲۰۰ کیلومتر است بیش از ۴ هزار دلار هزینه دارد و از مرز تورغندی تا قارس ترکیه (راه لاجورد) دو هزار و ۲۰۰ کیلو متر و اندکی بیش‌تر سه هزار و ۲۰۰ دلار هزینه خواهد داشت.
او می‌گوید که برای تطبیق این طرح بودجه زیادی نیاز نیست، زیرا راه آهن و جاده در خارج از افغانستان در این مسیر وجود دارد و افغانستان تنها نیازمند است که به ساخت و اعمار جاده و راه آهن در داخل این کشور اقدام کند.
به گفته ویسی از باکو تا قارس نیز ترکیه، به ارزش یک میلیارد دلار یک خط حمل و نقل ساخته است.
| مشکلات فنی در انتقال کالا از این مسیر | ▲ |
قرار است که از طریق این جاده مواد خام، تولیدات و اموال بازرگانی کشورهای منطقه از جمله چین به کشورهای اروپایی و منطقه منتقل شود، ولی افغانستان با گیج‌های متعدد خط آهن (واحد فاصله ریل‌های خط آهن) که از کشورهای پاکستان، ایران و کشورهای آسیایی میانه وارد می‌شوند، روبه‌رو است.
اکنون افغانستان با سه نوع گیج روبه‌رو است. خط آهن اروپایی با عرض ۱۴۳ سانتی‌متر که از ایران می‌آید، خط آهن روسیه با عرض ۱۵۲ سانتی‌متر، خط آهن انگلیسی از پاکستان و هند با عرض ۱۶۷ سانتی‌متر.
ویسی می‌گوید که مطالعات فنی در این زمینه انجام شده، گیجی که از شمال وارد افغانستان شده همان عرض ۱۵۲ سانتی‌متر است که در کشورهای مسیر تا باکو از همین گیج استفاده می‌شود و به‌دلیل این‌که اموال در بندر ترکمن‌باشی تخلیه و دوباره بارگیری می‌شود تفاوت گیج مشکلی را ایجاد نمی‌کند، زیرا در باکو نیز گیج اروپایی استفاده می‌شود، همانند ترکیه.
رئیس بخش همکاری اقتصادی وزارت خارجه افغانستان گفت که مشکل اصلی در داخل افغانستان است که این کشور در نظر دارد با بودجه ۲۰۰ میلیون دلاری که قرار است امارات متحده عربی کمک کند، برای ساخت ۵ بندر خشکی سرمایه‌گذاری کند. ایجاد دو بندر خشکی در آقنه و تورغندی خواهد بود.
او می‌گوید که این بنادرخشکی در مناطق برخورد گیج‌های متفاوت ساخته خواهد شد، تا اموال تخلیه و دوباره بارگیری شود. این کار باعث کاهش سرعت کار می‌شود ولی تنها راه حل است.
| نفع افغانستان چه است؟ | ▲ |
به گفته مقامات افغان، افغانستان اکنون رهبری این طرح را دارد و از کشورهای پیشتاز به‌حساب می‌آید، ولی سئوال این است که نفع سیاسی و اقتصادی افغانستان از این مسیر چه خواهد بود؟
مسیر آسیایی میانه یکی از مسیرهای پر از برف و سرما است
عمر صمد، پژوهش‌گر ارشد در بنیاد آمریکایی جدید در آمریکا درباره اهمیت این طرح می‌گوید که مشکلات امنیتی و چالش‌های سیاسی بر سر ایجاد زیرساخت‌های راه لاجورد وجود دارد، که باید برطرف شود. افغانستان تنها کشوری نیست که در مسیر راه لاجورد قرار دارد بلکه این کشور به‌عنوان وصل‌کننده کشورهای جنوب آسیا به چین نیز عمل می‌کند به این دلیل نیاز است برای کارایی این طرح راه‌های جاده‌ای و خط آهن افغانستان نیز ساخته شود.
حفیظ‌الله عمادی، نویسنده و محقق افغان درباره مزیت‌های این راه می‌گوید که ایجاد این جاده از مسیر ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه نه تنها باعث رونق اقتصادی در میان کشورهای منطقه می‌شود، بلکه باعث رونق تجارت و فعالیت بازرگانی با کشورهای اروپایی نیز خواهد شد. افغانستان به‌طور گسترده از این راه تجاری سود خواهد برد.
| چقدر طرح عملی است؟ | ▲ |
با توجه به‌تمام خوش بینی‌های که درباره اقتصادی‌بودن این طرح وجود دارد، اکنون نگرانی‌هایی نیز درباره عملی نبودن آن وجود دارد. عدم همکاری ایران و روسیه به گفته کارشناسنان می‌توانند این طرح را باچالش جدی روبه‌رو کند.
اسدالله زائری، استاد دانشگاه در کابل در این باره می‌گوید که طرح معقولانه نیست. زیرا در کشورهای که می‌خواهد از این طرح استفاده کنند، زمینه‌ها برای انتقال کالا و خدمات وجود ندارد. در قدم اول افغانستان فاقد زیرساخت‌ها است و برای این‌که بتواند از این فرصت استفاده کند، باید از نظر اقتصادی و فنی خود را به روز کند که افغانستان از نظر اقتصادی فاقد این قدرت است.
او افزود که اگر روسیه این طرح را همراهی نکند، ممکن نیست که این طرح به‌دلیل سیستم ناکارآمدی که در این منقطه وجود دارد از کارایی زیادی برخوردار نباشد.
| تلاش برای مسیر جایگزین | ▲ |
عدم دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد برای این کشور اهمیت حیاتی دارد. این مشکل باعث شده که افغانستان در رقابت‌های سیاسی منطقه‌ای همواره در مقابل دو کشور همسایه ایران و پاکستان که مسیر افغانستان به آب‌های آزاد است، کوتاه بیاید.
بندر چابهار هنوز امکانات یک بندر بین‌المللی را ندارد
سایه سیاست بر سر راه‌های منتهی به آب‌های آزاد همواره این مسیرها را برای افغانستان به جاده یخبندان و صعب‌العبور تبدیل کرده است.
افغانستان از گذشته‌های دور از این لحاظ آسیب‌پذیر بوده. به‌نظر نویسنده، کتاب دولت، انقلاب و ابر قدرت‌ها، در سال ۱۹۴۱ وقتی پاکستان مرزهایش را بر افغانستان بست، باعث مشکلات اقتصادی زیادی در این کشور شد و بحران اقتصادی را در پی داشت که اتحاد جماهیر شوروی به داد کابل رسید و کمک‌هایش را به افغانستان از طریق خطوط هوایی میان دو کشور به افغانستان رساند.
مورد بالا تنها موردی نبوده که باعث مشکلات اقتصادی برای افغانستان شده در نوامبر سال ۲۰۱۱ نیز زمانی که ۲۴ نفر از سربازان پاکستانی در دو پست مرزی با افغانستان در جریان حمله هوایی نیروهای آمریکایی کشته شدند. پاکستان در عوض مسیر تدارکاتی ناتو را در خاک خود بست و برای بازگشایی مجدد آن در ژوئیه سال ۲۰۱۲ هیلاری کلینتون مجبور شد که از پاکستان به‌دلیل انجام این کار عذرخواهی‌کند که این کار تاثیرات امنیتی زیاد بر افغانستان داشت.
در کنار این، مرز آبی بندرعباس ایران نیز یکی از مسیرهای است که افغانستان را به آب‌های آزاد وصل می‌کند ولی این مسیر اقتصادی نیست و بندر چابهار ایران نیز که در سال‌های اخیر به‌منظور راهیابی افغانستان به آب‌های آزاد با کمک هند و ایران راه‌اندازی شده، هنوز امکانات لازم را ندارد و به‌نظر کارشناسان افغان برای تبدیل شدن به یک بندر بین‌المللی راه طولانی را در پیش دارد.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- احمد شفایی، راه لاجورد افغانستان را به کجا می‌برد؟، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: چهارشنبه ۱۹ نوامبر ٢٠۱۴ - ٢٨ آبان ۱٣۹٣
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی