 | از: مهرزاد فتوحی |
تبعیض جنسیتی در ایران
از دامن زن مرد به معراج می‌رود
فهرست مندرجات
تشبیه به زن بودن و پوشیدن لباس زنانه در ادبیات عامیانه ایران سمبل ضعف، ناتوانی و حتی پستی یک مرد است. اصطلاحاتی چون «مرد نیستم اگر...» یا «از زن هم کمترم اگر...» نمونه‌های چنین نگاه و طرز فکری است. نگاهی که گاهی از فضای عامیانه کوچه و بازار به دنیای بزرگان سیاست و رسانه‌ها هم کشیده شده است.
در دنیای سیاست چه در ایران چه کشورهای دیگر نمونه‌هایی دیده می‌شود که به قصد تحقیر و کم اهمیت جلوه دادن یک مقام سیاسی یا دولتی بر زن بودن او تاکید شود. محدود کردن نقش زن به‌عنوان مادر و نادیده گرفتن سایر توانایی‌های او از دیگر نمونه‌های برخورد جنسیتی است که بارها در فضای سیاسی ایران هم تکرار شده است.
| «لچک به سر دررفتن» اولین رئیس جمهور | ▲ |
 |
رسانه‌های ایران مرداد ماه سال شصت گزارش دادند که ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئیس‌جمهور ایران با یک هواپیمای نظامی «با لباس و آرایش زنانه» از ایران خارج شده است. روزنامه جمهوری اسلامی عکسی از او را در حالی‌که روسری برسرش بود منتشر کرد و در توضیح عکس نوشت: «شعار مردم پس از شنیدن خبر فرار بنی‌صدر: اون که می‌گفت مقاومت مقاومت، در رفته، مرد که نبود، لچک به سر دررفته».
حدود یک ماه پیش از انتشار این خبر او با رای عدم کفایت سیاسی و به فرمان آیت‌الله خمینی از ریاست جمهوری عزل شده بود. بعدها آقای بنی‌صدر پوشیدن لباس زنانه را تکذیب کرد و ساختن این دروغ را نشانه طرز فکر کسانی دانست که این دروغ را ساخته‌اند. او گفت: «کسانی که این دروغ را ساختند لباس زنانه و زن را پست می‌دانند. من در لباس نظامی از ایران خارج شدم.»
| «شما را به ادارات کشاندند» | ▲ |
یکی از معروف‌ترین اظهارات آیت‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، درباره زنان این است: «از دامن زن مرد به معراج می‌رود»[۱]. این جمله که قدمتی به اندازه عمر جمهوری اسلامی دارد، بارها به‌عنوان شعار روی دیوارها نوشته شده و هر سال در روز زن برای آنچه‌که تکریم مقام زن نامیده شده، تکرار می‌شود. آیت‌الله خمینی با همین تأکید بر نقش مادری زنان، بارها در سخنانش از کار کردن زنان بیرون از خانه انتقاد کرده: «شما را کشاندند به ادارات؛ بچههایتان را به جاهایی که بچه نگهداری می‌کنند، بچه‌ها را از خود که جدا کردید، این عقده در او پیدا خواهد شد. بچهای که تحت تربیت مادر نباشد، محبت مادر را نچشد، عقده پیدا خواهد کرد.»
از طرفی دیگر او واردشدن زنان ایران به مسایل سیاسی روز را «از برکات نهضت» و به خیابان‌آمدن زنان در کنار بچه‌ها و مردها را یک «تحول الهی» می‌دانست؛ هرچند تلاش‌های آنان‌را در دوره‌هایی مانند مشروطه را نادیده گرفته و در سخنرانی ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ گفته بود: «کی سابقه داشت که زن در مبارزه بیاید، مقابل توپ و تانک بیاید، این، یک تحول روحی بود که خدای تبارک و تعالی در این ملت ایجاد فرمود.»
| «زن مایه آرامش مرد است» | ▲ |
نزدیک به ۳۵ سال بعد، آیت‌الله خامنه‌ای جانشین آیت‌الله خمینی، در یک سخنرانی درباره نگاه اسلام به «جنس زن» گفت که مساله اشتغال بانوان جزو مسائل اصلی نیست. او با تأکید بر این‌که از مواجهه با «بانوان مسلمان، زنان مومن و تحصیل کرده» عمیقاً خدا را شکر می‌کند و با این‌که «با اشتغال‌شان و مدیریت‌های‌شان» مخالفتی ندارد اما گفت که اشتغال زن اگر با «مساله اصلی» که خانواده است، تضاد داشته باشد، اولویت خانواده است. او در ادامه زن را «مایه آرامش مرد» دانست و گفت زنی که مورد تحقیر، اهانت و فشار کار قرار بگیرد نمی‌تواند کدبانو و مدیر خانواده خود باشد.
او هم‌چنین برخی شغل‌ها و رشته‌های تحصیلی را مناسب زنان ندانست: «بعضی از مشاغل متناسب با ساخت زن نیست، خب این‌ها را دنبال نکنند، یکی از کارها این است که آن تحصیلاتی را که به آن مشاغل منتهی می‌شود، به زن تحمیل نکنند.»
برخلاف اظهارات آقای خمینی که با اعتراض علنی در زمان خود روبهرو نشد و بیشتر به بهانه‌ای برای شوخی و دست انداختن زنان تبدیل شده بود، اظهارات آقای خامنه‌ای با واکنش زنان و فعالان حقوق زنان در شبکه‌های اجتماعی روبهرو شد.
| «او هم یک زنی است» | ▲ |
همه‌جای دنیا در دنیای سیاست نمونه‌هایی دیده می‌شود که به قصد تحقیر و کم اهمیت جلوه دادن یک مقام سیاسی یا دولتی بر زن بودن او تأکید شود.
آیت‌الله خامنه‌ای هم از این شیوه استفاده کرد و به‌تازگی و هنگام ترک بیمارستان پس از عمل جراحی در سخنانی کوتاه، یک‌بار ماری هارف، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا را «آن دختر» خطاب می‌کند و در ادامه صحبت‌هایش وقتی می‌خواهد از معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا، وندی شرمن، بگوید باز بر زن بودن او تأکید می‌کند: «معاون او هم – که او هم یک زنی است که می‌بینید، می‌شناسید...»
| «ریسک انتخاب یک زن به‌عنوان وزیر» | ▲ |
محمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات بر خلاف انتظار برخی از هوادارانش نه در دور اول و نه در دور دوم ریاست جمهوری‌اش، زنی را به‌عنوان وزیر انتخاب و به مجلس معرفی نکرد. او در پاسخ به این پرسش که چرا در میان وزرای انتخابی نام هیچ زنی دیده نمی‌شود؟ گفت که «نمی‌خواهم با انتخاب یک زن به‌عنوان وزیر ریسک کنم.»
همان وقت برخی از فعالان حقوق زنان این پرسش را مطرح کردند که آیا آقای خاتمی مطمئن است که با انتخاب برخی از وزیران مرد ریسک نکرده است؟
| «یک کلام از مادر عروس» | ▲ |
احمدی‌نژاد گرچه اولین رئیس‌جمهوری ایران بود که با مقاومت در برابر منتقدان توانست یک وزیر زن وارد کابینه خود کند اما در سخنان او هم نمونه‌هایی از توهین‌های جنسیتی وجود دارد. او در یک مصاحبه مطبوعاتی، در کنار بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، در پاسخ به سئوالی درباره هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا گفت: «ما به کسی که حرف بی‌جا می‌زند و خارج از قد و قواره خودش حرف می‌زند می‌گوییم یک کلام از مادر عروس.»
«مثل این خانم‌ها که صبح زنبیل می‌زارن تو صف شیر» از دیگر نمونه‌هایی در کلام او بوده که در رسانه‌های داخلی و خارج از ایران انعکاس داشته است.
وقتی در جمع مردم رشت گفت که برخلاف دیدگاه بعضی افراد، معتقد است زن گیلانی در مزرعه، در محل دامداری، در خانه و در مناسبت‌های اجتماعی با حفظ عفاف حضور دارد، صدای اعتراض نماینده وقت رشت در مجلس بلند شد.
استفاده از ادبیات زن‌ستیزانه در سخنان محمدرضا رحیمی، معاون اول آقای احمدی‌نژاد هم شنیده شده است. او در سخنرانی درباره تحریم‌ها گفته است: «امروز برخی از کشورهای خارجی و غربی تحریم کننده نفت ایران، ذلیل و چادر به‌سر شده‌اند.»
| ارتباط زلزله و بدحجابی زنان | ▲ |
بارها موضوع حجاب بهانه‌ای برای طرح سخنان زن‌ستیزانه از تریبون‌های نماز جمعه در شهرهای مختلف ایران بوده است. در یکی از جنجالی‌ترین موارد، کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران در خطبه‌های نماز جمعه این شهر «بدحجابی زنان» را یکی از عوامل افزایش زلزله خواند. او گفت: «بانوانی که ظاهر مناسبی ندارند باعث گسترش زنا در جامعه می‌شوند که این باعث افزایش زلزله است.»
تجمع زنان در شهر واشنگتن؛ آن‌ها نظریه آقای صدیقی درباره ارتباط بدحجابی و زلزله را به چالش کشیدند
سخنان آقای صدیقی واکنش‌های زیادی داشت و حتی رسانه‌های سایر کشورها هم به آن پرداختند.
توهین به‌دلیل حجاب فقط به زنان محدود نشده است. حسن ابراهیمی، امام جمعه شهرستان انار در استان کرمان در خطبه‌های نماز جمعه این شهرستان گفته: «مردانی که زنان آن‌ها با آرایش از خانه بیرون می‌روند حقشان است که «دیوث» نامیده شوند.»
| «فضیلت زن در این نیست...» | ▲ |
آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، از مراجع تقلید شیعه و از فقه‌های مجلس خبرگان ایران به‌تازگی از ورزش زنان انتقاد کرد و گفت: «ما خیال می‌کنیم کمال زن در این است که برای ما برود مدال بیاورد، کمال زن در مادر شدن است» و «فضیلت زن در این نیست، که زن و دختر ما برود پایش را دراز کند و یک کسی را بزند و برای ما مدال بیاورد.»
این انتقاد در حالی مطرح شده است که زنان ورزشکار ایرانی کارنامه موفقی در بازی‌های آسیایی اینچئون از خود به‌جا گذاشتند و با این‌که سهمیه اعزامی کمتری نسبت به گذشته داشتند با نتایج بهتری که کسب کردند، مقام ایران را تا رتبه پنجم بالا بردند. احتمالاً اشاره تلویحی آقای جوادی آملی به حمیده عباسعلی، برنده مدال طلا آسیا در رشته کاراته بوده است.
چند روز پس از اظهارات آقای آملی، احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، هم نسبت به بالا آمدن پای ورزشکاران زن ایران در مسابقات آسیایی و پخش تصاویر آن از تلویزیون، اعتراض کرد. او در یک سخنرانی در مشهد گفت «رهبری گفتند که خانم‌های باحجاب که در مسابقات شرکت می‌کنند، می‌توانند ارزش حجاب را منتقل کنند در حالی‌که تلویزیون می‌آید و یک خانم جودوکار را که پایش را تا سرش بالا آورده است، نشان می‌دهد و حتی در مدال گرفتن در کنار آقایان هستند و با آنان فرقی نمی‌کنند.»
| پوشاندن لباس زنانه به تن مجرمان | ▲ |
برخوردهای جنسیتی گاه از حد حرف و کلام فراتر رفته و جنبه عملی به‌خود گرفته است. فروردین سال گذشته، در شهر مریوان کردستان نیروی انتظامی محکومی را لباس زنانه کردی پوشاند و سوار بر کامیونی گرد شهر گرداند تا «درس عبرتی شود برای دیگر متخلفان».
واکنش‌ها و اعتراض‌ها به این اقدام نیروی انتظامی محدود به اهالی مریوان نشد و بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی این اقدام را توهین به زنان دانستند. حتی تعدادی از نمایندگان مجلس ایران هم اعتراض کرده و خواهان عذرخواهی مسئولان نیروی انتظامی شدند.
طرح همه این حرف‌ها چه عامدانه و چه از روی بی‌توجهی و عادت رایج، بر تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های کلان نظام جمهوری اسلامی تأثیر داشته است. تصمیم‌هایی که از نگاه بسیاری، رنگ و بوی تبعیض جنسیتی دارند.[٢]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- مهرزاد فتوحی، از دامن زن مرد به معراج می‌رود، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: یکشنبه ٢٦ اکتبر ٢٠۱۴ - ٠۴ آبان ۱٣۹٣
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی بی سی