 |
|
انسان موجودی تک‌جفت است یا چندجفت؟
فهرست مندرجات
.
انسان موجودی تک‌جفت است یا چندجفت؟
تک‌همسری یا تک‌زامی (به انگلیسی: Monogamy) یکی از گرایش‌های جفت‌گیرانه در انسان و دیگر جانوران است و در تقابل با چندهمسری قرار می‌گیرد. این گرایش به‌طور کلی در جانورانی دیده می‌شود که همکاری جنس نر و ماده در بزرگ کردن فرزندان نیاز است. در جامعه‌های انسانی تک‌همسری ممکن است تحمیل‌شده‌ی زیست‌بوم یا تحمیل‌شده‌ی اجتماع باشد. در تک‌همسری تحمیل‌شده‌ی زیست‌بوم، اوضاع زیست‌محیطی داشتن بیشتر از یک همسر را نامقدور می‌سازد. یعنی به‌علت سختی اوضاع کسی توانایی داشتنِ بیشتر از یک همسر (با فرض این‌که همسر بیشتر نان‌خور است تا نان‌آور) نمی‌دارد. در تک‌همسری تحمیل‌شده بر دست اجتماع، مجموعه‌ی قانون‌ها سنت‌ها یا مذهب و به بیان کلی‌تر عوامل بازدارنده‌ی فرهنگی-اجتماعی-مذهبی مانعی بر سر گرفتن چند همسر است.
چندهمسری یا چندکامی (به انگلیسی: Polygamy) وضعیتی است که در آن زن یا مرد بیش از یک همسر دارند. چندهمسری شامل دو نوع چندزنی و چندشوهری می‌شود. چندزنی حالتی است که در آن مرد در یک زمان با چند زن ازدواج کند. چندشوهری حالتی است که زن به طور هم‌زمان دو شوهر یا بیشتر داشته باشد. چندهمسری در مسیحیت ممنوع است؛ در حالی که در هندوگرایی، یهودیت و اسلام، چندزنی با شرایط خاص جایز شمرده می‌شود. در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته زندگی زناشویی فقط به صورت تک‌همسری است و مرد یا زن به‌طور قانونی نمی‌توانند در یک زمان با بیش از یک نفر ازدواج کنند. اما چندهمسری هنوز جایگاه خود را در بسیاری از جوامع و فرهنگ‌ها حفظ کرده است. از لحاظ زیست‌شناسی تکاملی، در جانوران چندهمسر وجود صفاتی در جنس نر که شانس او برای همسری با ماده‌های متعدد را افزایش دهد مزیت تکاملی بزرگی به حساب می‌آید. اما در جانوران ماده وجود صفاتی که باعث جذب نرهای متعدد شود یا مزیت اندکی دارد یا اصلاً مزیتی محسوب نمی‌شود. چون جنس ماده در طول یک فصل باروری فقط قادر به یک بار تولید مثل است اما جنس نر می‌تواند تعداد زیادی ماده را بارور کرده و ژن‌های خود را به افراد زیادی از نسل بعد انتقال دهد. در این نوع جانوران فشار تکاملی در جهت انتخاب صفاتی حرکت می‌کند که به جنس نر کمک کند تا همسران بیشتری داشته باشد و این موجب ایجاد ویژگی‌های متفاوت در نر و ماده می‌شود.
در حالی‌که تقریباً تمام پستانداران را از نظر رفتارشناسی جنسی می‌توان به‌راحتی یا در رده موجودات تک‌جفت (Monogamous) قرار داد یا چندجفت (Polygamous)، انسان تنها پستانداری است که روشن نیست در کدام دسته قرار می‌گیرد.
از نظر تاریخی، در بیشتر جوامع چندهمسری مجاز بوده و حتی عنوان شده که «تنها در یک ششم جوامع تک‌همسری اجباری بوده است». با این حال در جوامع چند همسری هم بسیاری از افراد تک‌همسر بوده‌اند.
هر دو جنس در انسان هم به تک‌همسری گرایش نشان می‌دهند هم به چند همسری
دانشمندان نیز در کنار مورخان سعی فراوان کرده‌اند با بررسی حیوانات دیگر به‌خصوص نخستی‌ها (Primates) به این سوال پاسخ دهند که آیا طبیعت بشر به روابط متعدد گرایش دارد یا به یک رابطه.
نتیجه تمام این تحقیقات از نظر زیست‌شناختی به پاسخ روشنی نرسیده است چون انسان از نظر ویژگی‌های فیزیولوژیک و جسمانی هم با برخی از موجودات تک‌جفت شباهت دارد و هم به موجودات چندجفت، به‌عبارت دیگر از نظر تکاملی و زیستی انسان در جایی بینابینی قرار می‌گیرد.
گروهی از دانشمندان دانشگاه آکسفورد نیز اخیرا سعی کردند به این سوالات به گونه‌ای کمی جواب بدهند.
تحقیقات در فرهنگ‌های مختلف نشان داده که در روابط جنسی، مردها محدودیت کمتری از نظر «اجتماعی-جنسی» برای خود قائل می‌شوند و بیشتر به استراتژی کوتاه‌مدت (روابط بیشتر اما زودگذرتر) گرایش نشان می‌دهند تا استراتژی درازمدت (رابطه وفادارانه و پایدار با شریک جنسی).
با این حال هنوز توضیح قانع‌کننده‌ای ارائه نشده که چرا برخی به تک‌همسری گرایش دارند و برخی به چندهمسری؛ معمولاً این تفاوت به‌ویژگی «اجتماعی-جنسی» فرد نسبت داده می‌شود.
از این‌رو، باور عمومی بر این است که مردها در کل دو دسته هستند، وفادار یا بی‌وفا. اما آیا چنین تقسیم‌بندی‌ای صحت دارد؟ و آیا این فقط شامل حال مردان است؟
چندهمسری در بعضی جوامع نشانه قدرت و مکنت است بنابراین حتی افرادی که گرایش به تک‌همسری دارند ممکن است در عمل چند همسر اختیار کنند
رافائل ولودارسکی، روان‌شناس و از نویسندگان تحقیق دانشگاه آکسفورد، می‌گوید: «ما متوجه شدیم در زمینه روابط جنسی، گروهی از مردان و گروهی از زنان هستند که بیشتر تمایل به «ماندن» در رابطه دارند و یک گروه دیگر از مردان و یک گروه دیگر از زنان گرایش به «ترک رابطه» دارند.»
پژوهشگران آکسفورد دو معیار را برای مطالعه خود در نظر گرفتند، یکی معیارهای اجتماعی و فرهنگی که برای سنجش آن از یک نظرسنجی اینترنتی (از ۵۸۵ فرد بین ۱۸ تا ٦۳ سال) استفاده کردند.
نتایج پرسش‌نامه نشان داد ۵۷ درصد مردانی که پاسخ داده بودند، بیشتر به روابط متعدد گرایش دارند و ۴۳ درصد به وفاداری. این نسبت در زنان معکوس بود، احتمال ماندن در ۵۷ درصد آن‌ها بیشتر بود و ۴۳ درصد به روابط متعدد کشش داشتند.
بررسی آماری این نتایج نشان داد که به‌جای «توزیع طبیعی»، افراد واقعاً در دو دسته قرار می‌گیرند، تک‌جفتی و چندجفتی: «در هر دو جنس، افراد در دو گروه متمایز قرار می‌گیرند که استراتژی‌های جفت‌یابی متفاوتی را دنبال می‌کنند.»
این محققان برای در نظر گرفتن تاثیر ژنتیک بر تک‌جفتی یا چندجفتی از نتایج یک تحقیق دیگر بر روی طول انگشت استفاده کردند. این بررسی حتی احتمال تمایل به روابط متعدد را در هر دو جنس بیشتر از معیار قبلی نشان داد (٦۲٪).
دانشمندان معتقدند در دوران جنینی انگشت نشانه تحت تاثیر استروژن است و انگشت حلقه تحت تاثیر تستوسترون. هر چه نسبت طول دو انگشت کمتر باشد فرد در دوران جنینی بیشتر در معرض تستوسترون بوده است
دانشمندان معتقدند در زمان جنینی، میزان تستوسترونی که جنین (چه مذکر چه مونث) در معرض آن قرار می‌گیرد با استراتژی آینده فرد در روابط جنسی ارتباط دارد. هر چه این تستوسترون در دوران جنینی بیشتر باشد، احتمال تمایل به روابط متعدد هم بیشتر می‌شود.
از آن‌جا که میزان تستوسترون در دوران جنینی بر اندازه انگشتان هم اثر می‌گذارد، برای سنجش میزان تستوسترون در این دوران، طول دو انگشت دوم (سبابه) و انگشت چهارم (حلقه) را اندازه می‌گیرند و بر هم تقسیم می‌کنند که به آن «نسبت انگشت دوم به انگشت چهارم» (2D:4D) می‌گویند. هر چه فرد در دوران جنینی بیشتر در معرض تستوسترون باشد، انگشت حلقه درازتر می‌شود.
| ▲ | تکامل و وفاداری |
این محققان به محدودیت‌های تحقیق خود معترفند، اما می‌گویند که برای اولین‌بار به‌صورت کمی، هر دو استراتژی کوتاه‌مدت و درازمدت را در انسان نشان داده‌اند. آن‌ها هم‌چنین معتقدند برای اولین‌بار نشان داده‌اند که این موضوع مختص مردان نیست و در زنان هم به‌طور مشابه دیده می‌شود.
بر اساس نظریه‌‌ی تکامل داروین، تعدد روابط جنسی احتمال بچه‌دار شدن یا به‌عبارت دیگر انتقال ژن‌ها به نسل بعد و حفظ ذخیره ژنتیکی را زیاد می‌کند. با این حال این نکته نیز روشن شده که رابطه درازمدت و وفادارانه نیاز به سرمایه‌گذاری شخصی بیشتری دارد و وقتی والدین در کنار بچه‌ها می‌مانند و آن‌ها را بزرگ می‌کنند، شانس دوام و بقای بچه بیشتر می‌شود. بنابراین هر دو استراتژی از نظر تکاملی هدفمند و معنادار است.
اما رفتار بشر را نمی‌توان با در نظر گرفتن یک یا چند عامل بررسی کرد و مجموعه وسیعی از عوامل مختلف بر رفتارهای بشر تاثیر می‌گذارند.
دقیقاً روشن نیست چرا بعضی به رابطه خود پایبندند و برخی به دنبال روابط متعدد و کوتاه هستند
پروفسور رابین دانبار، یکی دیگر از پژوهشگران این تحقیق می‌گوید: «رفتارهای بشر تحت تاثیر عوامل زیادی قرار می‌گیرند، مثل عوامل محیطی یا تجربه‌های زندگی. آنچه در رحم مادر اتفاق می‌افتد ممکن است تاثیری جزئی بر چیزی به پیچیدگی روابط جنسی داشته باشد.»
این محققان در نهایت نتیجه گرفته‌اند «با این‌که شواهد قوی وجود دارد که عوامل ژنتیکی می‌توانند رفتارهای اجتماعی-جنسی را پیش‌بینی کنند»، تاثیر عوامل فرهنگی و محیطی بر این زمینه ارثی باعث «تفاوت در این رفتارها» می‌شوند، به‌عبارت دیگر هر دو جنس سعی می‌کنند تا حد ممکن خود را با شرایط و موقعیت تطبیق دهند.
به این ترتیب به نظر می‌رسد هر دو جنس در انسان، ممکن است بر اساس زمینه ژنتیکی خود استراتژی کوتاه مدت یا درازمدت را پیگیری کنند، اما بروز رفتارها به شرایط فرهنگی و اجتماعی و محیطی فرد بستگی دارد.
بنابراین دانشمندان دانشگاه آکسفورد هم به‌همان نتیجه‌ای رسیدند که تاکنون بیشتر تحقیقات به آن منتهی شده است: انسان ذاتاً نه تک‌جفت نه چندجفت، رفتار جنسی هر فرد محصول ترکیبی از ژنتیک و عوامل فرهنگی و اجتماعی است.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- انسان موجودی تک‌جفت است یا چندجفت؟، بی‌بی‌سی: سه‌شنبه ۱٧ مارس ٢٠۱۵ - ٢٦ اسفند ۱٣۹٣
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌‌سایت بی‌بی‌سی