|
مهاجران افغان درایران
سخنان عباس عراقچی درباره‌ی مهاجران افغان
فهرست مندرجات
◉ سخنان بحث‌برانگیز عباس عراقچی درباره‌ی مهاجران افغان
◉ واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی
◉ دایه‌های دلسوزتر از مادر برای افغان‌ها
◉ نقدی بر آمار و ارقام: مستندات ایران چقدر واقعی است؟
◉ تهدید اروپا با اخراج مهاجران افغان
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
سخنان عباس عراقچی درباره‌ی مهاجران افغان
سید عباس عراقچی فرزند سید حسین، در سال ۱۳۴۱، در یک خانواده سنتی، در شهر تهران به‌دنیا آمد. وی مدرک لیسانس خود را در رشته روابط بین‌الملل از دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه در تهران اخذ کرده و از دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی در رشته علوم سیاسی و در مقطع فوق‌لیسانس ادامه‌ی تحصیل داد و سپس به انگلستان رفت و از دانشگاه کنت دکترای خود را در رشته‌ی اندیشه‌های سیاسی دریافت کرد. او سفیر ایران در توکیو شد و استوارنامه خود را ۱۱ مارس ۲۰۰۸ از امپراتور ژاپن دریافت کرد و از نیمه دوم سال ۲۰۱۱ و پس از بازگشت از توکیو به سمت معاون وزارت امور خارجه در امور آسیا و اقیانوسیه منصوب شد. سپس، ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲، در پی استعفای رامین مهمان‌پرست؛ سخنگوی وزارت امور خارجه، از سوی علی‌اکبر صالحی به‌عنوان سخنگوی این وزارتخانه به‌کار گمارده شد.
عباس عراقچی، از اول بهمن سال ۱۳۹۶ تاکنون، به‌عنوان معاون سیاسی وزارت خارجه فعالیت می‌کند.
سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه شب ۱۸ ثور ۱۳۹۸ در برنامه‌ی گفت‌وگوی ویژه‌ی خبری با شبکه دو سیما، ضمن تشریح جزییات پاسخ ایران به خروج امریکا از برجام و بدعهدی اروپایی‌ها اظهار داشت: ما در ۴۰ سال گذشته میزبان برادران از افغانستان، عراق و آذربایجان و... بودیم و ملت ایران سخاوتمندانه پذیرایی کردند. همین الان بیش از سه میلیون افغانستانی در ایران حضور دارند، بیش از دو میلیون فرصت شغلی را برادران خوب افغانستانی در ایران اشغال کرده‌اند و سه تا پنج میلیارد یورو از کشور ما را بیرون می‌کنند. حدود ۴۶۸ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مکتب‌های ایران رایگان تحصیل می‌کنند و هر دانش‌آموز در سال برای ما ۶۰۰ یورو هزینه دارد. بیش از سه‌هزار دانشجوی افغانستانی در ایران هستند، ولی این آموزش‌ها هزینه دارد نزدیک ۱۵ هزار یورو هزینه دارد و از خدمات درمانی بهره‌مند می‌شوند. با کمال میل پذیرای آن‌ها هستیم، ولی برای ما هزینه دارد.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد:، ولی وقتی تحریم‌های امریکا اثر کند و منابع مالی ایران محدود شود و فروش نفت به صفر برسد، درآمد‌های نفتی ما کم شود البته موفق نخواهند شد و فروش نفت ما به صفر نخواهد رسید و به‌همین خاطر ایران مجبور است سیاست‌های ویژه‌ای را اتخاذ کند و ممکن است به نقطه‌ای برسیم که نتوانیم هزینه‌ها را تأمین کنیم و از برادران افغانستانی بخواهیم که کشور را ترک کنند.
عراقچی افزود: نمی‌خواهم تنش یا نگرانی در بین شهروندان افغانستان ایجاد کنم، ولی می‌خواهم صحنه را ترسیم کنم. اگر امریکا بخواهد به سیاست تحریم ادامه دهد اگر مجبور شویم مسئولیت آن به‌عهده امریکا خواهد بود.[۱]
در واکنش به سخنان بحث‌برانگیزش عباس عراقچی درباره‌ی بیرون‌کردن مهاجران افغان از ایران، وزارت امور مهاجران افغانستان می‌گوید دولت ایران نباید با موضوع مهاجران افغان، برخورد سیاسی کند. خانم عالمه، یک از معاونان این وزارتخانه به بی‌بی‌سی گفت که اگر ایران تصمیم به خروج مهاجران افغان بگیرد، برای جلوگیری از آن فوری اقدام خواهند کرد. این وزارت می‌گوید ایران در مورد خروج احتمالی افغان‌ها از این کشور باید پایبند توافقنامه‌های امضاشده میان دو کشور باشد.[٢]
از سوی دیگر، انجمن دوستی ایران و افغانستان در واکنش به اظهارات اخیر «عباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه ایران بیانیه‌ای به شرح زیر منتشر کرد:
بسمه‌تعالی جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون به‌دلیل دفاع از ارزش‌های انسانی و اخلاقی و دینی همواره آماج ناجوانمردانه‌ترین تهاجمات از سوی متجاوزین به آزادی و حقوق انسانی قرار داشته و بهای سنگینی نیز برای صیانت از این مرزها پرداخته است تقدیم هزاران هزار شهید و جانباز گران‌قدر موید همین نکته می‌باشد؛ و بالاترین افتخار این‌که ایران سرافراز در دفاع از ارزش‌ها و نیز تعالی کرامت و شرف انسانی در طول ۴۰ سال گذشته از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و نخواهد کرد.
پیوند دولت و ملت ایران با ملت شریف افغانستان نیز طی چهار دهه گذشته همواره بر پایه کرامت انسانی و احترام به پیوند‌های دینی، فرهنگی و تاریخی بی‌نظیر دو ملت استوار بوده است.
بر همین اساس ایران عزیز در طول ۸ سال دفاع مقدس و در سخت‌ترین شرایط بین‌المللی هیچ‌گاه حاضر نشد از حقوق ملت افغانستان در دفاع از سرزمین خود در برابر ارتش سرخ شوروی کوتاه بیاید و با پذیرش میلیون‌ها مهاجر و آواره جنگی در کنار ملت مسلمان افغانستان ایستاد و از آرمان‌ها و ارزش‌های انسانی و اسلامی جانانه دفاع کرد. رویه‌ای که در تمام دوران پس از آن نیز ادامه داشته است.
سخنان جناب آقای دکتر عراقچی به‌عنوان یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه ایران در تبیین مشکلات پیش‌آمده که با هدف پیش‌آمده ناشی از بدعهدی‌های دشمن مشترک ملت‌های منطقه و مسائل مربوط به‌حضور مهاجرین افغانستانی در ایران اگرچه با نقد‌هایی هم همراه بوده، اما قطعاً با منویات انقلاب اسلامی و رویه‌ی سرافرازانه‌ی ملت ایران و نیز آرمان‌های حضرت امام و رهبری فرزانه انقلاب منطبق نبوده است و بی‌شک هیچ‌گاه جمهوری اسلامی در دفاع از ارزش‌های انقلابی و اسلامی خود در تکریم آرمان‌های انسانی از پای ننشسته در شرایط سخت کنونی نیز همواره وظایف اسلامی و برادرانه خود را در این خصوص ادا خواهد کرد.
پس بنابراین هجمه‌های بی‌منطق و مغرضانه به سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران به بهانه‌ی نقد اظهارات آقای عراقچی هیچ‌گاه پذیرفته‌شدنی نیست و تاثیری در همدلی برادرانه دو ملت نخواهد گذاشت.
در پایان امید است وزارت خارجه ایران از طرق مناسب نسبت به تصحیح و شفافیت‌سازی در این باره اقدام نماید.
انجمن دوستی ایران و افغانستان[٣]
این در حالی است که سخنان عراقچی با واکنش‌های تند شهروندان دو کشور مواجه شده است. او روز جمعه گفت: با اظهار تعجب از برخی اظهار نظر‌ها و برداشت‌های غلط از سخنانش در فضای مجازی اظهارداشت: بحث مهاجران و پناهندگان یک بحث بین‌المللی است و مدیریت و تامین هزینه‌های مربوط به آن نیز یک مسئولیت بین‌المللی به‌شمار می‌رود.
وی افزود: این‌که مردم ایران بر مبنای اعتقادات انسانی و اسلامی خود ظرف ۴۰ سال گذشته سخاوتمندانه حق میهمان‌نوازی را در مورد پناهندگان و مهاجران اعم از افغانستانی یا سایر ملیت‌ها به‌طور کامل به‌جا آورده و بازهم به‌جا خواهد آورد یک بحث است، این‌که سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، به‌خصوص کشورهای غربی که اتفاقاً مسبب بسیاری از مصیبت‌های مردم افغانستان هستند هم باید وظیفه و مسئولیت خود را انجام دهند، یک بحث دیگر است.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد: دولت‌های اروپایی باید سهم خود را در پذیرایی از مهاجرین ادا کنند، حال یا در قالب پرداخت هزینه‌ها یا با پذیرش بخشی از آن‌ها در کشورهای خود. این یک مطالبه جدی جمهوری اسلامی است و وزارت امور خارجه سال‌ها است که آن‌را از طریق کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد، مقامات اروپایی و دولت افغانستان پیگیری کرده و بازهم به‌طور جدی پیگیری خواهد کرد.
وی هم‌چنین گفت: بدیهی است در شرایط حاضر که تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی دولت امریکا بدون هیچ توجیه بین‌المللی بر ایران تحمیل شده و آن دولت سعی در محدودیت شدید منابع مالی جمهوری اسلامی دارد، مطالبه‌گری ملت ایران ابعاد جدیدی می‌یابد.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران با تأکید بر این‌که جمهوری اسلامی ایران کاملاً با مسئولیت‌های اسلامی، انسانی و بین‌المللی خود آشنا بوده و به آن‌ها پایبند است، گفت: موضوع بیرون‌کردن یا بازگرداندن مهاجران و پناهندگان به‌هیچ‌وجه در دستور کار دولت ایران قرار ندارد، اما این‌که گزینه‌های جدیدی در برابر آن‌ها قرار داده شود امر جداگانه‌ای است.[۴]
با این حال، از ماه‌ها پیش با از سرگیری تحریم‌های آمریکا علیه ایران گزارش‌هایی از خروج بی‌سابقه مهاجران افغان از این کشور وجود داشت. سازمان بین‌المللی مهاجرت هم گفته که مسائل سیاسی و اقتصادی در ایران، به‌ویژه کاهش ارزش پول این کشور در سال جاری سبب شده تا شمار زیادی از افغان‌ها از این کشور داوطلبانه بیرون‌شده و یا هم اخراج شوند.[۵]
| ▲ | واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی |
در همین حال شماری از کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی به این خبر واکنش نشان داده‌اند. این کاربران به استفاده‌ی ایران از مهاجران افغان در سوریه اشاره می‌کنند و یا می‌گویند که دانشجویان مهاجر تحصیل رایگان نمی‌کنند.
آن‌ها با هشتگ‌ها مشکلات و تجربه‌های‌شان از مهاجرت در ایران را به اشتراک گذاشته‌‌اند و از دولت ایران خواسته‌اند تا با باز کردن مرزها بگذارند مهاجران به اروپا و ترکیه بروند. ترکیه مسیر اصلی تلاش مهاجرین افغان برای رسیدن به اروپا بوده است.
فریبا، یکی از کاربران افغان ساکن ایران نوشته است: «چند سال به‌خاطر شهریه‌های بالای مدارس از درس‌خوندن عقب موندم. سه سال است که به‌دستور رهبری دانش‌آموزان افغانستانی می‌توانند مثل دانش‌آموزان ایرانی درس بخوانند. در این سه‌سال بارها و بارها شاهد تخلف مدارس و دریافت شهریه‌های بالا از مهاجرین بوده‌ایم».
کاربر دیگر نوشت: «آقای عراقچی من همان مهاجریم که دوران مکتب و لیسانس را کار کردم تا فیس (شهریه) بتوانم پرداخت کنم، همانی‌که چون دلار بالا شد مجبور شدم از فوق‌لیسانس انصراف بدم، همانی‌که پدرم سخت‌ترین شغل‌ها را داشت چون هیچ ایرانی حاضر به‌کار در مشاغل سخت نمی‌شد. ذره‌ای شرم کنید دل‌مان خون است».[٦]
| ▲ | دایه‌های دلسوزتر از مادر برای افغان‌ها |
عماد آب‌شناس، سردبیر و مدیر مسئول روزنامه‌ی ایران‌دیلی (ارگان مطبوعاتی انگلیسی زبان دولت ایران)، پژوهشگر مطالعات خاورمیانه مرکز مطالعات جهان دانشگاه تهران، کاندیدای تشکل‌های صنفی غیردولتی ایران برای انتخابات مجلس شورای اسلامی و شورای شهر تهران (در چند دوره مختلف) و مشاور مطبوعاتی سیاستمداران ارشد ایران می‌نویسد:
پس از سخنان اخیر آقای عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، در مورد عذرخواهی از ادامه‌ی حضور شهروندان افغانستان در ایران برخی زمین و زمان را به‌هم دوختند که این حرف‌ها چه بود و این حرف‌ها را محکوم کردند و ظاهراً جریان هنوز ادامه دارد.
اگر از منظر قومی بخواهیم به ماجرا نگاه کنیم افغان‌ها جزو اقوام ایرانی به‌حساب می‌آیند و ملت ایران و افغانستان از قدیم‌الایام یکی بودند و هستند.
اگر از منظر دینی و مذهبی هم بخواهیم به ماجرا نگاه کنیم مبنای نظام جمهوری بر اساس برادری میان همه مسلمانان است و به‌همین دلیل مرزهایی که توسط استعمار ساخته شده از نظر انقلاب اسلامی بی‌معنا می‌باشد.
از افغانستان گرفته تا لبنان همه مسلمانان به این باور رسیده‌اند که باهم یکی هستند و همه در یک جبهه قرار دارند. البته ماجرا فقط به افغانستان تا لبنان محدود نمی‌شود بلکه به کل جهان اسلام گسترش می‌یابد.
به‌همین دلیل هم هست که خون افغانی‌ها و ایرانی‌ها و عراقی‌ها و سوری‌ها و لبنانی‌ها همه باهم امروزه در جبهه‌های نبرد حق بر علیه باطل عجین شده است.
تا همین چند هفته پیش برخی رسانه‌ها انتقاد می‌کردند که چرا افغانی‌ها و عراقی‌ها به ایران آمدند و به سیل‌زدگان ایرانی کمک کردند. جالب این‌که برخی از همین رسانه‌ها امروزه سنگ افغانی‌ها را به سینه می‌زنند و انتقاد می‌کنند که چرا معاون وزیر خارجه ایران چنین حرف‌هایی را مطرح کرده است.
البته بنده در صدد توجیه صحبت‌های آقای عراقچی نیستم چون خودشان قطعاً توان آن‌را دارند که پاسخ بدهند اما نکته‌ی قابل تامل این است که چگونه برخی مدعی دلسوزی برای مردم افغانستان شده‌اند.
شخصاً باور دارم که بر اساس اعتقادات و باورهای قومی و دینی خودمان باید شرایطی فراهم کنیم که حتی افغانی‌ها حق شناسنامه‌داشتن پیدا کنند و مانند دیگر شهروندان ایرانی حق و حقوق داشته باشند.
به‌هر حال اگر ایران امروز پذیرای حدود پنج میلیون افغانی چه به‌صورت رسمی چه به‌صورت غیر رسمی است به این دلیل می‌باشد که آمریکا و برخی کشورهای اروپایی به کشور آن‌ها حمله کرده‌اند و این کشور را به نابودی کشانده‌اند.
اگر جنگی که آمریکایی‌ها و متحدین‌شان در افغانستان راه انداختند، نبود قطعاً این مردم امروزه به‌راحتی در کشور خود زندگی می‌کردند و نیاز نداشتند در غربت با همه سختی‌ها بسازند.
قطعاً بسیاری از مهاجرین افغان که در حال حاضر در ایران حضور دارند هدف اصلی‌شان ماندن در ایران نیست بلکه هدف‌شان عبور از ایران به‌سمت کشورهای دیگر مخصوصاً اروپایی و یا حتی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است اما این ایران است که جلوی عبور آن‌ها را می‌گیرد و آن‌ها مجبور می‌شوند در ایران زندگی کنند.
هم‌چنین طبق آمار و ارقام مجامع بین‌المللی از زمانی که آمریکایی‌ها افغانستان را اشغال کرده‌اند تا به‌حال تولید مواد مخدر در این کشور بیش از ده برابر شده. امن‌ترین راه قاچاق مواد مخدر تولیدی تحت‌الحمایه‌های آمریکایی هم ایران می‌باشد. تصور بنده بر این است که منظور آقای عراقچی از صحبت‌هایش در این راستا بود.
طبق همه قوانین و مقررات بین‌المللی مجامع بین‌المللی می‌بایست هم برای پذیرایی ایران از مهاجرین افغان و هم برای ماجرای مبارزه ایران با مواد مخدر هزینه‌هایی را به ایران تقدیم کنند، اما این‌ها تحریم‌های آمریکا را بهانه کرده‌اند تا هیچ کمکی به ایران نکنند.
البته این مجامع بین‌المللی مبالغی را که برای کمک به سیل‌زندگان ایرانی رصد شده بود را نیز مصادره کردند و حتی به سیل‌زدگان نیز رحم نکردند.
یعنی آقای عراقچی تلاش داشت گوشزد کند که اگر بنا است مجامع بین‌المللی به این روند کار خود ادامه دهند ایران مجبور می‌شود برخی از این تعهدات خود را نیز بکاهد. یعنی شاید ایران از این پس جلوی مهاجرینی که می‌خواهند از ایران به دیگر کشورها عبور کنند را نگیرد و هم‌چنین شاید دیگر فقط به مبارزه با قاچاق مواد مخدر به‌سمت ایران بپردازد.
بگذارید با آمار و ارقام صحبت کنیم. فقط اتحادیه اروپا سالانه شش میلیارد دلار به ترکیه کمک می‌کند تا حدود ۱،۲ ملیون مهاجر سوری را در خاک خود نگه‌دارد و به این‌ها اجازه ندهد به‌سمت اروپا بروند.
هم‌چنین کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل چیزی حدود نفری سیصد تا پانصد دلار در ماه باید بابت هر پناهنده رسمی در کشور میزبان هزینه می‌کند.
خوب اگر این ارقام را با تعداد مهاجرین افغان در ایران مقایسه کنیم یعنی حدود ۳ میلیون مهاجر غیررسمی و حدود دو ملیون مهاجر رسمی به به این معنا است که کشورهای اتحادیه اروپا و مجامع بین‌المللی به‌صورت میانگین باید حدود پانزده میلیارد دلار بابت پذیرایی افغان‌ها و جلوگیری از عبور آن‌ها از ایران در سال هزینه کنند.
این‌ها صدقه‌ای نیست که اروپایی‌ها بخواهند بابت این پناهندگان هزینه کنند بلکه حداقل کاری است که این‌ها می‌توانند انجام دهند تا بخشی از بلاهایی که به‌دلیل سکوت و همراهی آن‌ها با آمریکا بر سر این ملت بد بخت آمده جبران کنند.
حال اگر بخواهیم به ماجرای مبارزه با مواد مخدر نیز اشاره کنیم این مجامع بین‌المللی طبق معاهدات بین‌المللی موظف هستند ملیارها دلار کمک‌های مالی و تجهیزاتی را به ایران بدهند تا بتواند به این مبارزه خود ادامه دهد.
یعنی ایرانی‌ها نباید به‌دنبال آن باشند که مثلاً دوربین دید در شب را قاچاق کنند تا بتوانند در شب قاچاقچی‌ها را رصد کنند بلکه مجامع بین‌المللی خودشان باید این دوربین‌ها را با منت در اختیار ایران قرار دهند.
خوب اگر از این زاویه به ماجرا نگاه کنیم می‌بینیم که شاید حرف‌های آقای عراقچی مقداری تند بوده اما به نوعی می‌خواسته شرایطی را منعکس کند که ایران با آن مواجه می‌باشد و بدیهی است وقتی که این کمک‌ها به ایران نمی‌رسد خود ایران باید این هزینه‌ها را انجام دهد و بدیهی است در شرایطی که تحریم‌های مالی و بر ایران تحمیل می‌شود روا نیست که ایران این هزینه‌ها را از جیب انجام دهد و دیگر کشورها مشکلی نداشته باشند.
دلیل این‌که دیگران تلاش نمی‌کنند به حل مشکل ایران کمک کنند این است که آن‌ها احساس نمی‌کنند که مشکلی دارند و اشتباه ایرانی‌ها در این است که همه مسئولیت‌ها را به بهانه‌های مختلف گردن خود گرفته‌اند.
اگر بنا باشد ایرانی‌ها تحت فشار باشند قطعاً دیگران نیز باید تحت فشار باشند تا این فشارها بر همه تقسیم شود و اگر بنا باشد مشکل حل شود باید مشکل ایرانی‌ها هم حل شود.
دو طیف امروزه به آقای عراقچی حمله‌ور شده‌اند: یکی طیف مخالفین دولت آقای روحانی و دیگری طیف دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران.
با توجه به این‌که غربی‌ها این سخنان را قبلاً از زبان مسئولین ایرانی به اشکال مختلف شنیده بودند قطعاً برای مقابله با آن برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده بودند و به‌همین دلیل هم می‌بینیم که با استفاده از رسانه‌های خود حال چه شبکه‌های خبری و چه رسانه‌های اجتماعی فضای منفی‌ای را راه انداخته‌اند تا حکومت ایران را در موضع دفاعی قرار دهند.
متاسفانه برخی هم که ماجرای تصفیه‌حساب‌های سیاسی چشم‌شان را بسته متوجه نیستند که در جریان دشمن حرکت می‌کنند و در برخی شرایط منافع ملی بسیار مهم‌تر از منافع شخصی و یا جناحی می‌باشد.
اگر مجامع بین‌المللی واقعاً دلواپس بحث حقوق انسان و مهاجران هستند بد نیست به‌شرایط چند صد هزار مهاجر آفریقایی و سوری و... که به‌سمت اروپا حرکت می‌کنند و به اشکال فجیع در کمپ‌ها نگهداری می‌شود و سپس اخراج می‌شوند و یا این‌که ایالات متحده که ارتش را با حق آتش برای مقابله با مهاجران به مرزهای مکسیک فرستاده توجه داشته باشند و غصه‌ی خواهران و برادران افغان ایرانی‌ها را نخورند چون ایرانی‌ها هیچ‌وقت خواهران و برادران وهمسایگان خود را در مقابل گرگ‌ها قرار نمی‌دهند.
تنها چیزی را که می‌توان از این های‌و‌هوی نتیجه گرفت این است که اکثر این‌هایی که سنگ افغانی‌ها را امروزه به سینه می‌زنند هیچ‌کدام واقعاً دلسوز آن‌ها و یا ایرانی‌ها نیستند.[٧]
| ▲ | نقدی بر آمار و ارقام: مستندات ایران چقدر واقعی است؟ |
در احصائیه سال ۱۳۹۵ جمعیت مهاجرین افغان کمی بیش از یک میلیون و ۵۸۰ هزار بود. این رقم حدود نصف آمار اعلام شده از سوی عراقچی است. این گزارش درستی و نادرستی داده‌های آماری عباس عراقچی را بررسی کرده است.
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، شام چهارشنبه ۱۸ ثور ۱۳۹۸ در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو تلویزیون ایران گفته است: «در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغان در ایران زندگی می‌کنند.»
برای بررسی این موضوع پیش از هر چیز آمارهای رسمی و داده‌های سرشماری‌های انجام‌شده مرکز آمار ایران را مرور باید کرد.
بر اساس آخرین احصائیه انجام‌شده در ایران، جمعیت افغان‌های مقیم ایران در ماه عقرب ۱۳۹۵ دقیقاً یک میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر گزارش شده است. این رقم حدود ۹۶ درصد جمعیت کل اتباع خارجی ایران و تقریباً نصف عددی است که از سوی آقای عراقچی اعلام شده است. در این سرشماری ۱۰۵ هزار و ۶۰ نفر هم تابعیت خود را اعلام نکرده‌اند. در سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت افغان‌های مقیم ایران یک میلیون و ۴۵۲ هزار و ۵۱۳ نفر و در سال ۱۳۸۵، یک میلیون و ۲۰۶ هزار و ۱۰۷ نفر اعلام شده است.
با این‌همه، سال‌ها است مسئولان دولتی در ایران، از حضور بین دو و نیم تا سه میلیون مهاجر افغان در ایران صحبت می‌کنند.
از جمله می‌توان به اظهارات عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر امور داخله ایران در ماه ثور ۱۳۹۴ اشاره کرد که در پاسخ به پرسش نمایندگان مجلس گفته بود: «دومیلیون و ۵۰۰ هزار افغان در ایران حضور دارند. یک میلیون نفر از این مهاجران در قالب طرح آمایش‌اند به‌نحوی که کارت حضور و اقامت دارند و با محدودیت‌هایی زیر نظر مراقبت‌ها و قوانین جمهوری اسلامی در کشورمان زندگی می‌کنند. حدود ۴۵۰ هزار نفر از آنان نیز گذرنامه دریافت کردند و ورودشان به کشورمان قانونی است اما متاسفانه تعداد یک میلیون نفر از این افغان‌ها به‌طور غیر مجاز در کشورمان حضور دارند.»
یا در اظهار نظر دیگری سید تقی قائمی، مدیر کل پیشین اتباع و مهاجرین خارجی وزارت داخله ایران در سال ۱۳۸۹ گفته بود: «حدود یک میلیون مهاجر قانونی و حدود دو میلیون مهاجر غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند که فقط سه درصد از آن‌ها در کمپ‌ها بوده و مابقی در شهرها زندگی می‌کنند و از سوی دیگر، حمایت‌های بین‌المللی هم فقط برای آن مقدار کمی که در کمپ‌ها زندگی می‌کنند تعلق گرفته است.»
برای بررسی صحت این آمار سعی شد آن‌را با داده‌ها و گزارش‌های بین‌المللی و گزارش منابعی از افغان مطابقت داده شود.
در یک گزارش که در ماه جوزای ۱۳۹۵ در دویچه‌وله منتشر شده، به نقل از «وزارت مهاجرین افغانستان» جمعیت کل مهاجران افغان در سراسر دنیا هفت میلیون نفر و جمعیت مهاجران ساکن در ایران دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام شده است.
این عدد نزدیک به آماری است که در سال ۲۰۱۳ (۹۲-۱۳۹۱) در پروفایل مهاجرت افغانستان در سازمان ملل منتشر شده است. در این گزارش، ایران با آمار دو میلیون و ۲۹۹ هزار و ۶۷۶ مهاجر افغان بعد از پاکستان دومین مقصد مهاجران افغان است.
با این‌حال، روند بازگشت مهاجران افغان در سال‌های اخیر شدت گرفته است. سازمان بین‌المللی مهاجرت در گزارشی اعلام کرده که در سال ۲۰۱۸، بیش از ۷۷۳ هزار تن مهاجر غیرقانونی از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. این عدد در سال ۲۰۱۷، حدود ۶۱۰ هزار و در سال ۲۰۱۶، بیش از ۴۴۳ هزار مهاجر بوده است.
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، شام چهارشنبه ۱۸ ثور ۱۳۹۸ در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو تلویزیون ایران گفته است: «[شهروندان افغان] بر اساس برخی از برآوردها بیش از دو میلیون فرصت شغلی را در اختیار دارند و برآورد می‌شود که سالانه سه تا چهار میلیارد یورو از کشور ما خارج می‌شود.»
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، گزارش مفصلی با عنوان «بررسی ویژگی‌ها و وضع فعالیت اتباع خارجی در کشور» منتشر کرده است.
بر اساس این گزارش جمعیت رسمی کل اتباع خارجی یک میلیون و ۶۵۴ هزار و ۳۸۸ نفر محاسبه شده که حدود ۹۶ درصد آن‌ها را (دقیقاً یک میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ تن) شهروندان افغانستان تشکیل می‌دهند. در این گزارش وضعیت اشتغال اتباع خارجی به تفکیک تابعیت آن‌ها اعلام نشده، اما با توجه به نسبت بالای جمعیت شهروندان افغان می‌توان به استناد آمار اشتغال کل اتباع خارجی، برآوردی نسبتا دقیق از وضعیت اشتغال شهروندان افغانستان به‌دست آورد.
جمعیت سن کار (۱۰ ساله و بیش‌تر) کل اتباع خارجی یک میلیون و ۲۷۳ هزار و ۲۱۱ نفر اعلام شده است که حدود ۵۶۰ هزار نفر آن‌ها جز جمعیت فعال (آماده به‌کار) به‌حساب می‌آیند. بیش از ۷۰۴ هزار نفر جمعیت غیرفعال هم در چهار گروه «محصل»، «خانه‌دار»، «دارای درآمد بدون کار» و «سایر» دسته‌بندی شده‌اند.
طبق برآوردهای مرکز آمار ایران، در سال ۱۳۹۵ تعداد کل شاغلان خارجی در ایران ۵۳۸ هزار و ۶۴۶ نفر گزارش شده است که سرجمع ۰،۱۹ درصد کل جمعیت شاغلان این کشور را تشکیل می‌دهند.
با این حساب از جمعیت کل اتباع خارجی رسماً یک میلیون و ۱۱۵ هزار نفر فاقد شغل‌اند که اگر نسبت افغان۱۹ها حساب گردد، با قطعیت می‌توان گفت بیش از یک میلیون افغان در ایران فاقد شغل‌اند.
با این۱۹همه جمعیت مهاجران افغان در ایران بیش از آمار سرشماری است. بر اساس برآوردهای معتبر داخلی و خارجی جمعیت مهاجران افغانستان بین دو میلیون و ۳۰۰ تا دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است. اختلاف این عدد با آمار سرشماری بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ هزار نفر است. این افراد را مهاجران غیرقانونی و افرادی تشکیل می‌دهند که یا مهاجر غیرقانونی‌اند و یا کسانی‌اند که در فرایند آمارگیری از قلم افتاده‌اند.
حتی اگر فرض شود همه این افراد هم در بازار غیررسمی ایران مشغول کار و فعالیت باشند، جمعیت شاغل بیش از یک‌ونیم میلیون نفر نخواهد شد.
باز هم اگر خوش‌بینانه فرض شود، هر کدام از این افراد، ماهانه به اندازه‌ی حداقل دستمزد یک کارگر در سال ۹۷ برای خانواده‌های خود در افغانستان پول فرستاده باشند، سالی ۱۴ میلیون تومان پول از ایران به‌خارج فرستاده‌اند. این عدد را حتی اگر به نرخ یورو ۱۰ هزار تومان هم حساب گردد، هر افغان شاغل سالی ۱۴۰۰ یورو برای خانواده خود پول فرستاده است. یعنی در صورت بالاترین فرضیات ممکن باز هم حجم ارزی که از ایران خارج شده با نرخ بازار بیش‌تر از ۲ میلیارد یورو در سال نیست.
با این‌حال، در یک جمع‌بندی می‌توان مشاهده کرد که آمارها و برآوردهایی که سازمان‌های معتبر و مقام‌های مسئول از جمعیت افغان‌های ایران ارائه کرده‌اند، متفاوت از هم است.
۱- در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت مهاجران افغان یک میلیون و ۵۸۳ هزار نفر اعلام شده است.
۲- وزیر داخله ایران در اوایل سال ۱۳۹۴ جمعیت مهاجران افغان را دو و نیم میلیون نفر اعلام کرده که یک میلیون نفرشان مهاجر غیرقانونی‌اند.
۳- مدیر کل پیشین اتباع و مهاجرین خارجی وزارت داخله ایران در سال ۱۳۸۹ گفته بود حدود یک میلیون مهاجر قانونی و حدود دو میلیون مهاجر غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند. یک‌سال بعد مرکز آمار جمعیت افغان‌ها را در احصائیه ۱۳۹۰، حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام کرده بود.
۴- وزارت مهاجرین افغانستان در سال ۱۳۹۵ جمعیت افغان‌های ایران را دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام کرده است.
۵- بر اساس آمار منتشر شده در پروفایل مهاجرت افغانستان در سایت سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۳ حدود دو میلیون و ۳۰۰ هزار افغان در ایران حضور داشته‌اند.
قاعدتاً آمار سرشماری باید دقیق‌ترین آمار در این زمینه باشد، اما با توجه به‌احتمال زیاد فرار مهاجران غیرقانونی از ماموران مرکز آمار، احتمال خطا در این آمار نیز زیاد است.
از سوی دیگر اگرچه هیچ‌یک از دو عدد اعلام‌شده از سوی دو منبع برابر با هم نیست، اما در اکثر آن‌ها جمعیت مهاجران افغان کمتر از دو و نیم میلیون نفر گزارش شده است.
از سوی دیگر گزارش‌های معتبری وجود دارند که نشان می‌دهند فرایند بازگشت مهاجران غیرقانونی به افغانستان شدت گرفته، اما هیچ آمار یا گزارشی درباره‌ی ورود مهاجران غیرقانونی به ایران وجود ندارد.
شاید بتوان با تحلیل وضعیت سیاسی و امنیتی منطقه و همین‌طور وضعیت اقتصادی ایران در سال‌های اخیر، نتیجه گرفت که میل مهاجرت غیرقانونی به ایران تا حدود زیادی فروکش کرده یا دست‌کم به آن اضافه نشده است. با این حساب می‌توان گفت که آمار مهاجران غیرقانونی به نسبت چهار، پنج سال گذشته تغییری نکرده و آمار مهاجران قانونی با روند معمولی رشد جمعیت زیاد شده است.
با این حساب اگر فرض شود جمعیت مهاجران افغان در ایران چیزی بین آمار سازمان ملل، آمار وزارت مهاجرین افغانستان و آمار وزیر داخله ایران باشد، جمعیت کل افغان‌های مقیم ایران چیزی بین دو میلیون و ۳۰۰ تا دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است که با عدد گفته شده از سوی عباس عراقچی، ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر اختلاف دارد. یعنی میزان آمار گفته شده بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بیش‌تر از برآوردهای معتبر و رسمی است.
با این حساب گزارش این قسمت از گفته آقای عراقچی را که گفته «در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغان در ایران زندگی می‌کنند»، نادرست ارزیابی می‌کند.
هم‌چنین بر اساس آمارهای رسمی، جمعیت کل اتباع خارجی شاغل در ایران حدود ۵۶۰ هزار نفر است. یعنی بر اساس آمارهای رسمی بیش از یک میلیون مهاجر افغان بر اساس تعریف رسمی اشتغال در ایران فاقد شغل‌هستند.
با این حساب حتی اگر کل مهاجران غیرقانونی و سرشماری‌نشده را هم به عنوان شاغل در نظر بگیریم، باز هم به عدد دو میلیون نفر نخواهیم رسید. یعنی در خوشبینانهترین حالت ممکن باز هم جمعیت افغان‌های صاحب شغل و درآمد در ایران کمتر از یک و نیم میلیون نفر خواهد بود.
با این فرض خوش‌بینانه و یک حساب دست بالا اگر فرض شود هر کدام از این افراد پولی معادل «حداقل دستمزد یک کارگر» را هم برای خانواده‌های خود در افغانستان بفرستند، باز هم میزان پول خارج شده از ایران به ازای هر فرد شاغل کمتر از ۱۴ میلیون تومان در سال و در حالت خوش‌بینانه یک و نیم میلیون شاغل، بیش از ۲۱هزار میلیارد تومان نخواهد شد. این میزان پول ایرانی همین امروز به قیمت یورو در سامانه سنا (۱۶۷۰۰ تومان) معادل یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو است و در بهترین شرایط ارزی سال گذشته نیز به بیش از دو میلیارد یورو نمی‌رسد.
این ارقام که دست بالا و در خوشبینانهترین حالت ممکن برآورد شده‌اند، اختلاف قابل توجهی با عدد گفته شده از سوی عباس عراقچی دارد.
با این حساب به‌طور قطع این گفته‌ی معاون وزیر امور خارجه ایران هم که «شهروندان افغان در ایران دو میلیون فرصت شغلی دارند و سالانه سه تا چهار میلیارد یورو از کشور ما خارج می‌کنند»، نادرست و مغایر حساب و کتاب آمارها و برآوردهای معتبر است.[٨]
| ▲ | تهدید اروپا با اخراج مهاجران افغان |
عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران روز گذشته و در واکنش به آن‌چه که کوتاهی اروپا در عمل به تعهداتش در قبال برجام تعبیر کرد، تهدید کرد که اگر فروش نفت ایران به صفر برسد، ممکن است جمهوری اسلامی از «برادران و خواهران افغانستانی بخواهد ایران را ترک کنند.»
تهدید ضمنی اروپا با به‌راه انداختن بحران جدید در حوزه مهاجرت در شرایطی است که ادعاهای آقای عراقچی در مورد تعداد مهاجران افغان، میزان حضور آن‌ها در بازار کار ایران و هزینه‌ای که به دولت تحمیل می‌کنند، بحث‌برانگیز شده است.
سازمان بین‌الملی مهاجرت ژانویه گذشته اعلام کرد، طی سال ۲۰۱۸ میلادی و در پی افزایش نرخ تورم در ایران و وخامت اوضاع اقتصادی این کشور بیش از ۷۷۳ هزار پناهجوی افغان به کشورشان بازگشته‌اند.
پیش‌تر آژانس پناهجویان سازمان ملل متحد نیز شمار پناهجویان افغان ثبت شده در ایران را حدود ۱ میلیون نفر اعلام کرده بود.
ایران سالانه حدود ۲۰۰ میلیون دلار کمک مالی برای تامین نیازهای اساسی پناهجویان افغان از طریق آژانس پناهجویان سازمان ملل، اتحادیه اروپا و سازمان‌های خیریه بین‌المللی دریافت کرده است.
اما دولت ایران مدعی بوده است که افزون بر گزارش رسمی نهادهای بین‌المللی، بین ۱،۵ تا ۲ میلیون مهاجر غیرقانونی افغان در ایران زندگی می‌کنند.
بر این اساس، ایران تاکید دارد که کمک‌های مالی دریافتی این کشور تنها جوابگوی ۳ درصد هزینه‌های پذیرایی از مهاجران افغان بوده است.
در تازه‌ترین اظهارنظر، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران اعلام کرده که هزینه سالانه حضور ۳ میلیون مهاجر افغان در ایران ۸ میلیارد دلار است.
فارغ از این که حضور ۳ میلیون مهاجر افغان در ایران با استناد به آمار رسمی پیشین چندان همخوانی ندارد، با احتساب نرخ ۱۵ هزار و ۶۵۰ تومانی دلار آمریکا، ادعای آقای عراقچی به این معناست که دولت ایران ماهانه بیش از ۳،۵ میلیون تومان برای هر پناهجوی افغان هزینه می‌کند.
این رقم ۱۳،۵ برابر سرانه‌ای است که آژانس پناهجویان سازمان ملل برای تامین نیازهای تغذیه، بهداشت و درمان، آموزش و اسکان هر پناهجوی افغان در نظر گرفته بود.
اما آغاز اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در روزهای پایانی سال ۲۰۱۰ میلادی، رشد قیمت حامل‌های انرژی هزینه زندگی در ایران را افزایش داد. عدم پرداخت یارانه نقدی به مهاجران افغان موجب شد تا شرایط زندگی آن‌ها در ایران دشوارتر شود.
با تشدید تحریم‌های مالی، تجاری و نفتی غرب علیه ایران، ارزش برابری ریال روند نزولی به‌خود گرفت. به‌طوری که از دوازده هزار و ۲۶۰ ریال در اوایل سال ۱۳۹۱ به ۱۵۶ هزار و ۵۰۰ ریال در برابر دلار آمریکا رسیده است.
تحت تاثیر این روند در حال حاضر هر افغانی در مقابل ۲ هزار ریال مبادله می‌شود. رخدادی که توجیه اقتصادی کار کردن در ایران را برای آن‌دسته از مهاجرانی که با هدف تامین مالی خانواده مستقر در افغانستان به ایران می‌آمدند را از میان برده است.
کارگرانی که از سال ۱۹۷۹ و همزمان با ورود اولین گروه مهاجران افغان به ایران، به ایفای نقش فعال در بازار کار امور عمرانی پرداختند و خلآ داوطلبان کم مشاغل سخت را با دریافت دستمزدهای پایین پر کردند.
با این وجود، در ماه نوامبر سال ۲۰۱۲ میلادی، دولت ایران طی مصوبه‌ای به وزارت کشور اجازه داد تا ظرف ۳ سال نسبت به اخراج مهاجران غیرقانونی افغان اقدام کند. این مصوبه در عمل شرایط را برای دریافت اجازه کار دشوار کرد.
با این وجود آقای عراقچی اعلام کرد که افغان‌ها دو میلیون فرصت شغلی را در بازار ایران اشغال کرده‌اند و سالانه تا رقم پنج میلیارد یورو از ایران خارج می‌کنند.
هر چند که اشتغال به‌کار ۲ میلیون افغان نیز با آمار رسمی موجود چندان همخوانی ندارد ولی خروج سالانه ۵ میلیارد یورو از ایران به این معناست که بر پایه نرخ ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومانی یورو، هر کارگر افغانی ماهانه حدود ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان پس‌انداز دارد. رقمی که با توجه به شرایط اقتصادی ایران تحقق آن بسیار دشوار به‌نظر می‌رسد.
این در حالی است که افغانستان طی سال‌های اخیر مامنی برای اقتصاد تحت تحریم ایران بوده است. بر پایه‌ی تازه‌ترین آمار سازمان توسعه تجارت ایران، افغانستان طی سال ۱۳۹۷ به چهارمین مقصد صادرات کالاهای ایرانی بدل شده است. بر این اساس، طی سال گذشته خورشیدی نزدیک به ۳ میلیارد دلار کالای ایرانی به بازار افغانستان صادر شده و مرز این کشور به‌عنوان یکی از مبادی اصلی ورود چمدانی دلار آمریکا به ایران مطرح شده است.
البته همواره اختلاف‌هایی در مورد آب‌های مرزی، قاچاق مواد مخدر و کالا و نیز دیپلماسی ایران در مورد شرایط سیاسی افغانستان و نحوه برخورد تبعیض‌آمیز با مهاجران میان دو کشور مطرح بوده ولی آن‌چه که پس از ۴۰ سال مانع اصلی ادامه حضور افغان‌ها در ایران است، دشوارتر شدن شرایط کار و معیشت در ایران به‌شمار می‌رود.
بنابراین تهدید مهاجران افغان به اخراج از ایران به‌دلیل فشار تحریم‌های اقتصادی آمریکا از سوی معاون وزیر خارجه ایران پیش از اجرایی‌شدن به‌صورت گام به گام رخ داده و در حال اجراست.[۹]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی گردآوری شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- توضیح عراقچی درباره سخنان بحث‌برانگیزش درباره بیرون کردن مهاجران افغانستانی، وب‌سایت اسپوتنیک ایران: ۱۰/۰۵/۲۰۱۹
[٢]- افغانستان: ایران با مهاجران برخورد سیاسی نکند؛ کاربران افغان: مرز ترکیه را باز کنید، وب‌سایت بی‌بی‌سی: ۹ مه ۲۰۱۹ - ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸
[٣]- واکنش انجمن دوستی ایران و افغانستان به سخنان عراقچی، وب‌سایت اسپوتنیک ایران: ۱۰/۰۵/۲۰۱۹
[۴]- توضیح عراقچی درباره سخنان بحث‌برانگیزش درباره بیرون کردن مهاجران افغانستانی، وب‌سایت اسپوتنیک ایران: ۱۰/۰۵/۲۰۱۹
[۵]- افغانستان: ایران با مهاجران برخورد سیاسی نکند؛ کاربران افغان: مرز ترکیه را باز کنید، وب‌سایت بی‌بی‌سی: ۹ مه ۲۰۱۹ - ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸
[٦]- رجوع شود به: واکنش‌های تند به اظهارات عراقچی مبنی بر اخراج مهاجران افغان از ایران، وب‌سایت اسپوتنیک ایران: ۰۹/۰۵/۲۰۱۹؛ و نیز: افغانستان: ایران با مهاجران برخورد سیاسی نکند؛ کاربران افغان: مرز ترکیه را باز کنید، وب‌سایت بی‌بی‌سی: ۹ مه ۲۰۱۹ - ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸
[٧]- عماد آب‌شناس، دایه‌های دلسوزتر از مادر برای افغان‌ها، وب‌سایت اسپوتنیک ایران: ۱۲/۰۵/۲۰۱۹
[٨]- جمعیت افغان‌های مقیم ایران چقدر است؟، وب‌سایت دويچه‌وله دری: ۱۳/۰۵/۲۰۱۹
[۹]- تهدید اروپا با اخراج مهاجران افغان؛ مستندات ایران چقدر واقعی است؟، وب‌سایت یورونیوز (Euronews): ۰۹/۰۵/۲۰۱۹
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□