[زندگی‌نامه رحیم خوشنواز]
[↑] استاد رحیم خوشنواز
استاد رحیم خوشنواز (زادروز پیرامون ۱۹۴۳) یکی از مهمترین نوازندگان معاصر رباب در افغانستان است. او در خانواده‌ای هنرمند در شهر هرات، در غرب افغانستان چشم به جهان گشود. پدرش، امیرجانِ خوشنواز، فراگیری هنر موسیقی را در دهۀ سی میلادی در کابل آغاز کرد، و رحیم از پدرش در نواختن رباب بسیار آموخت. دو برادر استاد رحیم و فرزند وی نیز نوازنده‌های حرفه‌ای هستند.
رباب ساز اصیل و قدیمی افغانستان است. این سازِ عود (بربط) مانند، دسته‌ای کوتاه دارد، و در قسمت پایین، بر روی کاسۀ (شکم) آن (که در واقع شبیه جعبه‌ای است) پوست کشیده می‌شود. رباب سه تار مِلودی و چند تار بَم و تقویت‌کنندۀ صدا (سمپاتیک) دارد، که تارهای سمپاتیک به ساز، نوایی پُرطنین می‌دهند (گویی درون آن اتاق پژواک‌دهندۀ آوا قرار گرفته باشد). شیوۀ نواختن این ساز به‌این صورت است که با یک مضراب (یا زخمه‌ای که به‌شکل سه‌گوش است) و (با حرکت مُچ وشَست) به تار (سیم) ضربه‌ای سخت، از بالا به پایین وارد می‌شود، و دست راست که مضراب را نگاه می‌دارد، بر پوستِ قسمت کاسه (شکمِ) ساز صدای ضربتی تولید می‌کند. کوتاهترین تار تقویت‌کنندۀ صدا به دور یک برآمدگی بر روی سینه (در سطح جانبی ساز در قسمت بالا) پیچیده شده، تا بطور جداگانه نواخته شود. بدین طریق این سیم صدایی بَم تولید می‌کند که در شیوۀ مخصوصی از نواختن (بنام پَرَندکاری؟) استفاده می‌شود، که گویی در آن نوازنده نمونه‌هایی پیوسته از ریتم‌های گوناگون را تولید می‌کند. تحقیق نشان می‌دهد که این نمونه‌ها با طرح‌های هندسی ویژگی‌های مشترک داشته و تا حد زیادی با هنر اسلامی در ارتباط است.
استاد رحیم به‌طور کامل با هنر موسیقی کابل که با موسیقی کلاسیک شمال هند ارتباط نزدیک دارد، آشناست. او دو قطعۀ سازی (تصنیف‌شده برای سازهای موسیقی) را با همنوازی با طبله می‌نوازد، که عبارتند از نغمۀ کلاسیک و نغمۀ کشال. قطعۀ اولی، شکلی مختصر از اَلَپ وگَت هندی است، و قطعۀ دومی مختص به موسیقی بومی افغانستان است. در این ژانرها (گونه‌های هنری)، او با بکارگیری شیوۀ پَرَندکاری؟ هنر خارق‌العاده‌ای از خود نشان می‌دهد. او همچنین استاد چیره‌دست همنواز رباب در خواندن غزل به سبک کابلی است، گونه‌ای از هنر موسیقی غنایی (آوازی) که در آن شعر کلاسیک پارسی که اغلب عرفانی است، کاربرد زیادی دارد. استاد در این مقام برجسته‌اش، سالیان دراز در جمع گروه نوازندگان استاد میرمحمد، نوازندۀ نامور کابلی، که بیشتر عمرش را در دهۀ هفتاد میلادی صرف موسیقی کرد، حضور داشت.
شهر هرات در نزدیکی سرحد ایران قرار دارد، و موسیقی سنتی هرات خویشاوندی نزدیک با موسیقی ایرانی، به‌ویژه از نظر بازه‌ای دارد. استاد خوشنواز با بکارگیری این موسیقی در نواختن رباب کار ویژه‌ای ارائه کرده‌است، و برای نواختین واکه‌های خنثی در موسیقی ایرانی، در واقع سازهای جدیدی به مجموعۀ سازهای زهی افزوده است. او با اجرای موسیقی سنتی دل‌افزا، شاهکار هنری ارائه کرده که مهارت و چیرگی وی در خوشنوازی را نمایان می‌سازد.
حرفۀ نوازندگی استاد خوشنواز با شروع اغتشاشات سیاسی در افغانستان بدنبال حملۀ شوروی به این کشور در سال ۱۹۷۹ به‌شدت مختل شد. استاد مدت زیادی را در تبعید در مشهد، ایران بسر برد. در نتیجه، تنها بخش کوچکی از آثار وی در غرب نشر شده‌است.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين نوشتار توسط پروفسور جان بیلی برشتۀ تحرير درآمده و توسط آریانا باختریان برای دانشنامهی آريانا به پارسی برگردان شده است.
يادداشت ۱: پرفسور جان بیلی، استاد و مسئول دیپارتمنت موسیقی افغانی در دانشگاه گلد اسمیت انگلستان است. او بیش از ٣٠ سال قبل در حالی که با خانمش جهت انجام یک سفر تحقیقی به افغانستان رفته بود، مفتون موسیقی محلی افغانستان و به‌ويژه موسیقی هرات می‌شود و سپس نزد استاد خوشنواز به‌عنوان شاگرد به آموزش رباب می‌پردازد. (مهدیزاده کابلی)
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- John Baily, Ustad Rahim Kushnawaz, Aryana Encyclopedia.برگرفته از: National Geographic؛ برگردان از: آریانا باختریان
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
[برگشت به بالا]
