تهیه و گردآوری: مهـديـزاده کابـلــی
(استاد پيشين دانشگاه کابل)
ولایت (استان) هرات (هِرات و هَرات هردو تلفظ شده) به مرکزیت شهر هرات٬ يکی از ولایات غربی کشور افغانستان است. اين ولایت، با ولايات بادغیس٬ فراه و غور و همچنين با کشورهای ایران و ترکمنستان هم‌مرز است. ولايت هرات ۵۴٫۷۷۸ کیلومتر مربع مساحت و ۱٫۱۸۲٫۰۰۰ نفر جمعيت دارد.[*]
واحدهای اداری
- ● مرکز ولايت شهر هرات
● ولسوالی انجيل
● ولسولی گزره
● ولسوالی پشتون زرغون
● ولسوالی کرخ
● ولسوالی کشک
● ولسوالی گلران
● ولسوالی کهسان
● ولسوالی غوريان
● علاقه‌داری زنده‌جان
● ولسوالی ادرسکن
● ولسوالی شنيدند
● ولسوالی اوبه
● علاقه‌داری فارسی
● علاقه‌داری چشت شريف
هرات شهریست در شمال غرب افغانستان، مرکز ولایت هرات و در درهٔ حاصلخیز هریرود قرار دارد. هرات با جمعیت ۳۴۹٫۰۰۰ نفر (برآورد رسمی سال ۲۰۰۶)، امروز یکی از چهار شهر بزرگ افغانستان به‌شمار می‌آید.[*] اما در گذشته‌ی دور و در منظومه شهرهای خراسان قدیم، شاید از اهمیت و آبادانی بیشتری برخوردار بوده باشد.[*] باشندگان هرات اغلب به زبان دری با لهجهٔ هراتی سخن می‌گویند.
هرات شهری باستانی با زیبایی‌های افسانه‌ای است. این شهر از بابت مناره‌ها و معماری‌های عالی و مجلل خود شهرت دارد و در گذشته یکی از مراکز عمده آموزشی و فرهنگی شمرده می‌شد و از لحاظ اقتصادی، هرات بخاطر بازار معروف خود شهرت داشت. اکنون نيز اين شهر يکی از مراکز عمدۀ بافت و توليد قالی در افغانستان است.
این شهر آرامگاه‌های بزرگان اولیا و علما را در خود جای داده٬ از این جمله می‌توان آرامگاه خواجه عبدالله انصاری معروف به "پیر هرات"، بزرگترين شاعر صوفی هرات، جامی، امام فخر رازی و خواجه محمد ابوالولید را نام برد. آرامگاه شیخ عبدالله انصاری در روستای گازرگاه نزدیک هرات است که به فرمان شاهرخ تیموری ساخته شد.[*][شيندند هرات سرزمينی سوخته!!] آثار تاريخی هرات می‌تواند از جاذبه‌های توريستی اين شهر محسوب گردد.
تاریخ معاصر
در تاریخ معاصر افغانستان، هرات از تحجر، تعصب، استبداد داخلی و تجاوزات خارجی بیشتر از هر زمان دیگر رنج کشید. هرات سراسر سده نوزدهم را در میان کشمکش‌های سرداران سدوزایی و محمدزایی و بازی بزرگ قدرتِ استعمار انگليس و روس و تجاوزات مکرر دولت ترکتبار قاجار ايران سپری نمود.
هرات در سده بیستم سرنوشت دراماتیک‌تر از سدهٔ پيشين داشت. از ۱۵ تا ۲۰ مارچ ۱۹۷۹ (۲۴-۲۹ حوت ۱۳۵۷) اولین قیام افسران و سربازان حکومتی و مردم هرات علیه حکومت کمونیستی تحت حمایت شوروی نورمحمد تره‌کی با شعارهای مذهبی سر بلند کرد که به سرکوب خونین هراتی‌ها منجر شد.
در دوران اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی، هرات سراسر شاهد کشتار و ويرانی با سلاح‌های مدرن بود.
پس از سقوط حکومت دکتر نجیب‌الله، آخرین رئیس جمهور نظام کمونیستی افغانستان و تسلط مجاهدین بر افغانستان، اسماعیل‌خان به همراه نیروهای تحت فرمانش، وارد شهر هرات شد و کنترل آن را در دست گرفت. اسماعیل‌خان تا سال ۱۳۷۴ خورشیدی، فرمانده قدرتمند قل اردو (لشکر) شماره چهار ارتش افغانستان در غرب کشور و والی (استاندار) ولایت هرات بود.
در سال ۱۳۷۴، طالبان بعد از نبردهای سنگین در ولایت فراه موفق به تصرف شهر هرات شدند. گروه طالبان، در سالهای حاکمیت در افغانستان (۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱)، به شدت مخالف شیعیان بودند.
در طول سه دهه گذشته و در جریان اشغال افغانستان توسط شوروی، جنگ‌های داخلی در افغانستان در دوران حکومت مجاهدین و دوره طالبان، هزاران تن از باشندگان هرات، از خشونت‌ها در کشورشان، به ایران مهاجرت کردند.
پس از تهاجم امریکا و نابودی طالبان توسط امریکا، بار دیگر کنترل هرات و ایالات غربی در سال ۱۳۸۰، بدست اسماعیل خان افتاد. از این پس پروژه‌های بزرگ سازندگی و بازسازی را در این شهر اجرا گردید.
در سال ۲۰۰۴ میلادی، ولایت هرات شاهد چند درگیری خونین میان نیروهای دولتی تحت امر اسماعیل خان و دیگر فرماندهان محلی بود. هواداران اسماعیل خان معتقد بودند که بیشتر این درگیریها، به تحریک دولت کابل، به منظور سست کردن بیناد حکومت اسماعیل خان در هرات انجام می‌شود.[*]
با پیروزی حامد کرزی در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ماه اکتبر سال ۲۰۰۵، اسماعیل خان هم به عنوان وزیر انرژی به مرکز رفت و سید حسین انوری به‌عنوان والی جدید هرات تعیین شد.
شهر هرات از شانزدهم تا بیستم اکتبر ۲۰۰۷ میزبان هفدهمین نشست وزیران خارجه سازمان همکاری‌های منطقه‌ای (اکو) بود.
تحولات فرهنگی در هرات
سر آغاز تحولات جدید فرهنگی در شهر هرات را می‌توان از تاسیس اولین چاپخانه در این شهر و انتشار اولین نشریه با نام "اتفاق اسلام" دانست. این دو تحول راه انتشار سریع و گسترده و آسان را به روی دیگر نشریات در این کشور فراهم کرد و منشا اتفاقات بعدی شد.
در سال ۱۳۰٩ انجمن ادبی هرات تاسیس شد و این انجمن در همان بدو تاسیس دست به انتشار مجله ادبی در هرات زد که تاثیر فراوانی در رونق فعالیت‌های ادبی در این شهر داشت. هرات پس از پشت سر گذاشتن فراز و فرود های بی شمار همچنان طلایه دار جریانات فرهنگی در افغانستان پس از کابل است، نویسندگان، شعرا و هنرمندان هروی چراغ ادب و هنر این خطه را در دشوارترین حالات همچنان مشتعل نگاه داشتند هر چند گاهی کور سوسویی بیش نبوده است و طبیعتاً امروزه که اوضاع و شرایط بیش از هر زمانی آماده‌تر است مطمئناً بر رسالت خویش نیک آگاهند چنانکه فعالیت بیشترین رسانه دیداری و شنیداری که شامل پنج شبکه تلویزیونی و پنج شبکه رادیویی محلی و در قسمت رسانه‌های نوشتاری موجودیت سی نشریه دولتی و غیر دولتی از روزنامه گرفته تا هفته نامه و مجله، چاپ و نشر دهها عنوان کتاب و ... را می توان به عنوان سندهایی بر این مدعا یادآوری کرد، درین راستا همچنان می‌توان از دانشگاه این شهر نام برد، دانشگاه هرات به سال ۱۳۶٧ گشایش یافت و اکنون دارای شش هزار دانشجوست که در یازده دانشکده مختلف به تحصیل مشغولند، محل جدید دانشگاه هرات در محوطه‌یی به مساحت شصت هزار متر مربع بر پایه نقشه‌ای مدرن در شمال این شهر در دست ساخت است، دیگر می‌توان از فعالیت انجمن ادبی هرات و دانشگاهیان و پژوهشگران پایبند به سنت ادبی از یک طرف و از طرفی دیگر درست در بیخ گوش آنها خانه ادبیات جوان و جوانان پست مدرنیست و برنتابنده هر نوع قید و بندی و جدال تماشایی آنها از طریق بحث و استدلال و مناظره‌های علمی را ذکر نمود. معارف (آموزش و پرورش) نیز از رونق خوبی برخوردار است رقم بیش از ۴٨۰۰۰۰ دانش‌آموز و گشایش صد و پنجاه مدرسه در چند سال گذشته در مقاطع مختلف در این شهر با توجه به شرایط افغانستان نسبتاً خوب به نظر می‌رسد؛ از سال هشتاد و شش خورشیدی در کنار مدارس دولتی مدارس خصوصی نیز آغاز بکار نمودند که منتج به پدید آمدن نوعی رقابت در ارائه کیفیت بهتر برای دانش‌آموزان بین آنها گردیده است و بالاخره استقبال گرم و بی‌سابقه از کورس (کلاس)های مختلف به ویژه زبان خارجی و کامپیوتر به هر انگیزه‌ای ولو انگیزه‌های اقتصادی هم که باشد نشانگر فاصله گرفتن هراتیان از دوران رکود و فترت است...[شبکه رادیو اینترنتی ایران صدا، گروه فرهنگ و ادب و هنر]
رسانه‌های ولایت هرات
در حال حاضر، ولایت هرات دارای چندين رسانه‌های چاپی، صوتی و تصویری محلی است:
□ روزنامه‌ها و مجلات
- ● روزنامه اتفاق اسلام
● روزنامه اخبار روز
● روزنامه صدای هریوا
- ● رادیو هرات
● رادیو صدای جوان
● رادیو کلید هرات
● رادیو سحر
- ● تلویزیون هرات
● تلویزیون هری
● تلویزیون ساقی
● تلویزیون امید
● تلویزیون ملت
● سیمای غوریان
- ● باغ ملت
● تخت سفر
● شیدایی
● پارک هیریرود
● پارک میر داود
● دهنغار کروخ
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: احمدعلی کهزاد، بنای شهر هرات، از نظر روایات تاریحی و فولکلوری
پيوست ٢: محمد قاضی‌زاده، نقش هرات در نگارخانه تاریخ: دوره تیموریان (۱)
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- در حبیب‌السیر نام هری رود (به لاتینی: Arius) همه جا به صورت "هرات رود" ضبط شده است. (علی‌اکبر دهخدا)
[۲]- انصاری، فاروق؛ جغرافیای تاریخی هرات به روایت جغرافی‌نویسان مسلمان تاعهد مغولان، سايت اينترنتی ديپارتمت جغرافيه
[۳]- روحانی، بيژن، هرات در گذر تاریخ، سايت اينترنتی راديو زمانه
[۴]- فکری، سلجوقی؛ بخشی از تاريخ هرات باستان، ص ٢
[۵]- نويسندگان غربی گاهی "آريانا" را با "هری" يا "هرات کنونی" که به آن در فارسی باستان "هاريوا Haraiva يا هَره‌ایوه يا هریوا" و به يونانی چنان که هرودوت و ديگران نوشته‌اند، "آريا" می‌گفتند، منطبق دانسته و "آريا" و "آريانا" را به جای هم به کار برده‌اند. گرچه ممکن است اين اشتباه از منابع يونانی که مأخذ آنهاست، سرچمشه گرفته باشد، اما به گفته ريچارد ن. فرای، از دو اصطلاح "آريا" و "آريانا" که يونانيان به کار برده‌اند، می‌توان دريافت که ظاهراً ايشان ميان اين دو قايل به تفاوت بوده‌اند. (مهديزاده کابلی، درآمدی بر تاريخ افغانستان، ص ۱۰)
[۶]- سروش، واسع؛ هرات و هویتی که در خطر است، سايت فارسی بی بی سی
[٧]- جایگاه تمدن و استراتیژیکی هرات در آئینه تاریخ، سايت هرات (Herat.Co.Uk)؛ دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا همين مطلب را در مقاله ولایت هرات، اما بدون ذکر اين منبع نقل کرده است ولی با اين تفاوت که کلمه "خراسان" را به عوض واژه "افغانستان" جاگزِين ساخته است!
[۸]- همانجا
[۹]- کهزاد، احمدعلی؛ بنای شهر هرات از نظر روايات تاريخی و فولکلوری، سايت خاوران
[۱۰]- سلجوقی، فکری؛ بخشی از تاريخ هرات باستان، ص ٢
[۱۱]- بر گرفته از: پیراسته تاریخ نامه هرات [*]
[۱٢]- شهر هرات را کی ساخت؟، سايت هرات؛ همچنين: مرتضی کاکر، چه کسی شهر هرات را ساخت، سايت دگر جنرال محمد ايوب سالنگی؛ و همچنين: کهزاد، احمدعلی؛ بنای شهر هرات از نظر روايات تاريخی و فولکلوری، سايت خاوران
[۱۳]- سلجوقی، فکری؛ بخشی از تاريخ هرات باستان، ص ٢
[۱۴]- با اقتباس از: هرات در گذر تاریخ
[۱۵]- آرتهور کمپ، تهاجم غول‌ها؛ تاريخ نژاد سفيد، فصل پنجم، بخش چهارم: "آريان‌ها در افغانستان و هند" (به زبان انگليسی)، چاپ دهم، ٢۰۰٨
[۱۶]- افغانستان، سايت اينترنتی VEPACHEDU EDUCATIONAL FOUNDATION
[۱٧]- مجموعه مقالات زردشت یا وندیداد اوستا، ص ۶۳
[۱٨]- کتيبه‌های کهن پارسی (به زبان انگليسی)
[۱۹]- هرات در گذر تاریخ
[٢۰]- ساتراپی‌های هخامنشیان، سايت کيان
[٢۱]- لغت‌نامه دهخدا؛ و همچنين رجوع به ايران باستان ج ٢، صص ۱۳٧٩ و ۱٤۳٢ و ۱۶۵٢-۱۶۵۵ و ۱۶٨٤-۱۶٨۶ و ۱۶٩٤ شود.
[٢٢]- هرات، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[٢۳]- شهر قدیم هرات به روایات تاریخ، سايت مقام ولايت هرات به نقل از مير غلام‌محمد غبار
[٢۴]- هرات، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[٢۵]- اين مطلب با اقتباس از کتاب تاريخ شادروان مير غلام‌محمد غبار در سايت مقام ولايت هرات نقل شده است.
[٢۶]- بر گرفته از: سيف بن محمد سيفى هروى؛ پیراسته تاریخ نامه هرات، به کوشش محمدآصف فکرت، تهران: موقوفات دكتر محمود افشار، چاپ اول، ۱۳٨۱ شمسى
[٢٧]- طاهـريان، سايت اينترنتی فرهنگسرا
[٢٨]- اين مطلب با اقتباس از کتاب تاريخ شادروان مير غلام‌محمد غبار در سايت مقام ولايت هرات نقل شده است.
[٢۹]- سلسلهٔ غوریان، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[۳۰]- درآمدی بر تاريخ افغانستان، ص ٧۳
[۳۱]- روضات‌الجنّات فی اوصاف مدينة هَرات، اسفزاری، ج ٢، ص ٩۴؛ تاريخ‌نامۀ هرات، سيف بن محمّد هروی، ص ٨٠.
[۳٢]- آل کرت، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[۳۳]- درآمدی بر تاريخ افغانستان، ص ٧۴
[۳۴]- جانشینان تیمور، دانشنامهٔ رشد
[۳۵]- درآمدی بر تاريخ افغانستان، صص ٧۴-٧۵
[۳۶]- تیموریان، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[۳٧]- درآمدی بر تاريخ افغانستان، ص ٧۵
[۳٨]- همانجا، صص ٨٢-٨۳
[۳۹]- همانجا، ص ٨۳
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامه دهخدا، سايت اينترنتی
□ مجموعه مقالات زردشت یا وندیداد اوستا، ترجمه دکتر موسی جوان، تهران: مهر آئین، ۱۳٤٢
□ فکری، سلجوقی؛ بخشی از تاريخ هرات باستان، به کوشش مسعود رجايی، کابل: اکادمی علوم جمهوری دموکراتيک افغانستان، ۱۳۶٤
□ سيف بن محمد سيفى هروى؛ پیراسته تاریخ نامه هرات، به کوشش محمدآصف فکرت، تهران: موقوفات دكتر محمود افشار، چاپ اول، ۱۳٨۱ شمسى
[↑] پيوند به بیرون
□ هــرات، تارنمای افغانستان تاريخی
□ هلنی‌ها در ایران (هفتمين و آخرين قسمت)، سايت درفش کاويانی
□ ساتراپی‌های هخامنشیان، سايت کيان
□ جایزه یونسکو برای مرمت شهر تاریخی هراتسايت اينترنتی راديو زمانه
□ هرات برنده جایزه میراث فرهنگی یونسکو شد، سايت فارسی بی بی سی
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
[برگشت به بالا] [گفت و گو در بارهٔ مقاله] [بخش نخست] [بخش دوم]