مرزهای افغانستان
فهرست مندرجات
- مرزهای سیاسی کنونی افغانستان
- مرزهای تاريخی افغانستان
- تاريخچه شکل‌گيری مرزهای جديد
- مسايل مرزی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[جغرافیای سیاسی] [مرز]
بحث و گفت‌وگو درباره آنچه گروهی از انسان‌ها را از گروهی ديگر جدا و متمايز می‌كند، بحث پرمخاطره‌ای است. اما از آن‌جا كه اين وجه تمايز - وجه مميزه گروهی از گروه ديگر - با تمامی اشكال گوناگونی كه به خود می‌گيرد، پديده‌ای است موجود و واقعی، پرمخاطره‌تر از بحث و گفت‌وگوی آن به مورد بحث و گفت‌وگو نگذاشتن آن است. اين پديده و نيروی نهفته در آن را بايد شناخت؛ نيرويی كه در عين برخورداری از يك قابليت انسجام و هماهنگی، توان تبديل به يك عنصر مخرب را نيز در خود دارد.
در ميان مضامين مختلفی كه برای بحث و بررسی اين پديده می‌توان در نظر گرفت، يكی نيز موضوع مرزهاست. اگرچه اين خط فاصل رسمی در بسياری اوقات، بيشتر صورت يك موضوع جغرافيايی محض را به خود می‌گيرد با انبوهی از مختصات طبيعی، ولی بعد انسانی آن را نيز بايد در نظر داشت. بخشی از اين بعد انسانی را در پيشينه تاريخی مرزها می‌توان ديد و سرگذشت «ما و همسايگان ما» از ديرباز تا حال حاضر و بخشی را نيز در موقعيت كنونی اين پديده و وضعيت آن در قبال جهانی به كلی متفاوت از پيش و دگرگونی‌های سريع آن.
اگرچه در زمينه اين پيشينه تاريخی، كم و بيش مطالعاتی صورت گرفته‌است، ولی حاصل اين مطالعات كه به هر حال اكثراً پيش درآمدی بر اين بحث بوده‌اند و نه يك بررسی جامع، هنوز در داخل كشور و در چارچوب تاريخ‌نگاری آن، بازتاب شايسته‌ای نيافته است. متاسفانه نشان اين بررسی‌ها را بيشتر در تاريخ سياست‌های خارجی و منطقه‌ای قدرت‌های بيگانه‌ای بايد جست كه از بيرون در شكل دادن به اين مرزها دخيل بوده‌اند. بعد داخلی اين تحولات، يعنی سرگذشت شكل‌گيری اين مرزها از منظر افغانها امر، هنوز به صورت جدی مورد بررسی قرار نگرفته است.
و اما «موقعيت كنونی اين پديده و وضعيت آن در قبال جهانی به كلی متفاوت از پيش و دگرگونی‌های سريع آن». تحولاتی چون ظهور سه كشور جديد (تاجيکستان، ازبکستان و ترکمنستان) در حوزه شمالی كشور، تبديل مرزهای نسبتاً آرام غربی به كانونی از تنش و التهاب، تداوم بحران در مرزهای شرقی افغانستان ... خود به روشنی گويای اهميت اين دگرگونی‌های سريع و لزوم آمادگی‌هايی بيش از پيش برای مقابله با نتايج احتمالی آن‌هاست.
نكته‌ای كه در اين زمينه جای تاكيد و توجه دارد، آن است كه مرزها را فقط حوزه «ديگری»، حوزه‌ای واقع در آن سوی مرز تعيين و تبيين نمی‌كند. از اين رو مرزداری را نيز صرفاً به اتخاذ و اعمال رشته‌ای از تدابير مرزی كه بيشتر با سياست خارجی كشور همخوانی داشته باشد، نمی‌توان محدود و منحصر دانست.
پيوندهای تاريخی، قومی و فرهنگی افغانستان با حوزه‌ای به مراتب گسترده‌تر از آنچه عجالتاً در چارچوب مرزهای كنونی كشور جای گرفته‌است، حوزه برون مرزی افغانستان را يك جنبه مهم و تعيين‌كننده داخلی می‌بخشد كه به هيچ روی نمی‌توان از آن غافل شد. آنچه در نهايت، ماهيت اين مرز بيرونی را شكل داده و از آسيب‌پذيری‌اش در مقابل بسياری از تحولات احتمالی می‌كاهد، در درجه اول شناسايی مشخصات و ويژگی‌های اين حوزه است و آنگاه، فراهم آوردن زمينه‌ای از همبستگی و تعلق بر اساس اين مشخصات و ويژگی‌ها.
بدون ترديد، مرزداری بدون توجه به بعد انسانی و تعلقات فرهنگی كسانی كه در دو سوی يك مرز زندگی می‌كنند - مرزی كه غالباً يك خط مصنوعی بر نقشه‌ای جغرافيايی بيش نيست - خطر آن را در خود دارد كه در آخر جز قبول برآيند نيروهای نظامی به‌عنوان يگانه ابزار مصالحه، راه ديگری بر جای نگذارد. در اين صورت مسلم است كه می‌بايست بخش عمده‌ای از آنچه می‌تواند در راه سعادت يك ملت و بهبود شرايط زندگی وی هزينه گردد، بايد لزوماً و اكيداً در خدمت همين نوع مرزداری قرار گيرد. اما چنانچه سويه اشتراكات فرهنگی در نظر آورده شود. مسلماً، راه‌های كم‌هزينه‌تر و موفق‌تری در دسترس قرار خواهند گرفت.[برداشت آزاد از سر مقاله کاوه بيات در فصلنامۀ گفتگو، شمارۀ ٢۱]
[↑] مرزهای سیاسی کنونی افغانستان
کشور افغانستان بیش از ۵۵۴۰ کیلومتر با کشورهای پاکستان، تاجيکستان، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان و چين مرز خشکی مشترک دارد. طول مرزهای کشور افغانستان و پاکستان در مقایسه با مرزهای افغانستان با دیگر کشورهای همسایه در مقام اول است. کوتاهترین مرزهای افغانستان در میان کشورهای مجاور، مرز چین است. مرزهای سیاسی کنونی افغانستان به مرزهای شمالی، مرزهای غربی، مرزهای شرقی و مرزهای جنوبی تقسیم می‌شود.
[↑] مرزهای شمالی:
افغانستان از سوی شمال با کشورهای تاجيکستان، ازبکستان و ترکمنستان هم‌مرز است و خط مرزی افغانستان و جمهوری‌های شوروی سابق، جمعاً در حدود ۲۰۸۷ کیلومتر است.
- تاجیکستان با افغانستان بیش از یک هزار و پانصد کیلومتر مرز مشترک دارد. بخش اعظم این مرز را مناطق دشوارگذر کوهستانی تشکیل داده است.[*]
- ازبکستان و افغانستان ۱۳۷ کیلومتر مرز مشترک دارند که رودخانه آمو این دو کشور را از هم جدا می‌کند.[*]
- ترکمنستان، در شمال و شمال غرب ۷۴۴ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد.[*]
[↑] مرز شمال‌شرقی:
افغانستان با چين نيز همجوار است و خط مرزی اين دو کشور در واقع کوچکترين مرز افغانستان است که به طول ۷۶ کيلومتر در شمال‌شرق آن واقع است. اما به‌نوشتۀ پوهاند (پروفسور) عبدالشکور رشاد به‌نقل از دايرةالمعارف آريانا: «افغانستان با ايالت سنکيانگ چين در شرق واخان (گوشۀ شرقی افغانستان) به اندازۀ يکصد کيلومتر سرحد مشترک دارد، اين سرحد مشترک در شمال از انجام شرقی زرقول (جهيل ويکتوريا) آغاز گرديده بواسطۀ رودخانۀ آق سو (سفيد آب) در جنوب به قزل رباط می‌پيوندد.»[رشاد، عبدالشکور، پيشگفتار کتاب افغانستان و هند بريتانوی، صفحۀ سوم؛ به نقل از دايرةالمعارف آريانا، مدخل افغانستان، کابل: چاپ ثور ۱٣٣٧ خ، ص ۱]
[↑] مرز غربی:
کشور افغانستان از سمت غرب با کشورايران هم‌مرز است. افغانستان با ایران در طول خطی از دهانه‌ی ذوالفقار (نقطه مرزی مشترک بین افغانستان و ایران و ترکمنستان) در شمال تا کوه ملک سیاه در جنوب (نقطه مرزی افغانستان و ايران و پاکستان) مرز مشترک دارد. طول این خط مرزی در حدود ٩۴۵ کیلومتر است که از جمله ٧٠٩ كيلومتر مرز خشكی و ٢٣٦ كيلومتر مرز آبی است.[*] اما به‌گفتۀ فتح‌الله حکيمی «افغانستان با ايران ٨٦۴ کيلومتر هم‌مرز است.»[حکيمی، فتح‌الله، جغرافيای سياسی و نظامی ممالک همجوار، تهران: انتشارت اقبال]
[↑] مرزهای شرقی و جنوبی:
با تشکیل دولت جدید پاکستان پس از جنگ جهانی دوم، افغانستان در شرق و جنوب با کشور يادشده همسایه و هم‌مرز شد. طول خطوط مرزی افغانستان و پاکستان در حدود ۲۴۳۰ کیلومتر است.
[↑] مرزهای تاريخی افغانستان
[↑] تاريخچه شکل‌گيری مرزهای جديد
[↑] مسايل مرزی
[۱]
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]