[حزب دمکراتیک خلق افغانستان] [اهل سیاست در افغانستان]
اناهیتا (ناهید) راتبزاد (زادۀ اکتبر ۱۹۳۱ م)، يکی از مبارزان سياسی نيروهای چپ‌گرا و بنيان‌گزار سازمان دموکراتیک زنان افغانستان است.
[↑] زندگی‌نامه
آناهيتا دختر احمد راتب خان در اکتبر سال ۱۹۳۱ میلادی[۱] در گلدره ولایت کابل به دنیا آمد. وی از لحاظ قومی پشتون است و با ملکه ثریا - همسر امیر امان‌الله خان - قرابت دور خانوادگی دارد. پدرش که نویسنده بود، سهم فعالی در جنبش جوانان افغان داشت و یکی از طرفداران بسیار سرسخت امیر امان‌الله خان بود در گروه تهیه‌کنندگان اولین قانون اساسی افغانستان، مصوب سال ۱۹۲۳، سهم بارز داشت. در سالهای ۲۰ هفته‌نامه چهار صفحه‌یی «نسیم سحر» را به‌دست نشر می‌سپرد که در آن اندیشه‌های ریفرمیستی (اصلاح‌طلبانه) و نظریات جنبش جوانان افغان را تبلیغ و ترويج می‌کرد[٢]. پس از سقوط رژیم امان‌الله خان، شبنامه‌های را برای افشاگری فساد و رشوه‌خواری در محافل حاکمه سلطنت پخش می‌کرد. به‌خاطر نشر جزوه (رساله) «شغال بریتانیایی» که علیه نادرشاه بود، بازداشت و زندانی شد. در سال ۱۹۳۱ از افغانستان تبعید گرديد[٣] و در سال ۱۹۳۳ در تبعید درگذشت[۴]. اما به‌روایت دیگر گفته می‌شود که احمد راتب در زندان درگذشته است[۵].
اليوت، در گزارشی از سفارت آمريکا در کابل به وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی. در تاريخ ۳ می ١٩٧٨ زير عنوان «اطلاعات بيوگرافی دربارۀ کابينۀ افغانستان» در مورد دکتر آناهيتا راتبزاد می‌نويسد:
- «دکتر آناهيتا راتبزاد، وزير امور اجتماعی، در حدود سال ١٩٢٩ در کابل متولد شد[٦]. او در سالهای ١٩۵١-١٩۵٣ در مدرسۀ نرسها در شيکاگو و مدرسۀ پزشکی در دانشگاه کابل حضور داشت. در حدود سال ١٩٦٠ عاشق ببرک کارمل شد و وقتی برای پارلمان در سال ١٩٦٧ انتخاب شد، با کارمل و نور احمد همکاری می‌کرد. «نور» به‌عنوان يکی از اعضای «اتحاد سه‌گانه کمونيست‌ها در پارلمان» بود. گزارش شده که در سال ١٩٧٣ آناهيتا در کميتۀ مرکزی حزب پرچم بوده است.»[٧]
به‌هر حال، آناهيتا راتبزاد آموزش متوسطه را تا ختم صنف هشتم در سال ۱۹۴۵ در دبیرستان ملالی به پایان برد و سپس در سال ۱۹۴٧، به تحصیل دورۀ یکسالۀ پرسـتاری در آموزشـگاه نرسـنگ پرداخـت[٨]. در همـان سـال، با دکتر کـرام‌الدیـن کاکـړ[۹] ازدواج کـرد و در ســال ۱۹۴۹ بـا همســر خـود بـه ایـالات متحـده امریـکا رفـت[۱٠]. در آنجا به مدت دو سال در مدرسۀ شـيکاگو در رشـتۀ پرستاری درس خواند[۱۱]. وقتی به افغانستان بازگشت، چند مدتی در دانشسرای قابلگی (مامایی) کابل، به تدریس پرداخت[۱٢] و پس از آن، در سال ١٩۵٧ میلادی وارد دانشکدۀ پزشکی (طب) در دانشگاه کابل شد و در سال ۱۹۶۳ میلادی، تحصیلات عالی را در این دانشکده به پایان رساند.[۱٣]
دکتر راتبزاد در سال سیزده چهل و دو و یا چهل و سه، توسط ببرک کارمل، به سیاست کشیده شد[۱۴] و به‌نوشتۀ لودویک آدمک، در سال ١٩٦۵ میلادی (١٣۴۴ خورشیدی)، به‌عنوان کاندید حزب دمکراتیک خلق افغانستان در دورۀ دوازدهم به شورای ملی راه یافت[۱۵].
سازمان دمکراتيک زنان افغانستان در جوزای سال ١٣٤٤ خورشيدی تحت رهبری دکتر اناهيتا راتبزاد بنيان گذاشته شد که در کنار حزب دموکراتيک خلق افغانستان فعاليت سياسی می‌کرد[۱٦] و در اولین کنگرۀ این سازمان در سال ١٩٦٧ میلادی، به‌عنوان رئیس آن انتخاب شد[۱٧].
راتبزاد در سال ١٩٧٦، عضو کمیته مرکزی حزب دمکراتیک خلق (شاخۀ پرچم) شد و در سال ١٩٧٧ مجدداً برگزیده شد.[۱٨]
پس از کودتای هفتم ثور، به‌عنوان عضو شورای انقلابی و وزیر کار و امور اجتماعی منصوب گردید. در جولای ١٩٧٨ به‌عنوان سفیر به بلگراد (پایتخت یوگسلاوی سابق) رفت و در اکتبر همان سال از کار برکنار شد[۱۹].
پس از سقوط رژیم حفيظ الله امین، عضو دفتر سیاسی حزب دمکراتیک خلق شد و به‌مقام وزارت معارف رسید و سپس تا جون ١٩٨١ میلادی، در سمت‌های سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ، وزیر تحصیلات عالی و وزیر صحت‌عامه کار کرد. پس از آن، رهبر سازمان دمکراتیک زنان افغانستان و رئیس سازمان صلح و همبستگی و دوستی خلق‌ها شد[٢٠] و در ده‌ها نشست و گردهمايی‌های ملی، منطقه‌يی و بين‌المللی شرکت جست و از تلاش‌ها و آرزوهای صلح‌خواهانۀ مردم افغانستان، سخن گفت.[٢۱]
او سیزده سال عضویت کمیته مرکزی و پنج سال عضویت دفتر سیاسی حزب را بر عهده داشت[٢٢] و در زمان حاکمیت حزب دمکراتیک خلق و اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی سابق، دو بار به‌مقام وزارت رسید. اما بعدها رئیس جمهور دکتر نجیب‌الله، او را باز نشسته ساخت[٢٣].
ازدواج دکتر اناهیتا راتبزاد و دکتر کرام‌الدین کاکر، پیوند ناموفق بود. آن‌ها پس از آن‌که اناهیتا به سیاست روی آورد، از هم جدا شدند. اما حاصل این پیوند زناشویی سه فرزند است: جمیله ناهید[٢۴]، کنشکا کاکر[٢۵]، و عبدالله کاکر[٢٦].
[↑] آثار
از اناهیتا راتبزاد، چند نوشتار در هفته‌نامه «خلق» و «پرچم» به نشر رسیده که بیشتر پیرامون نابرابری حقوق زنان با مردان و مسایلی در باب سلامت و پرستاری است.[٢٧]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدی خراسانی با همکاری صدیق رهپو طرزی و دکتر حشمت حسینی زیر نظر مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
يادداشت ٢: محمود یاور فرزند ایشک آقاسی محمدشاه خان بارکزی است که پسر خاله و یاور شاه امان‌الله و در واقع در زمان پادشاهی او، همه کاره بود. از این روی، او بار اول در سال ۱۹۲۹ میلادی در دورۀ حکومت امیر حبیب‌الله خادم دین رسول‌الله (مشهور به بچۀ سقا) زندانی شد و پس از مدتی آزاد گشت و به‌کار دولتی اشتغال ورزید. اما در سال ۱۹۳٠ میلادی به‌سبب جانبداری از شاه امان‌الله بار دیگر زندانی شد و در سال ۱۹۳۱ برای مدت کوتاه رها گشت، اما به‌زودی به زندان بازگشت که در سال ۱۹۳۳ آزاد گردید، ولی زیر نظر بود. سرانجام، محمود یاور در سال ۱۹٧۱ در محلۀ گذرگاه کابل درگذشت. (دکتر حشمت حسینی)
يادداشت ۳: احمد راتب فرزند عبدالباقی خان بود. پدرش که از جانب مادر نواسۀ شادروان غلام‌محمد خان طرزی می‌شد، به‌گفتۀ زرین انځور، زمانی جنرال قنسول افغانستان در مشهد بود. (رجوع شود به: انځور، زرین، د افغانستان د ژورنالیزم مخکشان، کابل: مطبعه دولتی، ۱۳٦۵ خ، ص ۳۳۱). همچنین آقای زرین انځور، احمد راتب را که با شهرت باقی‌زاده معرفی کرده، می‌نویسد: «احمد راتب در زمان حکومت حبیب‌الله کلکانی زندانی شد و بعد از مدتی از زندان فرار کرد و به هند رفت. در آغاز حکومت نادر شاه دوباره به افغانستان بازگشت ولی بار دوم زندانی شد». (همان‌جا، ص ۳۳۱). اما به‌قول آقای دکتر حشمت حسینی، در دو اثر شادروان محمدکاظم آهنگ، با عنوان‌های «سیر ژورنالیزم در افغانستان» و «مطبوعات افغانستان در دهۀ اول استقلال» و همچنین در «دانشنامۀ ادب فارسی در افغانستان» از زندانی شدن احمد راتب هیچگونه یادآوری نشده است. از سوی دیگر، آقای انځور از زبان خانم اناهیتا راتبزاد افزوده است که وی (احمد راتب باقی‌زاده) حدود سال ۱۳۱۵ خورشیدی در تهران درگذشت و در جوار آرامگاه شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد. (همان‌جا، ص ۳۳٢)
يادداشت ۴: دكتر آناهيتا راتبزاد - وزير اموراجتماعی: در حدود سال ۱۹٢۹ در كابل متولد شد. او در سالهای ۵۳-۱۹۵۱ در مدرسه پرستارى در شيكاگو و سپس در دانشكدۀ پزشكی در دانشگاه كابل به تحصيل پراخت. در حدود سال ۱۹٦٠ عاشق ببرك كارمل شد و وقتى به‌عنوان نماينده در پارلمان انتخاب شد، با كارمل و نوراحمد (نور) همكارى می‌كرد. «نور» به‌عنوان يكى از اعضای «اتحاديه سه‌گانه كمونيست‌ها در پارلمان» بود. گزارش شده كه در سال ۱۹٧۳ آناهيتا در كميته مركزى حزب پرچم بوده است. (رجوع شود به: افغانستان؛ آغاز بحران (بخش دوم) مجموعه اسناد لانه جاسوسى آمريكا، جلد پنجم، ترجمه و تنظيم: دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، ناشر: مركز نشر اسناد لانه جاسوسى آمريكا، چاپ: ارديبهشت ۱۳٦۹، ايران، ص ۳۴۱،)
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ع. ق. فضلی، به مناسبت صدمین سالگرد ۸ مارچ، شماری از زنان برجستۀ تاریخ، اناهیتا (ناهید) راتبزاد، سایت اصالت: ۸ مارچ ۲۰۰۸؛
در مورد زادروز خانم اناهیتا راتبزاد اختلاف نظر وجود دارد. آقای ع. ق. فضلی چنان که در بالا بیان شده، اناهیتا راتبزاد را زادۀ اکتبر سال ۱۹۳۱ میلادی دانسته است، در گزارش اليوت، از سفارت آمريکا در کابل به وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی. حدود سال ١٩٢٩ میلادی را ذکر می‌کند، و آقای دکتر خاکستر در نقد این گزارش می‌نویسد: «دکتر راتبزاد نه در سال ۱۹۲۹، بلکه در سال ۱۹۳۳ تولد گردیده [است].» اما او برای صحت ادعای خود، هیچگونه مدرکی ارائه نداده است. (حتی گزارش اليوت، را که از دانشنامه آریانا نقل کرده، هم به منبع ارجاع نداده است.)از آنجا که هر سه تاریخ تولد با گاه‌شماری میلادی بیان شده‌اند، عملاً ضعیف می‌نمایند.[٢]- «نسیم سحر» به‌سردبیری احمد راتب، از ٧ دلو ۱۳٠٦ شمسی (٢٧ جنوری ۱۹۲۸ میلادی) در کابل منتشر می‌شد... آخرین شمارۀ آن (شمارۀ پانزدهم هفته‌نامه) در ثور ۱۳٠٧ منتشر شد. بدین ترتیب، «نسیم سحر» تنها یکسال انتشار یافت و به‌سبب چاپ مقالات تند سیاسی، از جمله دربارۀ پیشرفت اروپا، توقیف شد. (رجوع شود به: دانشنامۀ ادب فارسی در افغانستان، ص ۱٠۵٠)
[٣]- به گفتۀ دکتر حشمت حسینی، احمد راتب مسلماً به خارج تبعید نشده - چون در افغانستان معمولاً افراد را به ولایات تبعید می‌کردند و هیچ سابقه نداشت که در آن زمان دولت کسی را به‌خارج از کشور تبعید کرده باشد مگر اینکه کسی خودش به خارج از کشور پناهنده شده باشد. همو می‌افزاید: در یکی از روزهای جمعه - در دهه چهل خورشیدی - بود که شادروان محمودخان یاور - پسر خالۀ شاه امان‌الله – به دیدن پدرم (استاد سید محمدداؤد حسینی) به خانه‌ی ما در باغ‌نواب کابل آمده بود، هنگام صرف نهار، محمودخان یاور حکایت می‌کرد که در دورۀ سلطنت محمدنادرشاه وقتی به زندان برده می‌شد، جواهرات گرانبهای خود را که از سال‌ها قبل در یک کمربند جاسازی کرده بود و همواره آن را با خود حمل می‌کرد، به احمد راتب که برادرخانم (خُسربُره) او بود، داد تا به خواهرش «بی بی گل» (خانم محمود یاور) برساند. ولی احمد راتب زن و دو فرزند خود (احمد جواد و اناهیتا) را در افغانستان جا گذاشت و خود با جواهرات آقای محمود یاور به ایران فرار کرد و از آن پس، ظاهراً لادرک شد.
[۴]- ع. ق. فضلی، پیشین
[۵]- دکتر خاکستر، غریب غربت غرب (در هفتادونه سالگی اناهیتا راتبزاد)، دوهفته‌نامۀ کابل ناتهـ، شمارهً مسلسل ۱۳۱، سال ششم، عقرب ۱۳۸٩ خورشیدی (نومبر ٢٠۱٠)؛ و آقای جلیل پرشور می‌نویسد: «استبداد هاشم خانی، با دستان خون‌آلود، گلوی احمد راتب پدر دكتر اناهيتا را نيز فشرد و بعد ربوده شدنش به‌وسيلهً پوليس حكومت شاهی، تا امروز كسی نمی‌داند كه در كجا و چطور نابود گرديد و دفن خاك شد.» (ر.ک: دکتور اناهیتا راتبزاد، مبارز وطن‌پرست و انقلابی، وبگاه روشنایی برگرفته از: فاروم فریاد)
[٦]- لودویک آدمک می‌نویسد: «اناهیتا راتبزاد در سال ۱۹۳۱ میلادی در گلدرۀ استان کابل به‌دنیا آمد.»، آدمک، لودویک، فرهنگ زندگی‌نامۀ افغانسنان معاصر، ج ٢، ص ١۵٦
[٧]- اسناد لانه جاسوسی، شمارۀ ٢٩، افغانستان (١)، دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، تهران: انتشارات پيام آزادی، بی‌تا، صص ۵۴-۵۵
[٨]- لودویک آدمک، پیشین، ج ٢، ص ١۵٦
[۹]- به گفتۀ دکتر خاکستر، اسناد تازه بیرون شده از آرشیف ک گ ب نشان می‌دهد که همسر راتبزاد، دکتر کرام‌الدین کاکر، جز افرادی بوده است که در سالهای شصت میلادی در خدمت آن سازمان قرار داشته است. (پیشین، دوهفته‌نامۀ کابل ناتهـ)
[۱٠]- ع. ق. فضلی، پیشین
[۱۱]- لودویک آدمک، پایان تحصیل او را در آمریکا در سال ۱۹۵٠ می‌داند. (پیشین، ج ٢، ص ١۵٦)
[۱٢]- لودویک آدمک می‌نویسد: «تا سال ۱۹۵۳ میلادی، به‌عنوان مدیر در مدرسۀ نرسنگ (پرستاری)، دانشسرای تربیت معلم و بیمارستان (شفاخانۀ) مستورات مشغول خدمت بود.» (پیشین، ج ٢، ص ١۵٦)
[۱٣]- لودویک آدمک، پیشین، ج ٢، ص ١۵٦؛ همچنین، دکتر خاکستر، پیشین
[۱۴]- دکتر خاکستر، پیشین
[۱۵]- لودویک آدمک، پیشین، ج ٢، ص ١۵٦؛ در سالنامۀ افغانستان در سال ١٩٦۵، از دکتر اناهیتا راتبزاد، به‌عنوان وکیل ناحیۀ سوم و چهارم شهر کابل در شورای ملی افغانستان یاد شده است. (د افغانستان کالنی (۴۴-١٣۴۵)، کابل: وزارت اطلاعات و کلتور، ص ٩٦)
[۱٦]- سالنامه افغانستان، شماره‌های ۴۵ و ۴٦، از ٦ جدی ١٣۵٨ تا پايان سال ١٣۵٩ خورشيدی، ص ١١١٧
[۱٧]- لودویک آدمک، پیشین، ج ٢، ص ١۵٦
[۱٨]- همان‌جا؛ در سند کنفرانس وحدت (١٢ سرطان ١٣۵٦) نام اناهیتا راتبزاد، در فهرست اعضای اصلی کمیته مرکزی حزب دمکراتیک خلق افغانستان آمده است. (رجوع شود به: دستگیر پنجشیری، ظهور و سقوط حزب دموکراتیک افغانستان، ص ١٦٢)
[۱۹]- همان‌جا
[٢٠]- همان‌جا
[٢۱]- غفار عريف، در اوج افتخار، سایت اینترنتی سپيده‌دم
[٢۲]- دکتر خاکستر، پیشین
[٢۳]- همان‌جا
[٢۴]- جمیله ناهید از بلندپایگان حزب دمکراتیک خلق و از فعالان حقوق زنان بود. او که همسر محمود بریالی - از رهبران پرنقش نسل دوم حزب - بود، در نتیجه انفجار راکت (موشک) مخالفان دولت، توانایی جسمی‌اش را از دست داد و اکنون با صندلی چرخ‌دار، در آلمان اقامت دارد. (دکتر خاکستر، پیشین)
[٢۵]- کنشکا کاکر، که دانش‌آموخته‌ی بلغاریا است و هرگز به سیاست روی نیاورد. (دکتر خاکستر، پیشین)
[٢۶]- عبدالله کاکر، فرزند دوم خانم اناهیتاست، که در یک دانشگاه امریکایی، با عنوان پروفسور، به تدریس مشغول است. (دکتر خاکستر، پیشین)
[٢٧]- همان‌جا؛ و همچنین رجوع شود به: لودویک آدمک، پیشین، ج ٢، ص ١۵٦
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سالنامه افغانستان، شماره‌های ۴۵ و ۴٦، از ٦ جدی ١٣۵٨ تا پايان سال ١٣۵٩ خورشيدی
□ اسناد لانه جاسوسی، شمارۀ ٢٩، افغانستان (١)، دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، تهران: انتشارات پيام آزادی، بی‌تا
□ دانشنامه ادب فارسی (جلد سوم)، ادب فارسی در افغانستان، تهران: سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۳٧٨ خورشيدی
□ سایت اینترنتی اصالت
□ سایت اینترنتی دوهفته‌نامۀ کابل ناتهـ، شمارۀ مسلسل ۱۳۱، سال ششم، عقرب ۱۳۸٩ خورشیدی (نومبر ٢٠۱٠)
□ پنجشیری، دستگیر، ظهور و سقوط حزب دموکراتیک افغانستان، پیشاور: کتابفروشی فضل - دهگی منورشاه، قصه‌خوانی بازار، چاپ اول، ۱۱ جدی ۱۳٧٧ خورشیدی
□ سایت اینترنتی سپيده دم
□ Ludwig W. Adamec: A biographical dictionary of contemporary Afghanistan, ii, p 156.
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]