[...] [...]
بیت‌المُقَّدَس یا اورشلیم (به عبری: ירושלים؛ به عربی: القُدس؛ به انگلیسی: Jerusalem)، نام یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی جهان است که بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر اسرائیل و پایتخت مورد مناقشه میان فلسطین و اسرائیل است.
بیت‌المُقَّدَس، که شهری با قدمت تاریخی است، یکی از چهار شهر مقدس یهود محسوب می‌شود و در کنار شهرهای صفاد، حبرون و طبریه، محل سکونت بسیاری از دانشمندان مذهبی یهودی بوده است.[] همچنان، این شهر، مقدس‌ترین شهر نزد مسیحیان و نخستین قبله مسلمانان است که پس از مکه و مدینه سومین شهر مقدس در اسلام به‌شمار می‌آید.
[↑] نامهای تاریخی
از اولین نامهای این شهر «یُبوس» است، زیرا عرب‌های کنعانی قدیمی‌ترین ساکنان صاحب تمدن این ناحیه بودند و مشهورترین قبیله آن‌ها «یبوسان» بودند که در این منطقه ساکن شده و آن‌جا را بنا کردند.
در متون مذهبی حدود ٢٠ نام مختلف برای آن‌جا آمده است. از جمله نامهای چون: کادش، سالم، سالیم، صهیون (شهر داود)، اوروسالیم، اورشلیم، قدس، القدس، بیت‌المَقدِس، ایلیا (از آن جهت که مؤسس آن «ایلیا بن ارم بن سام بن نوح».) این نام اخیر، حداقل تا زمان فتح اسلامی توسط مسلمانان بر سر زبان‌ها بود. افزون بر این، این شهر، به‌نام‌های دیگری هم مثل: شهر عدالت، شهر زیبا، شهر امین، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا و به تنهایی معبد یا شهر هم یاد شده است.
در قرآن به‌نام‌های «القریه»، «الارض المبارکه»، «الزیتون»، «الساهره» گفته شده است.
در روایتی آمده که در شب قدر به فرشتگان امر شد تا به همراه جبرئیل و میکائیل از سدرةالمنتهی در ۴ مکان یعنی کعبه، قبر رسول‌الله، طور سینا و بیتالمقدس هبوط کنند.
به این شهر در زبان فارسی‌میانه یا پهلوی (پیش از اسلام) دژ هوخت‌‌گنگ یا کنگ دژهودج می‌‌گفته‌‌اند. پس از ورود اسلام و شکل‌‌گیری زبان فارسی دری نام این شهر به بیتالمقدس تبدیل شد و نام بیتالمقدس در متون کهن فارسی به‌کرات آمده است و این نام تقریباً تنها نام مورد استفادهٔ فارسی‌زبانان برای این شهر بوده است. در زبان عربی به این شهر «قدس» و در بیشتر زبان‌‌های دیگر به آن «اورشلیم» (با تلفظ خاص هر زبان) می‌‌گویند
[↑] تاریخچه
بنا بر شواهد باستان‌شناسی، پیشینۀ حيات بشر در منطقه بيت‌المقدس به دوره نخست از دوران چهارم زمين‌شناسی برمی‌گردد. گویند که آن‌جا به‌صورت «دژی» بوده که عرب‌های کوچنده از جزیرةالعرب که از اقوامی سامی‌تبار بودند، حدود ٣٠٠٠ سال پیش از میلاد، آن را از دست کنعانی‌ها خارج کردند و بعدها خود به کنعانیان شهرت یافتند.
دولت یهود از حدود ۱٠٢٠ سال پیش از میلاد بنیاد شد و تنها مدت ٨٠ سال حکمرانی داود و سلیمان نبی، دارای تشکیلات و سازمان سیاسی بود. سلیمان در سال چهارم حکومتش ۵٣۹ سال بعد از مرگ موسی، بنا بر وصیت پدرش، بنای بیتالمقدس را آغاز کرد.
۹٧۹ سال پس از درگذشت موسی، بخت نصر دوم بابلی، به آن‌جا یورش برد و آن را خراب کرد و این شهر ٧٠ سال به‌صورت خرابه باقی ماند و این اولین ویرانی بیتالمقدس بود، بعدها در جنگی که بین پارسیان و بابلیان شد، کوروش بر بابلیان غلبه کرد و در ۵۳۸ پیش از میلاد، بیتالمقدس زیر سیطره امپراتوری پارس درآمد. در این زمان، کوروش اجازه داد تا بیتالمقدس و معابد آن بازسازی شود.
سیطره‌ی پارسیان بر بیتالمقدس تا ۳۳۲ پیش از میلاد ادامه یافت که پس از سقوط هخامنشیان، این شهر در تصرف اسکندر مقدونی درآمد. پس از اسکندر، بیتالمقدس متناوباً زیر سیطره بطالسه مصر و پادشاهان سلوکی قرار داشت. ساکنان آن، در دوره‌ی استیلای امپراتوری سلوکی، از فرهنگ یونانی تأثیر زیادی پذیرفتند.
آنتیوخوس چهارم، برای تضعیف یهودیت، در هیکل سلیمان مذبحی برای قربانی‌های بت‌‌های یونانیان برپا کرد. پیامد این وضع، شورش دامنه‌دار یهودیان بر سلوکیان، به‌رهبری «یهودای مکابی»، بود.
بیتالمقدس، در ۱۳۵ پیش از میلاد به استقلال دست یافت و تا ۷۶ پیش از میلاد مستقل ماند. توسعه‌طلبی مکابیان و چشمداشت آن‌ها به اردن، موجب جنگ با اعراب نبطی شد. پس از مدتی، مکابیان خود گرفتار درگیری‌های داخلی شدند. از این‌رو یوحنا هیرکانوس دوم از حارث، سلطان نبطیان، خواست که برای سرکوب برادرش به وی کمک کند. حارث نیز مدتی اورشلیم را محاصره کرد.
نخستین دوره استیلای رومیان با هجوم پومپیوس، سردار رومی، در ۶۳ پیش از میلاد آغاز شد و تا ۳۷ پیش از میلاد که مصادف با پادشاهی هرود (هرودس یا هیردوس) بود، ادامه یافت. در این دوره بیتالمقدس، گرفتار جنگ و ویرانی شد، اما با روی‌کار آمدن هرود شکوه و آبادانی از دست رفته خود را بازیافت. طی ۳۳ سال حکومت او، بیتالمقدس گسترش یافت و آثار و ابنیه فراوانی در آن بنا شد و به‌صورت یکی از زیباترین پایتخت‌های آن روزگار درآمد. عیسی مسیح در دوره حکومت او به‌دنیا آمد. پس از مرگ هرود، بیتالمقدس معرکه جنگ‌های گسترده‌ای شد.
در۶۶ میلادی، ظلم کارگزاران رومی، آتش جنگ‌های تمام عیار را در این شهر برانگیخت. در حدود ۷۰ میلادی (۴۰ سال پس از مرگ عیسی مسح)، تیتوس، پسر امپراتور وِسپاسیانوس، شهر را به محاصره درآورد و سرانجام در هجومی سخت، شهر را به‌کلی ویران کرد و هیکل یا «معبد سلیمان» را آتش زد و همه کتب را سوزاند و قدس را از بنی‌اسرائیل خالی کرد که این آغاز پراکندگی یهود در سراسر جهان بود.
در ۱۳۰ میلادی، هادریانوس، امپراتور روم، پس از بازسازی اورشلیم آن را مستعمره روم ساخت و به احترام خاندان هادریانوس و خدایان کاپیتولین، آیلیا کاپیتولینا نامید. پس از سرکوب شورش برکوخبا که از ۱۳۲ تا ۱۳۵ میلادی اورشلیم را در دست داشت، هادریانوس، یهودیان را به اجبار از بیتالمقدس به‌نواحی شمالی، چون جولان و الجلیل، گسیل داشت. در ۳۱۲ میلادی با گرایش امپراتور قسطنطین (حک: ۳۰٦-۳۳۷ میلادی) به دین مسیح، کلیساهای متعددی در بیتالمقدس بنا شد و یهودیان از آن‌جا پراکنده شدند. در ٦۱۴ میلادی سپاهیان پارس، به‌فرمان خسرو دوم (حک: ۵۹۰-٦۲۸ میلادی) به بیتالمقدس حمله بردند و شهر را تصرف کردند. یهودیان که سپاه پارس را در فتح بیتالمقدس یاری داده بودند، دوباره در شهر اسکان یافتند. در ٦۲۹ میلادی، امپراتور هرقل (هراکلیوس) شهر را مجدداً به‌تصرف درآورد.
این منطقه تا فتح آن به‌دست مسلمانان در تحولات نظامی و سیاسی بود. بعد از فتح شام در اواخر خلافت ابوبکر، مسلمانان به (دروازه‌های بیتالمقدس = ایلیا) رسیدند و در طی نامهای که «ابوعبیده جراح» به عمر خلیفه مسلمین نوشت و گفت که مردد هستم برای تسخیر قیصریه و بیتالمقدس! عمر به توصیه علی بن ابی‌طالب دستور داد که بیتالمقدس را فتح کنند و این‌کار حدود سال ۱٦ هجری قمری به‌دست مسلمانان فتح شد که در این ماجرا عده‌ای از صحابه پیامبر اسلام از جمله ابوذر، سلمان فارسی، ابومسعود انصاری، ابوهریره، عبدالله بن عباس و بلال حبشی بودند.
از آن پس، مسلمانان، خیلی با مدارا با ادیان دیگر، به‌خصوص یهودیان رفتار می‌کردند که خود این مسئله باعث شد خیلی زود به مرکز بزرگ ادیان الهی و شهر صلح و آرامش تبدیل شود.
این شهر بعدها موضوع مهم‌ترین کشمکش‌های اعتقادی، دینی، میان مسیحیان و مسلمانان جهان، تحت عنوان جنگ‌های صلیبی شد و چندین‌بار خونریزی‌های وحشتناک و ویرانی‌های تأسف‌بار بین مسلمانان و مسیحیان گردید.
۹۱ سال این شهر در دست صلیبیون بود و بعد با فتح مجدد آن توسط «صلاح‌الدین ایوبی» پادشاه کردتبار، در سال ۵٨۳ هجری قمری که از تصرف صلیبیون درآورد تا اوایل قرن بیستم میلادی، پیوسته در اختیار مسلمانان بود.
در زمان عثمانیان تحول بزرگی در خاورمیانه به‌ویژه در بیتالمقدس به‌وجود آمد که تا حدود ۴ قرن ادامه داشت. طرح‌ها و برنامه‌های زیادی برای تقویت و توسعه شهر انجام شد و تمام عناصر جمعیتی رو به رشد رفت، مدت‌ها امور مسیحیان بیتالمقدس با معاهداتی در دست رهبران دینی کاتولیک بود و در زمان سلطان مراد چهارم، یونانیان ارتدکس بر امور آن‌ها مسلط شدند و حکومت عثمانی تا مدتی آن‌جا را به‌خوبی اداره کرد. ولی این اقدامات با افول دولت عثمانی به پایان رسید.
[۱]
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]