میان‌رودان یا بین‌النهرین نام منطقه‌ای جغرافیایی است که میان دو رود دجله و فرات قرار گرفته است و در شمال و شمال غربی بغداد موقعيت دارد. اگرچه بیشتر سطح این منطقه در کشور عراق کنونی واقع است.[۱] اما توسعاً به منطقه‌ای اطلاق شده که از شمال شرقی به کوه‌های زاگرس و از جنوب غربی به کنارۀ فلات عربستان محدود است و از خلیج فارس در جنوب شرقی تا بلندی‌های آنتی ـ توروس در شمال غربی امتداد دارد.[٢] اولین‌بار یونانیان این منطقه را مسوپوتامیا (Mesopotamia که به‌معنای بین‌النهرین يا ميان‌رودان است) نامیدند و عرب‌ها آن را جزیره می‌خوانند.[٣]
[↑] نام‌گذاری
آشوریان این منطقه را میان‌رودان می‌نامیدند که همین نام به یونانی ترجمهٔ گرته‌بردای شد و "مزوپوتامیا" نامیده شد.[۴] در دوران معاصر این واژه در زبان عربی به "بین‌النهرین" ترجمه شد و زبان فارسی نیز همان واژهٔ عربی را به وام گرفت.[۵] در زبان آرامی این منطقه را "بث نهرین" می‌نامند.[٦]
[↑] گهوارهٔ تمدن
میان‌رودان به سبب تمدن‌های کهن و باستانی‌اش آوازه دارد و نامش همواره با نام و آثار این تمدن‌ها همراه است. تمدن‌های سومر، اکد، بابل، آشور، کلدانی و تمدن‌های ما قبل پارسی در ايران کنونی مانند عیلام و ماد، هر یک در گوشه‌ای از این سرزمین رواج و تاثیر داشته و از آن تاثیر گرفته‌اند و هر یک کتاب تاریخ را ستبرتر کرده‌اند.[*]
تمدنی كه همانند تمامی مدنيت‌های ديگر در كنار رود رونق گرفت. اما اين بار نه در كنار رود، بلكه در ميان دو رود بزرگ خاورميانه يعنی دجله و فرات شكل گرفت. تمدنی كه به‌عنوان مهد بلوغ اجتماعی بودن نزد بشريت شناخته شد و فخر اقوام منصوب به اين سرزمين را موجب شده است.[*]
بين‌النهرين را می‌توان گهوارۀ يکی از قديمی‌ترين تمدن‌های جهان دانست. مهم‌ترين آثار فرهنگ باستانی اين سرزمين از سومريان باقی مانده است. ولی نشانه‌هايی از تمدن قديمی‌تری نيز در اين مناطق وجود دارد. در کريم شهير غرب بين‌النهرين آثار قريه‌هايی يافت شده است که طبق نظر باستان‌شناسان و بخصوص تحقيقات بريدوود آمريکايی متعلق به حدود ٨٠٠٠ سال قبل است. همچنين در يارمو قريه‌ای يافت شده است که قدمت آن از کريم شهير نيز بيشتر است. ولی همه اين آثار ابتدايی است و از تشکيل شهرهای پيشرفته حکايت نمی‌کند. سومريان در حدود هزاره چهارم و حتی اواخر هزاره پنجم ق.م در جنوب بين‌النهرين ايجاد واحدهای متمدن را آغاز نمودند.
[↑] تاريخ
قسمت جنوبی بين‌النهرين مهد تمدن بشر بوده است و از اين جهت حتی بر مصر نيز تقدم دارد. در همين جا است که شهرهای: اريدو، اور، لارسا، لاگاش، نبپو، اکد و بابل، پيدايش يافت.
تمدن در اين ناحيه در هزاره چهارم پيش از ميلاد مسيح استقرار يافته تا پيش از قرن ۱٨ قبل از ميلاد جز دوره‌های موقت، بين‌النهرين مرکب از کشورهای بسيار بود که بيشتر آنها در جنگ‌های حمدايی از بين رفته و سرانجام دو دولت آشور در بين‌النهرين عليا و بابل در بين‌النهرين سفلی که تمدن مشترکی داشتند به‌وجود آمدند.
پس از تصرف به‌دست پارس‌ها (دولت هخامنشی) در ۵٣۹ قبل از ميلاد به‌عنوان يک واحد سياسی از بين رفت ولی اهميت فرهنگی و اقتصادی آن باقی ماند.
سلسله هخامنشی در ٢٣١ ق.م به‌دست اسکندر مقدونی منقرض شد و پس از سلوکيان و اشکانيان به تصرف ساسانيان در آمد و با حمله مسلمين به ايران، بين‌النهرين و ايران جزء سرزمين‌های خلافت اسلامی گرديد.
در سال ١۴۵ هجری قمری منصور خليفه عباسی که بغداد را بنا نمود و پايتخت خلافت عباسی قرار داد، بين‌النهرين رونق گرفت ليکن در حمله هلاکو خان مغول بين‌النهرين ويران شد و شبکه آبياری آن از بين رفت.
در سال ١٦٣٨ به تصرف دولت عثمانی درآمد که در اين دوران توجهی به عمران آن نشد. در قرن ۱۹ ميلادی بين‌النهرين اهميت سوق‌الجيشی برای انگلستان داشت و در جنگ جهانی اول از ميدان‌های عمده جنگ بود و سپس کشور عراق در آن تاسيس يافت.
بين‌النهرين به‌جهت معادن نفت اهميت بين‌المللی دارد و از کاوشهايی که برای تحقيق در بقايای آثار تمدن قديم در اين سرزمين صورت گرفته نتايج گرانبهائی به‌دست آمده است.[*]
[↑] جغرافيا
[↑] فرهنگ
- اساطير و ادبيات
- فلسفه
- زبان و خط
- دين و مذهب
- هنر و موسيقی [*]
- رسوم و عادات
- زندگی خانواده
[↑] زبان و خط
[↑] دين و مذهب
[↑] اقتصاد
[↑] معماری
[*]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>