[حزب] [احزاب سیاسی افغانستان]
حزب دمکراتیک خلق افغانستان (به انگلیسی: People's Democratic Party of Afghanistan با مخفف: PDPA)، در ۱۱ جدی ۱۳۴۳ خورشيدی زير نام «جمعيت دمکراتيک خلق» تأسيس شد[۱] و در هفتم ثور ۱۳۵٧ خورشيدی، طی يک کودتای نظامی خونين، به قدرت رسید[٢]، این حزب که گرایش‌های مارکسیست لنینیستی داشت و برای استقرار جامعۀ سوسیالیستی تلاش می‌کرد و از سوی اتحاد جماهیر شوروی پیشین حمایت می‌شد، تأثیر عمیق سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از خود به‌جا گذاشت[٣] و سرانجام، در اوایل سال ۱۳٧۱ خورشیدی، فروپاشید.
[↑] تاریخچه
پس از جنگ جهانی دوم که اتحاد شوروی در صحنه بین‌المللی حضور فعال خود را اعلام داشت، مناسبات افغانستان با شوروی نیز گسترش یافت. در این زمان، تعداد زیادی از شهروندان این کشور با عناوین مختلف وارد افغانستان و با افغان‌ها در تماس شدند. همزمان، تعدادی آثار مارکسیست لنینیستی به زبان‌های فارسی و پشتو، نیز وارد افغانستان شد و به‌شکل نیمه‌علنی انتشار یافت.
مبلغان اصلی اندیشه‌های مارکسیست لنینیستی خط مسکو در افغانستان سه نفر به‌نام‌های نورمحمد تره‌کی، میر اکبر خیبر و ببرک کارمل بودند که به‌دنبال تصویب قانون اساسی جدید، در سال ۱٣۴٣ خورشیدی، دامنۀ فعالیت خود را گسترش دادند و دست به تشکیل کمیته‌ی زدند که در حلقۀ سازمانی به‌نام کمیتۀ اول شهرت یافت. در سالنامۀ افغانستان که در سال ۱٣۵٨ (زمان حاکمیت حزب دمکراتیک خلق افغانستان)، انتشار یافته، آمده است:
- «رفیق تره‌کی، به‌طور خستگی‌ناپذیر، با آن‌عده از جوانان مجهز با ایدیولوژی کارگری که یا به‌صورت منفرد و یا در حلقه‌های جداگانه‌یی قرار داشتند، در تماس بودند و آن‌ها را به‌خاطر ایجاد حزب طبقۀ کارگر به‌هم نزدیک و وصل می‌کردند. تا آن‌که در نتیجۀ خلاقیت رفیق نورمحمد تره‌کی و بر مبنای عشق و علاقه به خلق، در حدود سی تن از جوانان افغانستان به نمایندگی از تمام جوانان وطن‌پرست مترقی و انقلابی به تاریخ ۵ جدی سال ۱٣۴٣ مطابق اول جنوری سال ۱۹٦۵، در شیرشاه مینه شهر کابل در منزل محقر رفیق نورمحمد تره‌کی اجتماع کرده و کنگرۀ اول یعنی کنگرۀ مؤسس حزب دموکراتیک خلق افغانستان را ایجاد نمودند.»[]
حزب دمکراتیک خلق افغانستان، که خود را به‌عنوان وارث جنبش مشروطه اول و دوم، می‌خواند، در ۱۱ دیماه ۱٣۴٣ خورشیدی، در کابل تأسیس شد. بنیان‌گذاران آن عده‌ای از روشنفکران و فعالان چپ‌گرای افغانستان نظیر: نورمحمد تره‌کی، ببرک کارمل، محمدطاهر بدخشی، دستگیر پنجشیری، شهرالله شهپر، سلطان‌علی کشتمند، دکتر صالح‌محمد زیری، عبدالوهاب صافی، عبدالکریم میثاق، دکتر شاه‌ولی و ... بودند.
کنگرۀ موسس حزب، نورمحمد تره‌کی، ببرک کارمل، محمدطاهر بدخشی، دستگیر پنجشیری، شهرالله شهپر، سلطان‌علی کشتمند و دکتر صالح‌محمد زیری را به عضویت کمیتۀ مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان انتخاب کرد.[] در این میان، دربارۀ انتخاب دبیر کل حزب، سالنامۀ افغانستان می‌نویسد:
- «کنگرۀ مؤسس حزب دموکراتیک خلق افغانستان، رفیق نورمحمد تره‌کی را به اتفاق آرأ به‌حیث عضو کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان و متعاقب آن در پلینوم اول کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان، که از طرف کنگرۀ اول (کنگرۀ مؤسس) انتخاب شده بود، در حالی که تمام اعضای کنگره حضور داشتند، به اتفاق آرأ به‌حیث منشی عمومی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان انتخاب نمودند.»[]
حزب دمکراتیک خلق افغانستان، هر چند در سال‌های ۱٣۴٣-۱۳۵۷ به‌عنوان یک نیروی سیاسی علنی و قانونی در افغانستان حضور نداشت، اما، در دهه ۱۳۴۰ (دهۀ دمکراسی) به‌یکی از بازیگران اصلی سپهر سیاسی افغانستان تبدیل شد.
«خلق»، نخستین نشریه چپی بود که در سال ۱۳۴۵ خورشیدی، از سوی حزب دموکراتیک خلق افغانستان، به‌عنوان «ناشر افکار دموکراتیک خلق» آغاز به انتشار کرد، اما به‌دلیل مواضع تُند و انتقادات شدیدی که علیه نظام شاهی مطرح می‌کرد، به‌زودی، پس از چاپ تنها شش شماره توقیف شد. نشریۀ «خلق» به‌صورت هفتگی منتشر می‌شد؛ نورمحمد تره‌کی صاحب امتیاز و محمدحسن بارق شفیعی مدیر مسئول این نشریه بودند[*] و در اولین شمارۀ آن مرام حزب منتشر شد.[*]
[↑] مرامنامه
[↑] اساسنامه
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: حزب دموکراتیک خلق افغانستان، از انتشارات مؤسسۀ «نووستی» مسکو
پيوست ٢: بصیراحمد حسین‌زاده، پیشینهٔ حزب دمکراتیک خلق افغانستان
پيوست ۳: آصف معروف، حزب دمکراتیک خلق افغانستان
پيوست ۴: عبدالوکیل، یادداشت کوتاه پیرامون یک سند تاریخی
پيوست ۵: نورالدین کیانوری، دیدگاه نورالدین کیانوری دربارۀ افغانستان
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- پنجشيری، غلام‌دستگير، ظهور و زوال حزب دموکراتيک خلق افغانستان، ص ۱۴٧
[٢]- مهديزاده کابلی، کودتای ٧ ثور ١٣٥٧، سايت اينترنتی کابل ناتهـ: شمارۀ مسلسل ۹۴، سال پنجم، حمل و ثور ۱۳۸۸ هجری خورشیدی
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]