[↑] مهاجرت آريايی‌ها
آریايیان حدود دوهزار سال پ.م (يا حدود ۴۵۰۰ سال پیش) به شکل قبیله‌های کوچک در دورترین نقطه شرقی فلات ایران و در مغرب فلات پامیر می‌زیستند. اینان زبان و آداب و رسوم مشترکی داشتند. در دوران باستان، اقوام هندی و ایرانی (آنان که به زبان‌های هندوایرانی سخن می‌گفتند) خود را آریایی می‌نامیدند. نمونهٔ این اشاره‌ها را می‌توان در اوستا، سنگ‌نبشته‌های هخامنشی و متن‌های کهن هندو (مانند ریگ‌ودا) دید.
بعدها، باافزایش تعداد اعضا، این قبایل ناچار به مهاجرت شدند و به نواحی شرق و غرب و جنوب سرزمین اصلی خود کوچ کردند. دلیل اصلی مهاجرت آنها مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد دشوار شدن شرایط آب و هوایی و کمبود چراگاه‌ها، از دلایل آن باشد. مهاجرت آریائیان به فلات ایران یک مهاجرت تدریجی بوده و در دوره‌های مختلفی صورت گرفته است که در پایان دوران نوسنگی (٧٠٠٠ سال پ.م.) آغاز شد و تا ۴٠٠٠ پ.م. ادامه داشته است. آریاییان ساکن سرزمین‌هایی هستند که از دورترین مرزهای شرقی هندوستان تا اروپا امتداد دارد. به همین جهت به آنان نژاد هندو-اروپایی گفته می‌شود.
نخستین آریایی‌هایی که به ایران آمدند شامل کاسیها (کانتوها ـ کاشی‌ها)، لولوبیان و گوتیان بودند. کاسیها تمدنی را پایه گذاری کردند که امروزه ما آن را بنام تمدن تپه سیلک می‌شناسیم. لولوبیان و گوتیان نیز در زاگرس مرکزی اقامت گزیدند که بعدها با آمدن مادها بخشی از آنها شدند. سه گروه بزرگ آریایی به ایران آمدند و هر یک در قسمتی از ایران سکنی گزیدند: مادها در شمال غربی ایران، پارس‌ها در قسمت جنوبی و پارت‌ها در حدود خراسان امروزی. نخستین دسته از آریاییان که در نواحی غرب ایران موفق به تشکیل حکومت شد، قوم ماد بود. پارس‌ها، قوم دیگر آریایی، ابتدا در نواحی شمال و غرب ایران ساکن شدند و سپس به تدریج به سوی جنوب کوچ کردند. پارس‌ها شاهنشاهی هخامنشیان را بر پا کردند. پارت‌ها، دیگر قوم آریایی، ابتدا در نواحی شرقی حدود ماورالنهر می‌زیستند. آنان موفق به تشکیل شاهنشاهی اشکانی شدند.
تورانی‌ها و سکاها نیز از اقوام آریایی بودند که از سوی شمال به سرزمین ایران وارد شدند. این اقوام تمدنی پایین تر از دیگر اقوام آریایی داشتند. دسته ای از سکاها که از راه قفقاز به داخل ایران راه یافتند، ابتدادردامنه کوه‌های زاگرس جای گرفتند. اما بعدها به سکستان رفتند و آن سرزمین را به کانون تمدنی بزرگ، (شهر سوخته زابل) بدل ساختند. بیشتر افسانه‌های شاهنامه، درمیان قوم سکا و سرزمین ایشان که سکستان و بعدها سیستان خوانده شد اتفاق افتاده است.
واژه آریا که معنای آزاده، شریف و بزرگوار می‌دهد به قومی از نژاد هندواروپایی گفته می‌شد که نیاکان مردمان سرزمین‌های ایران، بخشی از آسیای میانه و هندوستان و بخش‌هایی از اروپا هستند. (البته گسترهٔ تاریخی این دو سرزمین که در برگیرندهٔ بخش‌هایی از شبه قارهٔ هند، آسیای میانه، خاور میانه و آسیای کوچک امروزین است).
درباره خاستگاه آریايیان که در نوشته‌های کهن اوستا از آن به نام ایرانویج نام برده شده است چند دیدگاه طرح شده است:
یکی از این دیدگاه‌ها می‌گوید که آریايیان در حدود هشت‌هزار سال پیش در جنوب سیبری و در اطراف دریاچه آرال می‌زیستند که با مهاجرتی که به‌طرف جنوب داشتند بخشی به هند و افغانستان و بخشی نیز به طرف کوه‌های قفقاز حرکت کرده‌اند که قوم‌های ماد و پارس از کوه‌ها گذشتند و در اطراف دریاچه ارومیه سکنی گزیداند و بخش دیگری به سمت اروپا حرکت کردند. دیگر دیدگاه‌ها آناتولی؛ آذرآبادگان؛ قفقاز و... را خاستگاه نخست این قوم می‌داند.[۱]
وژ در زبان پهلوی به‌صورت قید زمان و مکان به‌کار می‌ورد و به‌معنای بیخ و پایان می‌باشد. در اوستا سرزمین اصلی ایرانیان ائیران وئجه می‌باشد که به زبان امروزی ایران ویج است. بر اساس ویژگی‌هایی که یسنا از ایران ویج ارائه می‌دهد، این سرزمین دو ماه تابستان دارد و تقریبا ده ماه زمستان. باید بگوییم که نمی‌توان ایران آن زمان را به ایران ویج تعبیر کرد، زیرا ویج به‌معنای بیخ و بن است پس احتمالا باید دورترین قسمت ایران مدنظر بوده باشد و دوم اینکه این احتمال می‌رود که شهرهای آرمانی ایران باستان به‌صورت واقع روی زمین وجود نداشته‌اند و اینگونه شهرها مانند ایران ویج، ورجمکرد و ... حالت مثالی دارد. بنا بر داده‌های اقلیم‌شناسی ایران ویج را می‌توان با بخش‌هایی از آذربایجان و قفقاز تطبیق داد. اما "برخی آن را شمال کوه‌های هندوکش و یا اندکی فراتر از آن در روســیه، حوالی دریاچه آرال و در اطراف رودخانه‌های ســیحون و جیحون تا امتداد شــمال خـاوری افغانســتان امـروزی می‌داننـد"[٢]
تازه‌ترین دیدگاه در این باره را جهانشاه درخشانی طرح کرده‌است. درخشانی خاستگاه این قوم را بستر کنونی خلیج فارس می‌داند که در دوران یخبندان بی‌آب بوده و پس از بالا آمدن آب‌های دریای آزاد آریاییان به‌تدریج به فلات ایران و پهنه‌های میان‌رودان تا فلسطین کوچ کرده‌اند و تمدن‌های آغازین آن دیارها را بنیاد گذارده‌اند. بر پایه همین دیدگاه پهنه‌های شمالی نمی‌توانسته‌اند خاستگاه آریايیان بوده باشند زیرا هوای سرد دوران یخبندان امکان زیست در آن مناطق را نمی‌داده است.
پیش از ورود آریایی‌ها به ایران، حوریان و کاسیان در این فلات حضور داشتند که با ورود آریایی‌ها معلوم نیست چه بر سر آنان آمده است. عده‌ای بر این باورند که با ورود آریاییان به ایران آنها به‌جای دیگری کوچانده شدن در نقد این دیدگاه می‌توان گفت که اگر به‌جایی کوچانده شدند اکنون باید آن مکان معلوم بود به‌همان‌گونه که آریاییان به اینجا آمدند. دیدگاه بعدی بر این باور است که آریاییان ساکنان اولیه ایران را نابود کردند. این جای تردید دارد که همه‌ی ساکنان اولیه ایران نابود شده باشند. دید گاه سوم این است که تازه‌واردان به ایران با ساکنان اولیه ممزوج شدند و از تمدن آنها استفاده کردند. بر عکس همین، در هند روی داد، آریاییان وارد شده به هند هرگز با ساکنان بومی هند در یک طبقه قرار نگرفتند، آنان را کوچ دادند به‌جنوب هند.[٣]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله توسط بهرام رحيمی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رحیمی، بهرام، مهاجرت آريايی‌ها، وبگاه علوم اجتماعی
[۲]-
[۳]- ورود آریاییان به فلات ایران، پايگاه اينترنتی ۷۰۰۰ سال پیشینه و تمدن آریایی
[↑] جُستارهای وابسته
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وبگاه علوم اجتماعی
پايگاه اينترنتی ۷۰۰۰ سال پیشینه و تمدن آریایی