- اقلیم آب و هوایی افغانستان
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
افغانستان در قلب قاره آسیا واقع شده و دور از دریا قرار دارد و به‌همین دلیل مرطوب نیسـت. رطوبت نسـبی در آن کم و در طول سال ابر و مه کمتر تشـکیل می‌شـود و به مقدار بارندگی از ۲۵۰ میلی‌متر به‌طـور متوسـط در سـال بالاتـر نمی‌رود. (٨۴۰ میلی‌متر در جهان و ٦۰۰ میلی‌متر در آسیا).
در هنگام تابستان درجه حرارت حداقل و حداکثر است (بین بالاترین و پایین‌ترین درجه اختلاف زیاد است).
توده‌های هوایی که در فصول مختلف وارد افغانستان می‌شوند عبارتند از:
[↑] توده هوای سرد قطبی:
در فصل زمستان از سیبری شروع به حرکت کرده و باعث تشکیل جبهات سرد می‌گردد. این جبهه سرد از شمال افغانستان وارد کشور شده و موجب ریزش برف شدید در کشور می‌گردد. این توده سرد هوایی تا قسمت‌های کوهستانی مرکزی پیش می‌آید.
[↑] توده هوای اقیانوسی:
این توده هوای کم‌فشار در مجاورت جزیره ایسلند تشکیل می‌شود. در فصل زمستان و اوایل بهار از دریای بالتیک، دریای سیاه، دریای خزر عبور می‌کند و از سمت شمال غربی وارد افغانستان می‌شود و قسمت‌های زیادی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و باعث می‌شود در زمستان و اوایل بهار برف ببارد.
[↑] توده هوای اقیانوس هند:
این توده هوا در فصل تابستان از اقیانوس هند منشاء می‌گیرد و از سمت جنوب و جنوب غربی وارد کشور می‌شود. این توده هوایی در اثر عبور از کوههای سرد و مرتفع مشرق افغانستان تبدیل به یک توده پرفشار می‌شود و باعث ریزش باران در این فصل می‌گردد.
[↑] توده هوای گرم و مرطوب:
در فصل تابستان تقریبا از خلیج فارس منشا گرفته و از جنوب غربی وارد کشور شده و گاهگاهی در فصل تابستان در قسمت جنوب بارندگی‌هایی را ایجاد می‌کند.
عوامل مختلفی از جمله زاویه تابش خورشید، درجه حرارت و دما و ارتفاع بر اقلیم آب و هوایی تاثیر دارند. در اوایل بهار و پائیز هنگامی که شعاع خورشید به‌طور عمود روی خط استوا می‌تابد در جنوبی‌ترین نقطه افغانستان شعاع آفتاب ٦۱ درجه است اما در شمالی‌ترین نقطه کشور ۵۲ درجه است. که هرچه زاویه تابش خورشید (۲۹ تا ۳٨ عرض شمالی) کمتر باشد هوا سردتر و هرچه بیشتر باشد هوا گرمتر است.
در دامنه‌های جنوبی (هندوکش، سیاه کوه، سفید کوه، بابا) که زمان آفتاب گیری بیشتر دارند (آفتابگیرند) دمای هوا بالاست ولی در دامنه‌های شمالی که زمان کمتری در معرض تابش خورشید قرار می‌گیرند (پشت به آفتابند) انرژی گرمایی کمتری دریافت می‌کنند و در نتیجه سردتر هستند.
گرم‌ترین ماه‌های سال در افغانستان سرطان، اسد، سنبله و سردترین ماه‌ها جدی، دلو و حوت هستند. علت به‌وجود آمدن بادهای ۱۲۰ روزه حرکت توده‌های پر فشار (سرد) به سمت توده‌های کم‌فشار (گرم) است.
افغانستان در منطقه معتدله‌ی شمالی واقع شده و آب و هوای آن بنا بر دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، جهت و بلندی کوه‌ها و بادهایی که به‌سوی آن می‌وزد، در مناطق مختلف کشور متغیر است. برخی از شهرهای افغانستان مانند قندهار، جلال‌آباد و خوست که در مناطق پست و کم ارتفاع واقع شده‌اند، در تابستان دارای هوای گرم و در زمستان دارای سرمای خشک و بدون برف هستند. در صورتی که شهرهای بامیان، غزنی، پنجاب، کابل، لعل، چخچران و... که در ارتفاع زیاد واقع شده‌اند، در تابستان دارای هوای معتدل بوده و زمستان این شهرها سرد و پربرف است.
لذا افغانستان به شش منطقه آب و هوایی تقسیم می‌شود:
[۱] – گرم و خشک بیابانی (صحرایی و کویری):
این نوع آب و هوا در نواحی جنوب غربی قندهار، جنوب ولایت هیلمند و فراه و تمامی ولایت نیمروز حاکم است. در این ناحیه مقدار بارندگی فوق‌العاده کم است.
متوسط بارندگی سالانه بین ٧۰ تا ٨۰ میلی‌متر بوده و در ایام زمستان برف نمی‌بارد. گرمای زیاد و بارندگی کم در این ناحیه (جنوب غربی کشور)، دشت و ریگستان‌هایی مانند دشت مارگو، دشت خاشرود، دشت بکودا، دشت سیستان و دشت جهنم را بوجود آورده است.
این ریگستان‌ها حاصل آب‌آورد کوهستان‌ها است. در این ناحیه انواع بوته‌های خاردار به‌صورت پراکنده می‌رویند که در مقابل خشکی هوا و کمی رطوبت مقاومت زیادی دارند. شتر حیوان بومی این منطقه است. مردمان این ناحیه اکثرا بلوچ هستند و شغل آنها دامداری است.
[۲] – آب و هوای کوهستانی:
ناهمواری‌ها، در تغییرات آب و هوایی سطح زمین، مانند جهت باد، میزان بارش و دما اثر عمده‌ای دارند که منجر به تشکیل آب و هوای معتدل کوهستانی یا سرد کوهستانی می‌شود. بر اثر صعود به ارتفاعات به ازاء هر هزار متر شش درجه کاهش دما داریم.
به‌علت ارتفاع در کوههای هندوکش، بابا، سفیدکوه، و... با هوای بسیار سردی مواجه می‌شویم. بارش در این ناحیه اکثرا به‌صورت برف است که منبع اصلی تامین آب در نواحی پست‌تر است. آب و هوای کوهستانی بخش وسیعی از مناطق مرکزی و شمال شرقی افغانستان از جمله سالنگ شمالی و جنوبی (کوههای بلند) را فرا گرفته است.
[۳] - آب و هوای مدیترانه‌ای:
مناطق شرقی کشور را تحت نفوذ خود دارد و در افغانستان دارای ویژگی‌های زیر است: تابستان آن خشک و بسیار گرم است، بارندگی آن بیشتر در ایام زمستان صورت می‌گیرد، متوسط درجه حرارت در تابستان از ۲۲ درجه بالاتر می‌رود، مقدار بارندگی در طول سال و به‌ویژه در فصل زمستان از ۲۵۰ میلی‌متر بیشتر بوده و به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر نیز می‌رسد (جلال‌آباد). بارندگی در نقاط مرتفع مانند سفید کوه به‌شکل برف و در نقاط همواره به‌صورت نزول باران صورت می‌گیرد. لغمان، ننگرهار، پغمان، کنر دارای آب و هوای مدیترانه‌ای هستند. محصولات کشاورزی این ناحیه برنج، نیشکر، نارنج، پرتقال (مالته)، لیمو شیرین (سنتره)، چلغوزه، گلابی (امرت) است.
[۴] – آب و هوای استپی[۱]:
این نوع و آب هوا قسمت وسیعی از افغانستان از جمله در شمال، بغلان، قندوز، میمنه، و در جنوب قندهار، پروان، غزنی، کابل و هرات را در بر گرفته است.
اختلاف دمای شبانه‌روز در این ناحیه از ۲۰ درجه تجاوز می‌کند و گاه این تغییرات به ۳۰ تا ۳۵ درجه می‌رسد. میانگین میزان بارندگی در این ناحیه ۳۰۰ میلی‌متر است که اکثر در زمستان صورت می‌گیرد. به‌علت باران زیاد علفزارها و گیاهان فراوانی در این مناطق به‌خوبی رشد می‌کنند.
[۵] – آب و هوای موسمی:
ولایت پکتیا و پکتیکا و نواحی اطراف آن دارای این نوع آب و هوا می‌باشند. میزان بارندگی سالانه در این ناحیه ۴٦۰ تا ٦٨۰ میلی‌متر می‌باشد.
در این ناحیه حتی در تابستان نیز باران می‌بارد. هوای مرطوب این ناحیه مساعدترین منطقه برای رشد گیاهان از جمله درخت ارچه، بلوط، نشتر، چلغوزه، قهوه و چای را فراهم ساخته است. جنگل‌های انبوه و وسیع افغانستان در همین ناحیه واقع شده‌اند.
[٦] – آب و هوای تندرا آلپی[٢]:
این ناحیه در افغانستان از ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر در ارتفاعات کوه‌ها واقع شده و بیشتر مناطق غزنی و بامیان و نقاط مرتفع کوه بابا، سفید کوه، سیاه کوه شامل این نوع آب و هوا هستند. در این مناطق بسیار برف می‌بارد. زمستان بسیار سرد و تابستان‌های معتدل دارد.
طبیعت افغانستان به‌خاطر بلندی‌های سر به فلک کشیده و رودخانه‌هایی که از آن سرچشمه می‌گیرد، زیباست و تنوع آب و هوا در آن مشهود است. زمستان‌هایش بسیار سرد (تا ۲۰ درجه زیر صفر) و تابستان‌هایش بسیار گرم (تا ۴۰ درجه بالای صفر) است. آب و هوا از یک استان به استان دیگر و از یک شهر به شهر دیگر تفاوت دارد. بارندگی نیز در نقاط گوناگون، متفاوت است و بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر در نوسان است. این مقدار در مناطق شرقی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ و در مناطق غربی و جنوب غربی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌متر است در مناطق مرکزی به علت وجود بلندی‌ها و بارندگی بیشتر، هوا از نواحی دیگر سردتر است ولی در مناطق جنوبی و غربی به‌علت کمی بارندگی هوا گرمتر بوده دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های معتدل‌تر است.
در مناطق کوهستانی به‌علت برف و یخ‌بندان ارتباط روستايیان و قبایل نیمی از سال با یکدیگر می‌گسلد و آب وهوا تأثیر بسیار در پراکندگی و جدایی جمعیت دارد. منابع آب زیرزمینی افغانستان نسبتاً غنی است در شهر کابل آب در ژرفای ۳-۴ متری زمین قرار دارد؛ و لیکن به‌دلایل فنی، کمتر از آب زیرزمینی استفاده شده و عموماً مردم در اکثر نقاط افغانستان با مشکل کمبودآب (آشامیدنی - کشاورزی) روبرو هستند.[٣]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله در شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان منتشر شده و برای دانشنامهی آريانا توسط مهديزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- استپ به سرزمین‌های گفته می‌شود که با فاصله از هم رشد کرده باشند، متوسط و فقیر
[۲]- مناطق مرتفعی که ساحه جنگل‌ها و درختان پایان پذیرفته و نباتات به‌شکل علف و بوته در آن رويیده باشد آن مناطق را ناحیه آب و هوای آلپی توندرا می‌نامند.
[۳]- اقلیم آب و هوایی افغانستان، وب‌سايت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سايت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]