[...] [...]
ابو عبدالله محمد بن اسماعيل البخاری مشهور به امام بخاری (زادۀ ۱۹۴ ه.ق - درگذشتۀ ٢۵٦ ه.ق)، شخصيت مشهور اسلامی است كه نامش با حديث و سنت پيوندی ناگسستنی دارد، و كتاب «الجامع الصحيح» را وی از ميان صدها هزار احاديثی كه شنيده بود انتخاب و تألیف کرد. این كتاب را علمای اعلام اهل سنت، صحيح‌ترين كتاب پس از قرآن خوانده‌اند و به‌عنوان مرجع و مصدری مطمئن تأييدش كرده‌اند.[۱]
[↑] زندگی‌نامه
محمد پسر اسماعيل پسر ابراهيم پسر مغيره پسر «بردزبه» جعفی[٢]، و کنيه‌اش ابوعبدالله و لقبش: بخاری است. او در شب جمعه سيزدۀ شوال سال ۱۹۴ ه.ق در شهر بخارا زاده شد[٣]. امام بخاری را «جعفی» بدان سبب گويند که جد بزرگش، مغيره به‌دست اليمان الجعفی به اسلام گراييد، از آن سبب نسبت او به‌سوی قبيله يمان شد. البته در مورد جدش، يعنی ابراهيم معلومات کافی در دست نيست، اما پدرش، اسماعيل از عالمان وارع و پرهيزگار و شخص متمول و ثروتمند، و از شاگردان امام مالک و حماد بن زيد بوده است، او به‌هنگام مرگش گفته است که در سرمايه او مال حرام و مشتبه وجود ندارد. بخاری کودکی بود که پدرش وفات يافت، از آن‌رو مادرش به تربيت و تعليم فرزندش همت گماشت، و ثروت فراوانی را که از پدرش به ارث مانده بود، وقف تعليم و تربيت او کرد.
وی هنگامی‌كه هنوز ۱۱ سال داشت به‌تجسس و فراگیری حديث پرداخت و گفته می‌شود که به حديث عشق وعلاقه می‌ورزيد، چنان که در ایام نوجوانی هفتاد هزار حديث را حفظ كرده بود. در شانزده سالگی کتاب‌های معروفی را خوانده و احاديث زيادی را استماع نموده بود، او خود گفته است که در نوجوانی هفتاد هزار حديث در حفظ داشته‌ام. و ذهبی در باره او می‌گويد: «صنف و حدث و ما فی وجهه من شعر» يعنی: «او به تصنيف و روايت احاديث در حالی پرداخت که هنوز مويی در چهره او ديده نمی‌شد».
بخاری پس از خواندن مقدمات و کسب معارف آن دوره (حفظ كردن كتاب‌های ابن مبارك و وكيع) در بخارا، در سال ٢۱٠ هجری، همراه مادر و برادرش احمد به حج رفت. پس از آن، مادر و برادرش دوباره به وطن برگشتند، اما امام بخاری به‌غرض طلب حديث در مكه اقامت گزيد.
امام بخاری، مدت سه سال در مكه مكرمه ماندگار شد و در خلال اين مدت، مذاهب اهل رأی و كلام را شناخت، و به‌نزد برجسته‌ترين شيوخ حديث، چون احمد بن محمد ازرقی و اسماعيل بن سالم صايغ (زرگر) و ديگر حافظان حديث (برای تلمذ) نشست و از نزد آنان هرچه مقدر شده بود از احاديث نبوی فرا گرفت و بر اثر نبوغ شگفت‌انگیز در میان طالب علمان درخشید؛ و در همانجا، به‌طرح مسودۀ "جامع صحيح" خود آغاز کرد. پس از آن، رهسپار مدينه منوره شد و در آنجا به تصنيف كتاب (تاريخ كبير) پرداخت كه از كتاب‌های نادر و بی‌همتاست. سپس مدت ۱٦ سال، به‌منظور اخذ حدیث و دانش، به اکثر شهرهای جهان وسيع اسلام، ازجمله به شام، مصر، الجزیره، بغداد، بصره و خراسان سفرهایی داشت. او چه در حضر و چه در سفر از اساتيد بی‌شماری استماع احاديث نموده است، و خودش آنان را بيشتر از يک‌هزار نفر به‌شمار آورده است، به‌طور مثال از بعضی از استادان او چنین می‌توان نام برد:
در بخارا، محمد بن سلام البيکندی، و عبدالله بن جعفر المسندی، و محمد بن يوسف و محمد بن عروه. در بلخ، مکی بن ابراهيم، قتيبه بن سعيد بغلانی، يحيی بن بشر. در بغداد، عفان، محمد بن عيسی، و سريج بن نعمان، علی بن المدينی، احمد بن حنبل. در مکه: ابوعبدالرحمن المقرئ، و حسان بن حسان البصری. در بصره، ابو عاصم النبيل، و انصاری. در کوفه، عبيدالله بن موسی، و ابو نعيم. در شام، ابو مسهر، و محمد بن يوسف فريابی. در عسقلان، آدم. در حمص، ابواليمان. در دمشق، ابو مسهر. و...
به‌همين ترتيب، امام بخاری شاگردان بی‌شماری را هم تربيت کرد، به‌عنوان نمونه، برخی از آن‌ها از مشاهیر جهان اسلام هستند، مانند: امام مسلم، امام ترمذی، امام نسائی، محمد بن نصر مروزی، صالح بن محمد، مطين، ابن خزيمه، ابوقريش، ابن صاعد، ابن ابی‌داود، ابوعبدالله فريری، ابوعبدالله محاملی، ابوزرعه، ابوحاتم، ابراهيم بن اسحاق، محمد بن يوسف، منصور بن محمد، حماد بن شاکر وغيره.
خطيب بغدادی از فربری شاگرد بخاری نقل کرده که گفته است: افراد حلقه‌های استماع احاديث صحيح بخاری که هم درس من بودند، هفتاد هزار نفر بودند، که به‌جز من احدی از آنان در حال حيات نيست.
در سفر به نیشابور بود که اعتقاد امام بخاری به مخلوق بودن قرآن سبب کشمکش میان او و محمّد بن یحیی دَهلی گشت.
بخاری، پس از سخت‌کوشی‌های علمی و پدیدآوردن کتاب‌هایی چند، به زادگاه خویش بازگشت. اختلاف میان او و خالد بن احمد (والی بخارا) زمینۀ تبعید وی را به سمرقند فراهم آورد. وی ناچار از سکونت در روستایی گشت و سرانجام در سال ٢۵٦ ه.ق که ٦٢ سال از عمر وی می‌گذشت جهان را بدرود گفت.[۴]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[۲]- خطيب حافظ ابی‌بكر احمد بن علی بن ثابت بغدادی گفته است: كه بردزبه مجوسی بوده و بر مذهب مجوس هم از دنيا رفته است زيرا اسلام تا آن زمان هنوز وارد خراسان نشده بود. خانواده بردزبه در بخارا كه در آن زمان يكی از شهرهای خراسان بود، اقامت گزيده بودند ولی مغيره پسر او به‌دست يمان بخاری جعفی والی بخارا ايمان آورد و اسماعيل پدر امام بخاری اهل علم و حديث و دارای زهد و صلاح و تقوی بوده و حتی در حالی درگذشت كه در مال او شبه حرامی ديده نمی‌شد.
[۳]- به روایت دیگر، امام بخاری در روز ۱۳ شوال سال ۱۹۹ هجری قمری بعد از نماز جمعه در شهر بخارا به دنيا آمد.
[۴]- هدی الساری، مقدمۀ فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، ص ۴٧٨ و ۴۹۴
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]