 |
|
تخمک‌گذاری
فهرست مندرجات
- تخمک‌گذاری چیست؟
- مراحل تخمک‌گذاری
- تخمک‌گذاری انسان
- زمان تخمک‌گذاری
- آسیب‌شناسی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
تولید مثل عادت ماهانه
تخمک‌گذاری (به انگلیسی: ، با تلفظ آمریکایی: ؛ و در آلمانی: Follikelsprung)، یک فرآیند طبیعی در چرخه قاعدگی زن اسـت که در انسـان، به‌طور متوسـط، در طی یک دوره ۲۸ روزه یک یا چند (oocyte) یا (ovum) آزاد می‌شود. این چرخه توسط هورمون‌های جنسی کنترل می‌شود.
| ▲ | تخمک‌گذاری چیست؟ |
تخمك‌گذاری به عملی گفته می‌شود كه در طی یک دوره، به‌طور طبيعی يك تخمك، يا در برخی موارد نادر بيشتر از يك تخمك، از تخمدان آزاد می‌شود که زمان آن را «دوره باروری» در چرخه قاعدگی (menstrual cycle) می‌نامند.
| ▲ | مراحل تخمک‌گذاری |
در ابتدای دوره جنسی (که با خونریزی همراه است) غده‌ی هیپوفیز پیشین، هورمون LH و FSH را به خون می‌ریزد که این دو هورمون باعث ترشح هورمون استروژن از یکی از فولیکول‌ها می‌شود. (استروژن یکی از هورمون‌های جنسی استروئیدی است که از فولیکول در حال رشد ترشح می‌شود و باعث رشد بیشتر فولیکول می‌گردد.)
□ مرحله فولیکولی: در ابتدا افزایش اندک در مقدار استروژن، مانع از ترشح بیشتر LH و FSH می‌شود. اما هرچه فولیکول به بلوغ نزدیک‌تر می‌شود، مقدار ترشح استروژن نیز بیشتر می‌شود. پاسخ هیپوفیز پیشین به میزان بالای استروژن، افزایش ترشح LH است. حد اکثر میزان LH باعث می‌شود تا گامت‌ها اولین تقسیم میوزی خود را کامل کنند و نیز سبب می‌شود تا فولیکول و تخمدان پاره شود. هنگامی که فولیکول پاره می‌شود، تخمک‌گذاری رخ می‌دهد (روز ۱۴ چرخه).
□ مرحله لوتئال: مرحله لوتئال در چرخه تخمدان به‌دنبال مرحله فولیکولی ایجاد می‌شود. بعد از تخمک‌گذاری LH سبب می‌شود تا سلول‌های فولیکولی که پاره شده‌اند رشد کنند و تشکیل توده‌ای به‌نام جسم زرد (Corpus luteum) را بدهند. LH سبب ترشح استروژ و پروژسترون از جسم زرد می‌شود. استروژن و پروژسترون هر دو باعث ایجاد یک مکایسم خود تنظیمی منفی می‌شوند که ترشح FSH و LH را مهار می‌کند. این خود تنظیمی از ایجاد فولیکول‌های جدید در مرحله لوتئال جلوگیری می‌کند. در انتهای چرخه با دفع شدن جسم زرد، ترشح استروژن و پروژسترون به شدت کاهش می‌یابد و چرخه بعدی آغاز می‌شود (زن دچار خونریزی عادت ماهیانه می‌شود).
در صورت حاملگی، جسم زرد تا موقعی که جفت تکامل کافی پیدا نکرده است پروژسترون ترشح می‌کند و حاملگی را ادامه می‌دهد.
| ▲ | تخمک‌گذاری انسان |
در فرایند تخمك‌گذاری زن، هر ماه - یا به‌طور متوسط هر ۲۸ روز - يك تخمك در درون تخمدان زن به بلوغ می‌رسد. هنگامی كه اندازه آن به‌حد معينی رسيد، تخمك از تخمدان آزاد شده و درونِ لوله‌های فالوپ، به‌طرف رحم حركت می‌كند. این‌که در هر بار، کدام تخمدان یک تخمک آزاد می‌کند، نسبتاً نامشخص است. آنچه مشخص می‌باشد این است که وظیفه تخمک‌گذاری در سیکل‌های قاعدگی به‌صورت منظم و یکی در میان بین تخمدان‌ها تقسیم نمی‌شود. با این حال، این چرخه توسط هورمون‌های جنسی کنترل می‌شود.
برای این‌که زن حامله شود، باید طی مدت یک تا دو روز پیش از تخمک‌گذاری تا ۲۴ ساعت پس از آن، با مرد آمیزش داشته باشد. دلیل این امر آن است که اسپرم‌ها می‌توانند دو تا سه روز زنده بمانند، اما تخمک نمی‌تواند بیشتر از ۲۴ ساعت پس از تخمک‌گذاری به حیات خود ادامه دهد، مگر این‌که با اسپرم مرد برخورد کند و لقاح صورت پذیرد.
تصویرهای واقعی زیر که توسط لنارت نیلسون (Lennart Nilsson)، دانشمند و عکاس سوئدی، از روند تخمک‌گذاری انسان گرفته شده است، نشان می‌دهد که تخمک‌گذاری به‌صورتی تدریجی و در طول ۱۵ دقیقه انجام می‌شود.
سلول تخمک پس از بارورشدن با اسپرم شروع به تقسیم می‌کند. در این تصاویر می‌توان سیر تکاملی تخمک را پس از لقاح با اسپرم و بارورشدن مشاهده کرد.
شکل ۱: حباب زرد در این تصویر تخمکی است که از دیوارۀ تخمدان بیرون زده است و با سلول‌های حمایت‌کنندۀ کومولوس (فلش تیره) احاطه شده است. بخش قرمز رنگ فولیکول (S) است و بافت صورتی کمرنگ بخشی از تخمدان (F) است.
شکل ٢: تخمک‌گذاری در سطح تخمدان در حال انجام است.
شکل ٣: تخمک که توسط سلول‌های حمایتی کومولوس احاطه شده است، در حال بیرن آمدن از فولیکول تخمدان است.
شکل ۴: پس از این‌که تخمک از فولیکول تخمدانی آزاد شد، به‌سوی لولۀ فالوپ حرکت می‌کند تا در آن‌جا لقا پیدا کند.
شکل ۵: تخمک بارور شده چهار ساعت پس از لقاح: تخمک بارور شده حاوی دو هسته تخمک و اسپرم که نتوانسته‌اند وارد تخمک شوند، در بخش بیرونی لایۀ محافظتی، «زونا پلاسیدا» گیر کرده‌اند.
شکل ٦: تخمک بارور شده هشت ساعت پس از لقاح: دو هستۀ تخمک و اسپرم تقریباً در حال پیوستن به‌هم هستند. در طرف راست تخمک درون زونا پلاسیدا، «اجسام قطبی» دیده می‌شوند، که باقی‌ماندۀ تقسیمات نامتعارف سلول‌های زایا درون تخمدان است. چند اسپرم که نتوانسته‌اند تخمک را بارور کنند، در «زونا پلاسیدا» گیر کرده‌اند.
شکل ٧: تخمک بارور شده ۱٢ ساعت پس از لقاح: دو هستۀ درون تخمک در حال پیوستن به‌هم هستند. غشای این دو هسته پاره می‌شود و ٢٣ کروموزم درون هر کدام باهم مخلوط می‌شوند و یک سلول ۴٦ کروموزمی ایجاد می‌شود که به آن تخم یا زیگوت می‌گویند و حاوی کل مادۀ ژنتیکی انسان است. تقسیمات بعدی این سلول است که رویان انسانی را ایجاد می‌کند که در رحم کاشته می‌شود.
| ▲ | زمان تخمک‌گذاری |
زمان تخمک‌گذاری، با تغییرات هورمونی و جسمی که در هر ماه در بدن زن رخ می‌دهد، مشخص می‌شود. با این وجود، زمان تخمک‌گذاری در زن‌های مختلف متفاوت است و به‌طول دوره‌ی پریود هر فرد بستگی دارد.
اگر زمانی را که دوره‌ی پریود زن آغاز می‌شود، در نظر گرفت، سپس ١۲ تا ١٦ روز از آن کم کرد، این چند روز، همان محدوده زمانی است که احتمال تخمک‌گذاری زن در آن بسیار زیاد است. برای زن‌هایی که یک دوره‌ی کامل آن‌ها ۲٨ روز طول می‌کشد، چهاردهمین روز، روز تخمک‌گذاری است. برای استفاده از این روش، زن باید بداند که دوره‌ی کامل او معمولاً چند روز طول می‌کشد.
هم‌چنین از وضعیت بدنی زن، نیز می‌توان برای تعیین زمانی که احتمال باروری او در آن حداکثر است، بهره جُست. یکی از نشانه‌های تخمک‌گذاری، تغییر در ترشحات دهانه رحم است. هر چقدر روزهای بیشتری از پریود زن بگذرد، حجم این ترشحات افزایش پیدا کرده و بافت آن‌ها نیز تغییر می‌کند. این تغییرات، بیانگر افزایش سطح هورمون استروژن در بدن زن است. هنگامی‌که این ترشحات شفاف، لیز و چسبنده باشد، احتمال باردار شدن زن به حداکثر می‌رسد. به نظر بسیاری از زن‌ها، ترشحات در این دوره مانند سفیده تخم مرغ است.
اگرچه این ترشحات در حالت طبیعی به‌عنوان یک سد محافظ عمل می‌کنند، اما در زمان اوج توانایی باردار شدن در زن، این ترشحات به اسپرم اجازه می‌دهند تا از مجرای رحم عبور کرده و به‌سمت رحم بروند. سپس به‌طرف لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) حرکت کنند تا با تخمک شما برخورد نمایند.
پس از تخمک‌گذاری، دمای بدن زن ممکن است بین نیم تا یک درجه افزایش پیدا کند. زیرا آزاد شدن یک تخمک منجر به تحریک و افزایش تولید هورمون پروژسترون می‌گردد، که دمای بدن را افزایش می‌دهد.
زمان حداکثر توانایی زن برای باردار شدن، دو تا سه روز پیش از این است که دمای بدن او افزایش پیدا کند. برخی از متخصصان بر این باورند که ١۲ تا ۲۴ ساعت پس از مشاهده اولیه افزایش دما نیز زن شانس باردار شدن را دارد، اما بیشتر آن‌ها اذعان می‌کنند که این زمان برای حامله شدن خیلی دیر است.
پس از تخمک‌گذاری، یک تا دو روز طول می‌کشد تا سطح هورمون پروژسترون به‌حدی برسد که دمای بدن زن را افزایش بدهد. اما از آن‌جا که تخمک تنها حداکثر ۲۴ ساعت می‌تواند زنده بماند، هنگامی که دمای بدن افزایش پیدا می‌کند، دیگر برای باردار شدن خیلی دیر شده است. به‌همین دلیل، متخصصان توصیه می‌کنند که زنان دمای بدن خود را برای چند ماه دقیقاً زیر نظر گرفته و نموداری برای آن طراحی کنند تا بتوانند الگوی افزایش دما را تشخیص داده و زمان احتمالی تخمک‌گذاری خود را مشخص کنند. در این صورت می‌توانند به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که دو تا سه روز پیش از موعد افزایش دمای بدن خود، آمیزش داشته باشند.
حدودا ۲۰ درصد از زن‌ها می‌توانند تخمک‌گذاری و فعالیت مربوط به آن را احساس کنند که یکی دیگر از نشانه‌های آن می‌تواند از درد ملایم تا تیر کشیدن‌های شدید و ناگهانی زیر شکم باشد. این حالت، که به آن میتل اشمرز (mittelschmerz) گفته می‌شود، ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
افزون بر این، زنان با انجام تست‌های پیش‌بینی‌کننده‌ی تخمک‌گذاری، می‌توانند افزایش هورمون LH را که دقیقاً قبل از تخمک‌گذاری رخ می‌دهد، در ادرار خود تشخیص می‌دهند.
اما این دستگاه‌ها خالی از اشتباه نیز نیستند. در مواردی نادر، آن‌ها وجود LH را ثبت می‌کنند. در واقع پاسخی که دستگاه می دهد، یک جواب «مثبت» یا «منفی» است، نه یک عدد. به این ترتیب نمی‌توان تضمین کرد که در صورت مثبت بودن پاسخ، حتماً تخمک‌گذاری انجام خواهد شد؛ در واقع میزان هورمون LH می‌تواند با یا بدون آزاد شدن تخمک، افزایش پیدا کند. هم‌چنین ممکن است افزایش میزان این هورمون به‌صورت کاذب نیز اتفاق بیفتد، که دوباره سطح آن کاهش یافته و پس از آن، کمی مانده به تخمک‌گذاری مجدداً افزایش پیدا کند.
در صورتی که دوره‌ی زن نامنظم باشد، ممکن است به این نتیجه رسید که استفاده از این تست نمی‌تواند آزمون مناسبی برای تشخیص زمان تخمک‌گذاری باشد. از این گذشته، وجود استرس و اضطراب باعث به‌هم خوردن سیکل جنسی می‌شود و ممکن است تا چند روز چرخه را جابه‌جا کند.
| ▲ | آسیب‌شناسی |
از آن‌جا که در هر ماه مقداری از آهن بدن در طی قاعدگی دفع می‌شود، و با توجه به مصرف کم گوشت قرمز در بین بسیاری از زنان، خطر کمبود آهن در این زنان وجود دارد.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ زیست‌شناسی │ قاعدگی │ چرخه قاعدگی │ تولید مثل