- گیاه‌شناسی
- تاریخچه
- ترکیبات شیمیایی
- ارزش غذایی
- خواص درمانی
- کاشت و برداشت
- تولید انار
- فرآورده‌های انار
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[میوه‌جات] [میوه‌های درختی]
اَنار (به انگلیسی: Pomegranate؛ به آلمانی: der Granatapfel و به فرانسه: Grenade) یکی از میوه‌های درختی است که دانه‌هایی آبدار، مفرح، اغلب قرمز، و گاهی سفید، و یا به رنگ‌هایی بین آن دو دارد. رنگ پوست آن نیز قرمز یا تقریبا زرد است[۱].
انار بومی مناطق شرق ایران، افغانستان تا کوه‌های هیمالیا در شمال هند است و یکی از اولین گیاهان اهلی شده است[٢]. درخت انار در افغانستان در جاهایی که زمستان سخت نباشد، به‌ثمر می‌رسد و انار قندهار شهرت جهانی دارد[٣].
[↑] گیاه‌شناسی
درخت انار، از لحاظ طبقه‌بندی علمی، با نام علمی «Punica granatum» از فرمانرو گیاهان، دسته‌ی گیاهان گلدار، رده‌ی دولپه‌ای‌ها، زیررده‌ی روزیدیا (Rosidae) راسـته‌ی موردسـانان، تیـره‌ی حنـاییان، سـرده‌ی اناریـان و از گـونه‌ی «پونیکا گراناتوم» (Punica granatum) است[۴].
انار درختچه‌ای است خزان‌دار که البته در نواحی گرم و مرطوب با زمستان‌های معتدل همیشه سبز است و حداکثر ارتفاع آن به ٦ متر هم می‌رسد. لازمه میوه‌دهی در انار تابستان‌های گرم و پاییز طولانی و خشک است. پایه کروموزومی انار ٨=x و تعداد کروموزوم آن ۱٦ است. انار گیاهی است یکپایه و گرده‌ها، مادگی خود را به‌راحتی بارور می‌کنند. البته گرده افشانی بین گل‌ها توسط باد و حشرات نیز میسر است. گل‌ها بعد از ٣ یا ۴ سالگی درختچه روی سیخک‌ها ظاهر می‌شوند. دارای دمگل کوتاه به رنگ‌های سرخ، زرد و یا سفید با پهنای ٢ سانتیمتر می‌باشند.
گل‌های انار دارای ۴ تا ٨ کاسبرگ چرمی که در بالای میوه قرار دارد و تعداد زیادی پرچم با تخمدان تحتانی یا نیمه تحتانی است. کاسه گل ارغوانی رنگ و پایاست و گلبرگ‌ها مچاله هستند. میوه انار سته دارای پوست چرمی است. تقریبا کروی شکل به‌همراه کنج‌های فراوان است. برگ‌های آن ساده، کامل و بدون استیپول است طرز قرار گرفتن برگ‌ها بر روی شاخه متفاوت است و به سه فرم متقابل، منفرد و فراهم مشاهده می‌شوند. شاخه‌ها کوچک، زاویه‌دار، خاردار بدون کرک با پوست سفید رنگ تا خاکستری، شکل مختص به‌خود را دارا هستند. عمق ریشه‌های انار زیاد است و با گسترش عمودی ۱,۵ متر گسترش افقی ٢,۵ تا ٣ متر می‌باشد[*].
درخت انار دارای ساقه‌ای ناهموار با چوب محکم و پوشیده از پوستی به‌رنگ مایل به‌سبز است شاخه‌های متعدد آن شکل نامنظم و رنگ قرمز مخصوص دارند و غالباً نیز در انتها به‌نوک تیز خار مانند ختم می‌شوند. برگ‌های آن متقابل، شفاف، ساده (گاهی منفرد یا فراهم حتی در شاخه‌های مختلف یک درخت) و گل‌های آن درشت و شامل گلبرگ‌های به‌رنگ قرمز مایل به ارغوانی است. از ویژگی‌های آن این است که کاسه گوشتدار آن پس از تشکیل میوه نیز در قسمت مادگی آن به پیاله نهنج پیوستگی دارند، به‌طوری که مجموعه آن‌ها تخمدانی تحتانی و شامل برچه‌های فراهم در یک تا سه ردیف منطبق به‌هم به‌وجود می‌آورد. میوه‌ی آن کروی به بزرگی یک نارنج گاهی بزرگ‌تر و دارای پوستی ضخیم و قرمز رنگ و یا نازک و ناهموار است. دانه‌های فراوان انار هر یک در بخش آبدار و قرمز رنگ یا به‌صورتی رنگ محصور است. برخی از نژادهای این درخت گل‌های سفید و برخی نیز دانه‌های محصور در یک قسمت گوشتدار سفید مایل به صورتی دارند.
[↑] تاریخچه
انار بومی مناطقی از ارمنستان، ایران کنونی، افغانستان و دامنه‌های غربی هیمالیا است[] که درخت آن طی چندین هزار سال در عراق، ایران، ارمنستان، افغانستان، پاکستان، هند، روسیه و منطقه مدیترانه کاشته می‌شود[].
می‌گویند قدمت این میوه، به ۴ هزار سال قبل بر می‌گردد؛ میوه‌ای که سوغات خراسانی‌های قدیم (مردم افغانستان امروز) بوده و از اینجا، به هند و سپس به آفریقای شمالی، چین، اروپا و آمریکا رفته است.
در سنگ نوشته‌های مصری‌ها، متعلق به ٢۵٠٠ سال قبل از میلاد مسیح، شکل انار دیده شده است و هنگام دفن مرده‌ها اناری هم در کنارش می‌گذاشتند.
نام انار چندین بار در کتاب مقدس بیان شده است. معروف است که سلیمان باغ بزرگی پُر از درخت‌های انار داشته که به آن عشق می‌ورزیده است[*]. هومر شاعر معروف یونان در کتاب خود (اودیسه) از آن نام برده است. واژۀ انگلیسی «Pomegranate» از زبان یونانی مشتق شده که به‌معنی سیب با هسته‌های زیاد می‌باشد[همان‌جا] و حتی در قرآن، در سوره الرحمن، آنجا که وصف بهشت و میوه‌های بهشتی آمده، از انار هم نام برده شده است[].
[↑] ترکیبات شیمیایی
پوست انار دارای تانن و آلکالوئیدهای مختلف است. اولین آلکالوئیدها که از پوست انار استخراج شده به‌وسیله Tanret شناخته شده‌اند. تانره از پوست انار آلکالوئیدهای Pelletierine (چپ گرد) ، ایزوپله تیرین (خنثی) و متیل پله تیرین (راست گرد) را به‌صورت مایع و آلکالوئید دیگر به‌نام پزودوپله تیرین را به‌صورت کریستالیزه مجزا کرده و به‌دست آورده است. پله تیرین و ایزوپله تیرین مانند Conicine از مشتقات پی پریدین می‌باشند و فقط زنجیر طرفی پروپی لیک، کونی‌سین جای خود را به یک زنجیر آلدهیدیک داده است.
در متیل پله تیرین زنجیر طرفی به‌جای زنجیر آلدهیدیک دارا یک عامل ستنی است و باید به این نکته توجه داشت که این جسم شبیه هیگرین بتا موجود در کوکا است. پزودوپله تیرین دارای ساختمان کاملاً متفاوتی است و از این نظریه بهTropinone نزدیک می‌شود و تروپی نن، ستن تروپانول است که عبارت است از - N.Methyl Granatonine و این شباهت و نزدیکی درخواص فارما کودینامیک این مواد نیز مشاهده می‌شود. از احیای پزودوپله تیرین یک الکل همولگ تروپانول به‌دست می‌آید و از این الکل نیز می‌توان مانند تروپانول مشتقات میدریاتیک و مشقات آنستزیک به‌دست آورد.
با این حال، قسمت‌های مختلف درخت انار مخصوصاً پوست ریشه و ساقه انار دارای مقداری در حدود ۲۰ درصد تانن و اسید پونی کوتانیک (Punicotaniv acid) می‌باشد. پوست درخت انار دارای الکالوئیدی به‌نام پله‌تیه‌رتین (Pelletierin) است.
معمولاً ۵۲ درصد وزن کل این میوه را دانه‌های آن تشکیل می‌دهند؛ در صد گرم دانه انار مواد زیر موجود است: انرژی ۳۸ کالری، آب ۸۲ گرم، پروتئین ۰,۴ گرم، چربی ۰,۳ گرم، مواد نشاسته‌ای ۱۰ گرم، کلسیم ۴ گرم، سدیم ۳ میلی‌گرم، پتاسیم ۲۶۰ میلی‌گرم، آهن ۰,۵ میلی‌گرم، ویتامین ب ۱ (B1) ۰,۲ میلی‌گرم، ویتامین ب ۲ (B2) ۰,۰۳ میلی‌گرم، ویتامین ب ۳ (B3) ۰,۰۲ میلی‌گرم و ویتامین ث ۴ میلی‌گرم.
[↑] ارزش غذایی
یک عدد انار ۴۰ درصد نیاز روزانه شخص به ویتامین سی را تامین می‌کند. هم‌چنین، انار منبعی غنی از اسید فولیک و آنتی‌اکسیدان است. بر اساس تحقیقی که در دانشگاه تربیت مدرس بر روی محتوای آنتوسیانین‌های انار ایران انجام گرفت مشخص شد که این میوه حاوی مقادیر قابل توجهی از این ترکیبات می‌باشد. خاصیت آنتی‌اکسیدانی انار در ارتباط با ترکیبات فنولیک است که آنتوسیانین‌ها در این دسته قرار می‌گیرند.
انار سرشار از ویتامین‌های A، B، C، E و قند تانن و یک ماده مفید دیگر به‌نام «کره ماناتین» است. انار دارای آهن و ویتامین‌های لازم خونسازی است. انار خواص درمانی خاصی دارد. این میوه در صورتی که شیرین باشد برای سینه و ریه بسیار مفید است. آب انار سنگین‌تر از خوردن دانه‌های انار است (یعنی گوارش آن سخت‌تر است.) مغز و دانه‌های انار ملیّن (یعنی نرم‌کننده مزاج) هستند و گوشت‌های فیبری درون انار روده‌ها را تمیز می‌کند. انار با داشتن ویتامین B سبب تقویت اعصاب می‌شود و به‌علت داشتن ویتامین B6 ضد استفراغ بوده و درمان کننده ویار زنان باردار است. هم‌چنین انار به‌علت داشتن آهن و ویتامین‌های موجود در آن برای خونسازی بدن مفید است و بهترین موقع خوردن آن صبح ناشتا است.
انار به‌عنوان یک میوه اشتهاآور، می‌تواند پیش‌غذای خوبی باشد. یکی از سالم‌ترین غذاهایی که می‌شود در پاییز و زمستان خورد، ترید آب‌انار است. چیزی شبیه آب‌دوغ خیار تابستان با خاصیت‌های بسیار. برای این غذا آب انار شیرین یا ملس بسیار مناسب است. گاهی خیار، در آب انار رنده شده و به‌همراه نعناع خشک و نان خرد شده میل می‌گردد. البته در صورت تمایل پیاز نیز همراه خوبی برای این غذاست.
[↑] خواص درمانی
انار فقط یک میوه خوشمزه و خوش‌ترکیب نیست؛ قدیمی‌ها از پوست انار و درخت آن و برگ و ریشه‌اش استفاده‌ها می‌کرده‌اند. الان هم عطاری‌ها کلی با آن‌ها نسخه می‌پیچند.
این میوه، برای سلامت قلب و عروق، جلوگیری از تصلب شریان‌ها و بروز سکته، پیری زودرس، آلزایمر و سرطان پروستات به‌کار می‌آید. انار خودش کلسترول که ندارد هیچ، کلسترول‌های بد را هم از خون می‌گیرد. مفیدترین ماده «چای سبز» یعنی «آنتی‌اکسیدان» در انار ۳ برابر بیشتر وجود دارد.
بنابراین، انار از جمله میوه‌هایی است که تمامی قسمت‌های آن شامل گل، برگ، پوست شاخه‌های جوان و ریشه، پوست میوه، شیره میوه (آب انار)، و عصاره تغلیظ‌شده، قابل استفاده است. انار در تمامی قسمت‌های خود دارای ماده‌ای به‌نام «تاتن» است. تاتن خاصیت جمع‌کنندگی دارد و اصطلاحاً قابض است. این خاصیت موجب می‌شود که انار مصارف خاصی مانند درمان اسهال پیدا کند.[کم‌خونی را با انار درمان کنید، مجلۀ خانواده، سال بیستم، شمارۀ ۴۴٧، اول مهرماه ۱۳۹۰، ص ۹۱]
کسانی که دائم عطش دارند و بدن‌شان گُر می‌گیرد، مصرف انار به‌عنوان برطرف‌کننده عطش و خنک‌کننده برای آنان مفید است. هم‌چنین، آن‌هایی که کم‌خونی دارند، کبد و کلیه‌های‌شان ضعیف بوده و ترشح صفرای‌شان هم کم است، انار دوای دردشان است.
آب انار ترش و شیرین (ملس)، فشار خون را پایین می‌آورد. آب انار شیرین برای بیماری‌های مجاری ادرار مفید است؛ ضمن این‌که انار، در درمان اسهال، آرتریت، زردی و بواسیر هم به‌کار می‌رود.
می‌گویند برای گلودرد و زخم‌گلو، جوشانده پوست انار معجزه می‌کند. خیلی‌ها هم اناری را که با حرارت کم زیر خاکستر یا در فر پخته شود، بهترین مرهم سینه‌های دردناک می‌دانند. انار به دلایل زیادی از جمله داشتن آهن، خون‌ساز به‌شمار می‌آید؛ به‌همین دلیل، بهترین زمان برای مصرف آن، صبح‌ها قبل از صبحانه است؛ البته به‌شرطی که بعد از آن صبحانه هم خورده شود و گرنه اوضاع معده را به‌هم می‌ریزد.
با همه این مزایا، کسانی که با مشکل یبوست دست به گریبان هستند، نباید زیاد انار بخورند. کسانی هم که معمولاً معده‌شان نفخ می‌کند، باید مصرف انار را محدود کنند؛ ضمن این‌که زیاده‌روی در مصرف انار ترش، زخم معده به‌دنبال دارد.
با آن‌که انار میوه‌ای است سرشار از ویتامین، اما به‌علت داشتن آهن و سایر عناصر دیگر دیرهضم می‌باشد. بنابراین، خوردن دانه‌های انار به مراتب بهتر از نوشیدن آب انار است.
هم‌چنین، انار میوه سردی است. کسانی که سردمزاج هستند، بعد از خوردن انار، بایست کمی آب جوش و نبات بخورند.
[↑] کاشت و برداشت
[↑] تولید انار
[↑] فرآورده‌های انار
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا به‌همت دانیال مهدی زیر نظر مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]- یوسفی، حیات الله، انار، از سلسله مقالاتی با فرنام «طلای خودرو یا نباتات طبی افغانستان»
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ مجلۀ خانواده، سال بیستم، شمارۀ ۴۴٧، اول مهرماه ۱۳۹۰
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]