 | دانشنامهی | آریانا |
تولید مثل
فهرست مندرجات
- انواع زادآوری
- تولید مثل جنسی
- تولید مثل غیرجنسی
- يادداشتها
- پيوستها
- پینوشتها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمهها
- پيوند به بيرون
[زیستشناسی رشد] [باروری]
تولید مثل یا زادآوری[۱] (به انگلیسی: Reproduction یا procreation)، فرایندی زیستشناختی است که در آن ارگانیسمهای تازه و منفردی به وجود میآیند.[٢] زادآوری از ویژگیهای بنیادین تمام انواع حیات است؛ هر ارگانیسمی که وجود دارد نتیجهٔ یک زادآوری است.[٣]
روشهای شناخته شدهٔ زادآوری را در دو گروه عمده طبقهبندی میکنند: تولید مثل جنسی و تولید مثل غیرجنسی.[۴]
در تولید مثل غیرجنسی، هر فرد میتواند به تنهایی زادآوری کند. تقسیم یک یاخته باکتری به دو یاختهٔ دختر مثالی از زادآوری غیرجنسی است امّا زادآوری غیرجنسی تنها به تکیاختگان محدود نمیشود. بیشتر گیاهان و برخی از جانوران[۵] توانایی زادآوری غیرجنسی را دارند[٦].
در تولید مثل جنسی به دو فرد از یک گونهٔ زیستی نیاز است، معمولاً از هر جنس یکی. تولید مثل معمولی در انسان مثالی از زادآوری جنسی است[٧].
- تولید مثل فرایندی است که طی آن جانداران فرزندانی نظیر خود پدید میآورند و در اثر تغییرات محیطی جهش پیدا کرده و نوع دیگری بهوجود میآید. این جهش معلوم نیست که سیر تکاملی داشته باشد و ممکن است سیر نزولی داشته و سبب انقراض آن نسل شود. در هر صورت جانداران یا به روش غیرجنسی بدون لقاح تولید مثل میکنند و یا جنسی بهوسیله لقاح زوجین تولید میشوند. در روش غیرجنسی وجود یک والد برای تولید جاندار جدید کافی است. اما در روش جنسی با لقاح، باید دو سلول جنسی یکی نر و دیگری ماده باهم ترکیب شوند تا جانداری جدید بهوجود آید.[٨]
| انواع زادآوری | ▲ |
در طبیعت، موجودات زنده برای بقای نسل خود تولید مثل میکنند[۹]. این تولید مثل (زادآوری)، بهطور کلی، به دو گروهی عمدهی «تولید مثل جنسی» یا «زادآوریِ جفتنیاز» (sexual reproduction) و «تولید مثل غیرجنسی» یا «زادآوریِ بیجفتنیاز» (Asexual reproduction) طبقهبندی میشود[۱٠]. در این دو گروه نیز اشکال تولید مثل باهم یکسان نیستند. چنانکه تولید مثل جنسی به چهار روش و تولید مثل غیرجنسی به هشت روش میانجامد.[۱۱]
| تولید مثل جنسی | ▲ |
تولید مثل جنسی، به تولید مثلی گفته میشود، که برای تولید نسل جدید گونۀ مورد نظر، به بیش از یک جنس نیاز باشد. مثلا ً تولید مثل در انسانها در دستۀ تولید مثل جنسی قرار میگیرد چرا که برای تولید نسل جدید به دو جنس (نر و ماده) احتیاج است. ما معمولا ً عادت داریم در موردِ خود و یا گونههای اهلی (نظیرِ گاو و گوسفند) جنس را با نر و ماده بودن برابر بدانیم. گیاهان نیز دارای جنس هستند و حداقل میدانیم که گلها دارای بخشهای نر و ماده هستند. با این وجود، جالب است بدانید که همۀ موجوداتِ زنده دارای دو جنس نیستند و برخی از سادهترین اشکالِ گیاهان و جانوران ممکن است چندجنسی باشند. بهعنوانِ مثال در یک نوع از تکسلولهای مژکدار بهنامِ «پارامسی»، هشت جنس یا هشت تیپِ جفتگیری وجود دارد که همگی از نظرِ شکلِ ظاهری یکسانند. از این گذشته، حتی در جاندارانِ پیچیده که دو جنس وجود دارد نیز ممکن است این دو جنس هر دو در یک نفر وجود داشته باشد. به این نوع جانوران که دارای هر دو سامانۀ جنسی نر و ماده هستند اصطلاحا ً هرمافرودیت (دو جنسی) گفته میشود.[*]
| تولید مثل غیرجنسی | ▲ |
بسیاری از گونههای ابتداییتر، تولید مثل غیرجنسی دارند. به این معنا که در این گونهها نر و ماده وجود ندارد و اگر هم وجود دارد تولید مثل لزوماً وابسته به آمیزش جنسی نر و ماده با یکدیگر نیست. برای مثال میتوان به باکتریها و یا بسیاری از گونههای حشرات و یا حتی برخی از خزندگان اشاره کرد.[*]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشتها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوستها
پيوست ۱: داریوش رهازاد، فرگشت تولید مثل جنسی
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پینوشتها
[۱]- داریوش آشوری، واژهی انگلیسی «Procreation» را «زادآوری» است. وی در نوشته «صعود برهنه» اِین واژه را اینگونه معنا کرده است: «کارکرد اندامهای زادآوری (تولید مثل) و دستگاه هُرمونسازِ آن». او میگوید: ««زاد» در زادآوری بهمعنای فرزند است که در ترکیبِ «زاد - و - رود» هم هست. زادآوری یعنی فرزند آوردن، که حاصلِ نهاییِ فرایندِِ همخوابگی، بارگیری، بارداری، و زایمان است و درست برابر است با procreation در زبان انگلیسی.»
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمهها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
ردهها: │ زیستشناسی │ زیستشناسی رشد │ آمیزش جنسی │ باروری