 |
|
تاریخ زبان دری
سرچشمه و خاستگاه زبان فارسی دری
فهرست مندرجات
.
پس از آن‌که پایتخت ساسانی (تیسفون = مدائن) به تسخیر تازیان درآمد یزدگرد با همه‌ی سپاهیان و درباریان خود به داخل ایران عقب‌نشینی کرد و پس از شکست نهاوند به جنوب ایران رفت و از استخر به کرمان و سپس به قهستان و از آن‌جا به مرو رسید و به‌موجب اسناد تاریخی در این سفر همه‌ی دستگاه درباری ساسانی با او همراه بودند و حتی کتابخانه‌ی شاهی را با خود به آن‌جا برده بود که تا یکی دو قرن بعد در همان‌جا مانده بود.[۱] درباریان دستگاه ساسانی پس از کشته‌شدن آن شاه برگشته‌بخت طبعاً در آن سرزمین ماندند، زیرا به‌سوی مغرب که در دست تازیان افتاده بود راهی نداشتند. سپس که سپاه مسلمانان عرب پیش آمد و بر آن نواحی نیز مسلط شد، ناچار گروهی کثیر از ایشان به‌عنوان موالی با سپاه اسلام همراه شدند و در فتح ولایت‌های شرقی و شمال شرقی با تازیان همکاری کردند و به این طریق سنتی که از لحاظ زبان اداری و رسمی در دربار ساسانی پدید آمده بود، به مشرق انتقال یافت.
گذشته از این طبیعی است که در دوره‌ی ساسانی مرزبانان و فرمانروایان محلی که با درباره شاهنشاهی سروکار داشتند در روابط اداری و سیاسی خود با مرکز حکومت، همان زبان رسمی یعنی دری را به‌کار می‌بردند و با آن آشنایی داشتند. به این طریق زبان دری پس از غلبه‌ی تازیان در نواحی غربی و جنوبی کمتر به‌کار رفت و در مشرق و شمال شرقی به‌سبب آن‌که از مرکز خلافت اسلامی (دمشق و سپس بغداد) دورتر بود و هم‌چنین به آن سبب که ماموران دولت ساسانی به آن نواحی انتقال یافته بودند بیش‌تر دوام یافت و در اولین فرصتی که برای پدیدآمدن حکومت‌های مستقل یا نیمه‌مستقل ایرانی دست داد همان زبان رسمی دستگاه ساسانی مبنای زبان رسمی و اداری و سپس ادبی و علمی قرار گرفت و گویش‌های محلی دیگر در مقابل آن جلوه‌ای نکردند و چنین مقامی به‌دست نیاوردند.
... بنابراین، خطاست که تصور کنیم پس از برافتادن شاهنشاهی ساسانی زبان رسمی و رایج آن دستگاه فراموش شده و سپس گویش دیگری در کار آمده است. به‌عبارت دیگر باید گفت که زبان رسمی و ادبی ایران پیش از اسلام تا بعد از اسلام دوام و استمرار داشته و قطع و فصلی واقع نشده است.[٢]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ابن طیفور، کتاب البغداد، چاپ مصر، ۱۳۴۹، ص ۸۷.
[٢]- تاریخ زبان فارسی، پوشینه‌ی نخست، رویه‌های ۲۸۰ و ۲۸۱.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ برگرفته از: ناتل خانلری، پرویز، تاریخ زبان فارسی، پوشینه‌ی نخست، تهران: نشر نو، چاپ ۱۳۶۵.