 |
|
کالبدشناسی انسان
فهرست مندرجات
◉ پیشینهی تاریخی
◉ واژهشناسی جهتیابی بدن
◉ يادداشتها
◉ پيوستها
◉ پینوشتها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمهها
◉ پيوند به بيرون
کالبدشناسی بدن انسان
کالبدشناسی انسان (به انگلیسی: Human Anatomy)، دانشی است که بدن انسان و اندامهای مختلف دستگاههای بدن را بررسی میکند. واژهی یونانی «ἀνατομή» (anatomē بهمعنای «کالبدشکافی» و به انگلیسی: dissection) یعنی برگرفته از «ἀνατέμνω» (anatémnō بهمعنای «برش کردن» است، که در واقع از ترکیب دو واژهی «ana» بهمعنای کالبد و جسم و «tomyia» بهمعنای شکافتن، برشزدن و تشریحکردن تشکیل شده است). تشریح یک قسمت از بدن را آناتومی موضعی میگویند.
| ▲ | پیشینهی تاریخی |
در بارهی آغاز دانش کالبدشناسی (آناتومی) اختلافنظر است. برخی نوشتهاند: مطالعه آناتومی به ۱۶۰۰ سال پیش از ميلاد بر میگردد كه مصريان باستان آنرا ثبت كردهاند. اما عدهای دیگر بر این باورند که شروع علم آناتومی از یونان باستان است و اولين کتابی که در اين باره نوشته شد توسط هراکليتوس بود که از مغز بهعنوان مرکزی برای کنترل حواس نام برد. دانشمند دیگر یونانی که به مطالعهی علم آناتومی همت گماشت، بقراط بود. او در قرن ۴ و ۵ پیش از ميلاد، نخستين فردی بود كه پايههايی را برای فهم سيستم اسكلتی-عضلانی بنا كرد. با آنکه در مورد تشریح استخوان جمجمه موفقیت بقراط بسیار کامل بود، اشتباهاتی نیز مرتکب شد، از جمله اینکه مغز را بهصورت یک مخاط میشناخت و معقتد بود در درون رگها هوا جریان دارد. او نتوانست فرق و تفاوتی بین تاندونها و رگها قایل شود. سپس ارسطو بر پايه تشريح حيوانات توانست بسياری از ارگانها و همينطور شريانها و وريدها را شناسایی كند. تشريح اولين جسد برای تحقيقات آناتومی در قرن ۴ پیش از ميلاد، توسط اسکندر مقدونی بر روی قربانيان جنگهای فرقهای انجام شد.
يكی ديگر از بزرگترين کلبدشناسان يونان باستان جالينوس بود. او به مطالعه عملكرد ارگانها بر اساس ترشحات بدن پرداخت؛ ولی بهدليل اينكه در آنزمان جسد زيادی در دسترس نبود، مطالعه وی بيشتر بر روی سگها انجام میگرفت. جالنيوس اولين کسی بود که استخوانها و مفاصل را طبقهبندی کرد و قسمتهای و قسمتهای مختلف بدن را تشخيص داد.
درس آناتومی دکتر نیکولاس تولپ (Dr. Nicolaes Tulp)، توسط رامبرانت (Rembrandt)، نقاش هلندی؛ نمایش تشریح یک جسد.
در قرون وسطا، بزرگترین دانشمند ابن سینا بود. او نویسندهی بیش از یکصد اثر میباشد که اصلیترین آنها کتاب قانون در طب است. این کتاب شامل تمام مطالب ارزشمند آناتومی و فیزیولوژی است که پیش از او مورد پذیرش بقراط، ارسطو و جالینوس نیز قرار داشت. کتاب قانون در طب تا قرن هفدهم میلادی منبع دانش کلیهی پزشکان در شرق و غرب بود.
با تکامل علوم طبیعی، علم تشریح نیز رو به تکامل میرفت و در قرن شانزدهم بهصورت یک علم کاملاً مستقل و جداگانه درآمد. بنیانگذار علم تشریح آندراس وزالیوس (Andrias vsalius)، پزشک برجستهی بلژیکی است، وی از پزشکانی بود که از جالینوس انتقاد نمود و برای شناخت اجزای سازندهی بدن انسان بهطور دقیق، اساس کالبدشکافی را پیریزی و از تشریح اجساد استفاده کرد.
| ▲ | واژهشناسی جهتیابی بدن |
برای آنکه آناتومی و جغرافیای بدن انسان را شناخت، باید با اصطلاحشناسی جهتیابی آناتومی بدن (Anatomical terms of location یا Anatomical Terminology) آشنا شد. نخستین اصطلاحی که باید بدان پرداخت، واژهی وضعیت آناتومیکی (Anatomical Position) یا وضعیت استاندارد آناتومیکی است.
چنانکه در تصویر مشاهده میشود، وضعیت آناتومیکی یا وضعیت استاندارد آناتومیکی قراردادی است برای آنکه تمام اصطلاحات را به نسبت آن باید سنجید.
همانگونه که در تصویر سمت چپ مشاهده میشود، یک فرد روی دو پا - بهصورت راستقامت - ایستاده، که پاها موازی و با فاصلهی کمی از هم قرار دارند. در این حالت، پشت صاف، سر مستقیم، دستها بهحالت آزاد و بازوها در اطراف بدن آویزان است، همچنین کف دستها رو بهسمت جلو و انگشتان دستها نیز صاف و نوک آنها بهطرف پایین میباشد، و نیز روی انگشتان پا و نگاه فرد رو بهجلو قرار دارد و شانه در امتداد افق است. به این وضعیت «ایستادن آناتومیکی» یا «وضعیت استاندارد آناتومیکی» گفته میشود. این وضعیت، در بررسیهای آناتومیک، یا بهسخن دیگر، هنگام صحبتکردن در مورد آناتومی بدن انسان استفاده میشود.
افزون بر این، برای مطالعهی جزئیات اندامهای بدن انسان، نیاز به برش بدن است و برای برشزدن بدن، سه صفحهی استاندارد: صفحه چپراستی یا سطح سهمی (Sagittal plane یا Longitudinal plane)، صفحه پسوپیش یا سطح عرضی (Coronal plane یا Frontal plane) و صفحه بالایی-پایینی یا سطح افقی (Transverse plane یا Horizontal plane یا Axial plane) در نظر گرفته میشود.
بیان جهات در آناتومی: صفحهی چپراستی یا ساژیتال، صفحهی پسوپیش یا کورونال و صفحهی بالایی-پایینی یا آکسیال.
| اصطلاحشناسی جهتیابی بدن | ||
|---|---|---|
| فارسی | انگلیسی | تعریف |
| قدامی | Anterior | بخش جلویی بدن |
| خلفی | Posterior | بخش عقبی بدن |
| سری | Cephal | بهطرف سر |
| دمی | Caudad | بهطرف پایین |
| شکمی | Ventral | بهطرف حفره شکم |
| پشتی | Dorsal | بهطرف پشت بدن |
| فوقانی | Superior | بالایی |
| تحتانی | Inferior | پایینی |
| عمقی | Deep | بهطرف خط میانی بدن |
| سطحی | Superficial | دور از خط میانی بدن |
| دور از تنه | Distal | قسمتهای نزدیک به سر |
| نزدیک به تنه | Proximal | قسمتهای دور از سر |
| خارجی | Lateral | نزدیک به سطح بدن |
| داخلی | Medial | دور از سطح بدن |
| صفحات آناتومیک و واژههای تعیین جهت | ||
|---|---|---|
| فارسی | انگلیسی | تعریف |
| قدامی | Anterior | جلو و قدام بدن |
| خلفی | Posterior | عقب و خلف بدن |
| خط وسط | Midline | خطی که از بینی و ناف میگذرد |
| خط وسط ترقوه | Mid claviclear | در وسط کلاویکول (ترقوه) موازی با مید لاین |
| خط زیربغل | Mid agzilary | در وسط حفره اگزیلاری (زیربغل) موازی با مید لاین |
| راست | Right | سمت راست بدن فرد |
| چپ | Left | سمت چپ بدن فرد |
| خارجی | Lateral | دورتر از خط وسط |
| داخلی | Medial | نزدیکتر به خط وسط |
| فوقانی | Superior | نزدیکتر به سر (بالاتر) |
| تحتانی | Inferior | دورتر از سر (پایینتر) |
| نزدیک به تنه | Proximal | نزدیکتر به میدلاین (نزدیک به تنه) |
| دور از تنه | Distal | دورتر از مید لاین (نزدیک به انتهای آزاد اندام) |
| پشتی | Dorsal | بهطرف ستون فقرات |
| شکمی | Ventral | بهطرف شکم |
| پالمار | Palmar | کف دست |
| پلانتار | Plantar | کف پا |
| آبداکشن | Abduction | دور شدن از تنه |
| آداکشن | Adduction | نزدیک شدن به تنه |
| فلکشن | Flection | خم شدن اندام |
| اکستنشن | Extension | باز شدن اندام |
[▲] يادداشتها
[▲] پيوستها
...
[▲] پینوشتها
...
تاریخچهای از آناتومی انسان، مجلهی پزشکی دکتر سلام: ۲۷ دی ۱۳۹۱.
رجوع شود به: علیاصغر رواسی، آناتومی انسان، انتشارات پیام نور، چاپ ۱۳۸۶، فصل اول.
علیاصغر رواسی، آناتومی انسان، پیشین.
رجوع شود به: زندگینامهی مشهورترین دانشمندان و مخترعان، بهکوشش زهرا رضایی، نشر کتاب درنا، چاپ ۱۳۷۷.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمهها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
ردهها │ پزشکی