سیب زمینی
معلومات مختصر راجع به کچالو
فهرست مندرجات
- تحقيقات انواع كچالو
- انواع كچالوی بذری
- وقت بذر كچالو
- طريق بذر كچالو
- استعمال كود
- مقدار تخم‌ريز
- آبياری
- ضرورت آب نبات
- طرق تكثر كچالو
- خاك مورد ضرورت كچالو
- امراض و حشرات كچالو
- مرض آتشك ابتدايی
- مرض آتشك آخری
- حشرات
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[قبل] [بعد]
کچالو از جمله نبات نقد پولی و در تامين غذای انسانی و حيوانی رول عمده را بازی می‌كند. قرار احصائيه ۱۹۷۷-۷۸ ساحه كشت كچالو در افغانستان ۱۹۰۰۰ هكتار و توليدات آن ۲۰۰۰۰۰ تُن بوده است كه حاصل فی‌هكتار آن ۱۰۵۲۶ كيلوگرام يا ۲۱۰۵ كيلو فی جريب بالغ می‌شود.
مزرعه کچالو در ولایت غزنی
حاصلات كچالو در افغانستان پايين بوده زيرا انواع محلی و يا كچالوهای تخمی مرضی بذر گرديده و طرق انتخاب كچالوی تخمی در مراحل ابتدايی قرار داشته و دهاقين بدان آشنايی كم دارند. ضرورت است تا انواع پُرحاصل مقاوم امراض و آفات با اگروتخنيك مناسب به دهاقين عرضه گردد. هم‌چنان لازم است تا دهاقين در انتخاب كچالوی تخمی تربيه شوند تا بتوانند تخم كچالو سالم و عاری از امراض را در مزرعه انتخاب و از آن برای بذر آينده خويش استفاده نمايند. تنها انتخاب تخم بذری كچالو اصلاح‌شده و سالم می‌تواند حاصلات‌شان را به‌طور قناعت بخش بلند ببرد.
[↑] تحقيقات انواع كچالو
تحقيقات كچالو در افغانستان سابقه طولانی نداشته برای اولين بار در سال ۱۳۴۸ شروع شده است. در سال ۱۳۵۱ به تعداد ۵۲ نوع از طرف انستيتوت تحقيقاتی زراعتی در فارم دارالامان و فارم لب‌دريا ولايت باميان تحت مطالعه قرار گرفت. در سال ۱۳۵۶ به تعداد ۱۹ نوع كچالو از موسسه CIP (سی اى پى) مركز بين‌المللى تحقيقاتی كچالو به انستيتوت تحقيقاتی زراعتی جهت توافق محيطی ارسال گرديده، از آن‌جمله انواع سپارتان، كاردينال و دايمونت حاصل زياد توليد نموده بودند.
[↑] انواع كچالوی بذری
انواع ممتاز و پُرحاصل كه از تجارب انواع به‌دست آورده‌اند عبارت اند از انواع كفری چندراموكی، كفرى لوكروسى ۳۷۲۱ بوده كه انواع هندی می‌باشد كه از جمله نوع چندراموكی زودرس می‌باشد.
فعلاً انواع كفری چندراموكی، ديزايرى، كاردينال كه سه نوع ممتاز و پُرحاصل بوده كه در افغانستان تحت بذر قرار دارند. تحقيقات بالای انواع كچالو دوام داشته و اميدواريم تا انواع پُرحاصل و زودرس، مقاوم امراض و آفات به‌نقاط مختلف كشور معرفی گردند.
[↑] وقت بذر كچالو
۱- كچالو در ارتفاعات پائين ۵۰۰-۳۰۰ متر مانند ننگرهار، لغمان و كنر به‌دو تاريخ بذر می‌گردد. بذر اول آن از اول ميزان الی ۲۰ ميزان برای تخم بوده و در ۱۵ قوس رفع حاصل می‌گردد. اين بهترين وقت گرفتن كچالوهای تخمی می‌باشد زيرا كه كم‌ترين مقدار شپشك نباتی وجود داشته و كچالوهای عاری از امراض بلايت و وايروسی به‌دست می‌آيد. ولی به مقصد گرفتن حاصل و عرضه آن در بازار در ماه ميزان بذر گرديده و در ماه دلو رفع حاصل می‌گردد. بذر دوم آن، بعد از نيمه جدی بوده و در آخر ماه ثور رفع حاصل می‌گردد.
۲- بذر كچالو در مناطق شمال شرقی مانند بغلان، كندز و تخار از ۱۰ قوس الی ۱۰ جدی بوده كه در اوايل بهار شروع به‌نمو نموده و در آخر مۍ و جون رفع حاصل می‌گردد. در اين مناطق چون كچالو از برف‌باری و بارندگی مستفد می‌گردد، در اوايل بهار به آبياری كمتر ضرورت دارد. اوسط حاصل آن در ولايت بغلان ۳۰-۲۵ تُن فی هكتار معادل ۶۰۰۰-۵۰۰۰ كيلوگرام فی جريب می‌باشد.
۳- در بعضی مناطق تخار مانند روستاق و چاه‌آب كه بارندگی بيشتر از ۳۰۰ ملی‌متر دارند، كچالو از ۱۵ حمل الی ۱۵ ثور بذر گرديد. هيچ آبياری صورت نگرفته و به قسم للمی می‌باشد.
۴- در مناطق ارتفاعات متوسط مانند كابل، پروان، لوگر، ميدان و غزنی در اوايل بهار ماه حمل بذر گرديده و در ماه سرطان رفع حاصل می‌گردد. اما به‌منظور تخم كچالو را كمی ناوقت كشت نموده و در آخر سنبله رفع حاصل می‌گردد.
۵- در ارتفاعات بلند مانند باميان كچالو در ماه ثور بذر گرديده و در ماه ميزان و عقرب رفع حاصل می‌گردد.
[↑] طريق بذر كچالو
كچالو به چهار طريقه بذر می‌شود:
- ۱- كشت در زمين هموار: در اين طريقه كچالو به زمين هموار به‌فاصله‌های معين ۷۵-۷۰ سانتی‌متر بين قطار و از ۲۵-۲۰ سانتی‌متر بين دو نبات بذر می‌گردد، تمام كود فاسفيت‌دار و نيم كود يوريا در زمين انداخته می‌شود و نصف متباقی يوريا در وقت پشته‌كشی بعد از سبزشدن به‌قسم جر استعمال می‌گردد.
۲- كشت بالای پشته: در اين طريقه زمين جويه و پشته گرديده طوری‌كه فاصله بين پشته ۷۰-۶۵ سانتی‌متر باشد و در قسمت سر پشته كچالو به‌فاصله‌های ۲۵-۲۰ سانتی‌متر به‌عمق ۱۵-۱۰ سانتی‌متر بذر می‌گردد. كود كيمياوی را قبل از بذر استعمال نموده و يا اين‌كه به‌قسم جر در حصه پايين‌تر از كچالو استعمال می‌نمايند.
٣- كشت به‌يك طرف پشته: در اين طريقه نيز زمين قبلاً جويه و پشته‌شده و كچالو مانند طرق گذشته به‌فاصله‌ها و عمق مناسب بذر می‌گردد. ولی صرف كچالو در يك طرف پشته بذر می‌گردد. در اين طريقه بته را می‌توان به‌صورت آسان خاك داد. استعمال كود كيمياوی به‌شكل جر مانند طرق كشت بالای پشته اجرا می‌گردد.
۴- كشت به دوطرف پشته: اين طريقه بذر زيادتر در افغانستان رواج داشته و زمين پشته شده و فاصله يك پشته از پشته ديگر ۱۲۰ سانتی‌متر می‌باشد. كچالو در آن مانند طرق گذشته به‌عمق ۱۵-۱۰ سانتی‌متر و فاصله بين دو بته ۲۵-۲۰ سانتی‌متر بذر می‌گردد. كود كيمياوی می‌تواند مانند طرق گذشته استعمال گردد يعنی تمام كود فاسفيت‌دار و نيم كود يوريا در وقت بذر و نصف باقی‌مانده كود يوريا در خاك دادن اول استعمال گردد.
ضرورت كود حيوانی در مزرعه كچالو زياد محسوس است زيرا كود حيوانی ساخت و بافت خاك را اصلاح نموده. ظرفيت نگهداشت آب در خاك را بالا برده و زمين را نرم نگاه می‌دارد و از طرف ديگر موادغذايی را برای نبات و مايكرو ارگانيزم‌ها در خاك تهيه می‌دارد. لذا لازم است تا مقدار ۳-۴ تُن كود حيوانی را در زمين كه برای كچالو تخصيص داده شده استعمال نمود.
كودهای كيمياوی يوريا و دی ای پی می‌تواند به مقدار ۵۰ كيلوگرام هر يك استعمال گردد. تمام كود فاسفيت‌دار و نيم كود يوريا قبل از بذر و نيم باقی كود يوريا در وقت خاك‌دادن استعمال گردد.
[↑] مقدار تخم‌ريز
ضرورت تخم در فی جريب مقدار ۵۰۰ كيلوگرام بوده و بايد اندازه مناسب كچالو تخمی كه به اندازه ۵۰-۴۰ گرام انتخاب شده تهيه گردد. و از قطع كچالو كلان به دو و يا چهار حصه جلوگيری گردد. زيرا امكان ملوث‌شدن آن با میكروب‌ها و ويروس در خاك بوده و هم آب از آن نيز خارج و باعث چملكی تخم می‌گردد.
كچالوهای تخمی بايد دوران استراحت كه دو و تا سه ماه می‌باشد سپری نموده و قبل از بذر دارای چندين جوانه باشد. هم‌چنان برای كنترول كرم قطع‌كننده از ادويه دپيتركس به اندازه ۵۰۰ گرام فی جريب و يا فيورودان به مقدار ۲ كيلوگرام فی جريب استفاده نموده و قبل از بذر در حين آماده ساختن زمين استعمال گردد.
[↑] آبياری
آبياری مناسب در رشد و نموی كچالو بسيار مهم است. قلت آب برای كچالو ولو كه برای وقفه‌ای كوتاه هم باشد، نبات را متضرر می‌سازد زيرا كه خاك خشك شده و ريشه نمو كرده نمی‌تواند ولی برخلاف آب اضافی در مزرعه كچالو حالت كمبود اكسيجن را بار آورده و كچالو به‌صورت نورمال و منظم نمو نكرده و امكان گنده‌شدن كچالو را نيز باعث خواهد شد. هم‌چنان در اثر آب زياد در سطح كچالو زخك‌ها (لنتيسل) نيز تشكيل گرديده و زمينه دخول امراض از آن به داخل كچالو نيز زياد می‌گردد.
به‌صورت عموم آبياری بعد از ۱۰-۷ روز می‌تواند تطبيق گردد. آبياری كچالو به قسم جويه‌يی و مارپيچی در افغانستان معمول می‌باشد.
[↑] ضرورت آب نبات
كچالو از نقطه‌نظر نمو به سه گروپ تقسيم شده است:
- ۱- كچالوهای زودرس كه به‌صورت عموم ۱۲۰-۹۰ روز را در برمی‌گیرد.
۲- كچالوهای متوسط رس كه ۱۵۰-۱۲۰ روز را در برمی‌گیرد.
۳- كچالوهای دير رس كه ۱۸۰-۱۵۰ روز را در برمی‌گیرد تا پخته گردند.
كچالوهای كه بين ۱۵۰-۱۲۰ روز را برای رسيدن ضرورت دارد مقدار آب مورد ضرورت‌شان ۷۰۰-۵۰۰ ملی‌متر يا ۷۰۰۰-۵۰۰۰ مترمكعب در طول فصل نمو می‌باشد.
كچالو از جمله سبزيجات ريشه سطحی بوده و بين ۶۰-۴۰ سانتی‌متر عمق ريشه آن می‌باشد و ۸۰-۷۰ فيصد جذب آب آن در عمق ۳۰ سانتی‌متر خاك صورت می‌گیرد. بلندترين حاصل وقتی به‌دست مى‌آيد كه آبياری بعد از اخذ ۵۰ % رطوبت از خاك صورت گيرد.
به‌صورت عموم تبخير روزانه كچالو بين ۵-۶ ملی‌متر می‌باشد. بهترين وقت حساس آبياری كچالو حين تشكيل تيوبر می‌باشد و كمبود آب در اين مرحله فوق تأثير سؤ بالای حاصل دارد.
[↑] طرق تكثر كچالو
كچالو به سه طريقه تكثير می‌گردد.
- طريقه تيوبر: در اين طريقه كچالوهای سالم در مزرعه انتخاب شده و دو يا سه هفته قبل از رفع حاصل ساقه آن از بته كچالو توسط دست دور می‌گردد تا كچالو نمو نكرده سخت گرديده و به وزن ۵۰-۴۰ گرام باشد، البته به‌طور جداگانه برای تخم ذخيره و نگاه‌داری می‌گردد.
- طريقه تخم: در اين طريقه تخم كچالو بذر گرديده و از آن منی و مايكروتيوبر به‌دست آمده و تكثير می‌گردد.
- طريقه زرع انساج (تيشيوكلچر): در اين طريقه كچالوهای سالم در حرارت بلندتر نمو داده شده از مرستيمك يا نموی نهايی كه از آن به‌دست می‌آيد انساج گرفته شده و در محلول‌های اگر در لابراتوارهای تكثير می‌گردند و در خريطه‌های پلاستيكی در گلخانه بذر و بعداً در مزرعه بذر می‌گردد.
كچالو برای نمو خود خاك مخلوط كه نه بسيار رُسی و نه بسيار ريگی باشد و آب زيرزمينی آن زياد نباشد تا اكسيجن به‌صورت درست برای ريشه برسد، ضرورت دارد. استعمال كود حيوانی در آن حتمی می‌باشد. در خاك‌های كلى و يارستى رفع حاصل كچالو ذريعه ماشين مشكل می‌گردد زيرا كلوخ با كچالو يكجا در جالی‌های ماشين بالا مي‌گردد و در خاك‌های ريگى بعد از تخم‌ريزی ضرورت آب زياد می‌باشد.
[↑] امراض و حشرات كچالو
كچالو نظر به‌تمام نباتات زيادتر به امراض مبتلا می‌گردد و عامل آن بكتريا، فنگس و يا ويروس می‌باشد. نسبت نبودن كچالوهای تخمی اصلاح‌شده و انواع مقاوم عدم مراعات تناوب زراعتی و عدم ادويه كيمياوی تلفات و امراض زيادتر بوده و در حاصلات تنقيص قابل ملاحظه را نشان می‌دهد. امراض عمده كچالو در افغانستان آتشك‌ها، سياه‌دانه و پوسيدگی ساقه می‌باشد.
[↑] مرض آتشك ابتدايی
اين مرض در كچالو خيلى مهم تلقى شده برگ و ساقه كچالو را مصاب ساخته و خسارات زياد وارد می‌نمايد. عامل مرض فنگس است كه زمستان را به‌شكل سپور بالای بقايای نباتات سپرى نموده و در بهار سال نبات كچالو را مورد حمله قرار می‌دهد. در مرحله اول داغ‌های كوچك بالای سطح تحتانى برگ ديده شده و بعد از يك مدت كوتاه داغ‌ها بزرگ شده و به‌شكل دايروی و غيرمنظم ظاهر می‌گردد. بعداً سطح داغ‌ها شفاف شده و رنگ نصواری به‌خود می‌گيرد و حلقه‌های خورد دورانی در آن به مشاهده می‌رسد. اين مرض در مراحل مختلف نبات را متأثير ساخته و شدت مرض وقتی ظاهر می‌شود كه نبات مراحل نموی خود را تكميل كرده و به‌پخته‌شدن نزديك شود. در موقع شدت مرض برگ‌های رنگ زرد نصواری را به‌خود گرفته و شروع به‌ريختن می‌نمايد. مرض از طريق زخم‌ها و بريدگى‌ها داخل نبات شده و رنگ پوست كچالوی مصاب شده بامقايسه كچالو سالم كمى تيره به‌نظر می‌رسد. مرض را می‌توان به دو طريقه كنترول كرد:
۱- طريقه ميخانيكی:
- زرع نوع مقاوم كچالو.
- انتخاب كچالوى تخمی سالم و غيرملوث از مزرعه.
- از بين بردن گياه هرزه.
- دوركردن بقايای نباتی از مزرعه كچالو
- مراعات تناوب زراعتی.
- استفده از مواد كشنده فنگسی مانند كوپراويت بلو به اندازه ۲ گرام در يك ليتر آب كه بعد از ظهور علايم دواپاشی گردد.
- دای تين ايم ۴۵ يا منكوزيب كه ۲ گرام در يك ليتر آب مخلوط و دواپاشی می‌گردد دوماه بعد از كشت كچالو بعد از هر ۱۵-۱۰ روز تكرار می‌گردد.
يكى از امراض مدهش فنگسی است وهم به‌نام مرض سوختگى برگ كچالو ياد می‌شود. در شرايط مناسب اقليمی سپور توليد می‌كند. برگ، ساقه و غدۀ كچالو را مصاب ساخته و كاملاً از بين می‌برد.
علايم مرض در مرحله اول در حاشيه سطح پائين برگ ديده شده تدريجاً طرف داخل انتشار می‌يابد تا وقتی كه تمام برگ را مصاب ساخته و از بين ببرد. نقاط و زخم‌های غيرمنظم و پُرآب مانند به رنگ سبز تيره در حاشيه و انجام برگ ديد شده و شرايط بارندگی و هواى گرم روز با سردی هواى شب (در حدود ۱۵ درجه سانتی‌گراد) اين نقاط و زخم‌های رنگ نصواری و سياه را اختيار كرده و به‌سرعت بزرگ شده به برگ‌های ديگر انتشار می‌كند. در طى چند روز تمام بته‌های كچالو مصاب به مرض شده از بين مى‌روند. اگر غده‌هاى مصاب به مرض پوسيده شده را قطع نمایيم لكه يا داغ‌هاى سورخ رنگ دانه‌دار به ملاحظه خواهد رسيد. غده‌هاى مصاب به مرض پوسيده شده از بين می‌رود بهترين طريقه كنترول اين مرض استفاده از انواع مقاوم كچالو مى‌باشد و هم ادويه كيمياوی مانند داى تين ايم ۴۵ بوده و دواپاشی بعد از هر هفته تكرار گردد تا روى برگ كاملاً با دوا پوشيده شود.
[↑] حشرات
دو حشره مهم كه در مناطق كچالوكارى افغانستان يافت مى‌شوند عبارت اند از شپشك‌ها و كرم‌هاى قطع‌كننده.
شپشك‌ها سبب انتقال ويروس می‌گردد، برعلاوه اگر تعداد شپشك‌ها زياد شود با گرفتن شيره برگ، حاصل كچالو را نيز پائين مى‌آورد. برای كنترول شپشك‌ها مؤثرترين ادويه عبارت از كانفيدور كه ۷۵ ملى‌ليتر در يك ليتر آب حل و بعد از يك ماه از كشت كردن كچالو در زمين يكبار ادويه‌پاشى می‌گردد.
ادويه مؤثر برای كرم‌هاى قطع‌كننده كچالو عبارت از فيوردان است كه ۲ كيلوگرام آن با ۸ كيلوگرام خاك ميده مخلوط شده و در يك جريب زمين كچالو قبل از كشت كچالو استعمال می‌گردد.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- معلومات مختصر راجع به کچالو، بخش نشرات ايكاردا افغانستان ٢٠٠۵
[↑] جُستارهای وابسته
□ گیاهان
□ سبزیجات
□ سیب زمینی
[↑] سرچشمه‌ها
□ بخش نشرات ايكاردا افغانستان ٢٠٠۵