فهرست مندرجاتنقد قرآن
سورۀ حمد؛ کلام خدا يا سخن انسان؟
[نقد قرآن] [سورۀ حمد]
[↑] ترديد در خصوص سورۀ حمد
يکی از ترديدهای دگرانديشان، در رابطه با سورۀ حمد اين است که گفته میشود، اين سوره بيشتر دعا است؛ زيرا از زبان انسان با خدا سخن گفته شده است. اما اگر سخن خدا پنداشته شود، پرسش اساسی اين است که آيا خدا چه کسی را ستايش مىکند؟ آيا خدا از جه کسی ياری مىجويد و چه کسی را مىپرستد؟ آيا خدا از چه کسی مىخواهد تا او را به راه راست هدايت کند؟[۱]
علامه طباطبايی در اين خصوص چنين پاسخ مىگويد:
- «از ريخت اين سوره بر مىآيد حمد خدا است، اما نه تنها بهزبان، بلكه بهاظهار عبوديت، و نشاندادن عبادت و كمكخواهى و درخواست هدايت است، پس كلامى است كه خدا به نيابت از طرف بندگان خود گفته، تا ادب در مقام اظهار عبوديت را به بندگان خود بياموزد.»[٢]
اما اين پاسخ تا چه حد قانع‌کننده است، نياز به‌بحث بيشتر دارد. زيرا اگر خدا از زبان انسان سخن گفته است، پس چرا هيچ اشارهای که چنين چيزی را نشان دهد، در اين سوره وجود ندارد!
اين که خدا از زبان انسان‌ها سخن گفته، بارها در قرآن آمده است. بهطور مثال: سورههای الناس، فلق، توحيد و ... اما با اين تفاوت که کلمۀ «قُل» (بگو) در آغاز اين سورهها افزوده شده است. بنابراين، اگر در سوره حمد، نيز خدا از جانب انسان‌ها سخن میگفت، میبايست کلمه «قل» در ابتدای اين سوره میآمد. اما در اين سوره، چنين چيزی ديده نمیشود و اين موضوع اصالت اين سوره را زير سوال میبرد. به‌ويژه آن‌که مانند اين سوره، دو سورهی ديگر در قرآن مصحف ابی بن کعب بن قیس، يکی از صحابههای بزرگ پیامبر، بهنامهای «خلع» و «حفد» که بهترتيب سورههای ۹٠ و ۹٢ شمارهگذاری شده بودند، وجود داشت که مورد ترديد تدوين‌کنندگان قرآن در زمان عثمان (خليفۀ سوم) قرار گرفتند و از قرآن حذف شدند.[٣]
بسياری بر اين باور هستند که اين دو سوره، دعاهای بودند که محمد آن‌ها را در قنوت مىخواند و ابی بن کعب، براى آن كه فراموش نكند، اين دو دعا را در مصحفاش نوشته بود. اما كسانی كه پس از او آمدهاند گمان كردهاند كه گويی جزو مصحف او بوده است. البته در اين صورت اين پرسش به‌وجود میآيد که پس چرا ابی بن کعب اين دعاها را در سورههای ۹٠ و ۹٢ قرار داده بود!
بههر حال، اگر اين دو سوره دعا دانسته شود، بعيد نيست که سورهی حمد هم دعای بوده باشد که محمد در آغاز نمازهايش میخوانده است.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رجوع شود به: مهديزاده کابلی، دروغ بزرگ (چهرهی عريان اسلام) چاپ ۱٣٨٢
[٢]- طباطبايی، حسين، تفسير الميزان، ج ۱، ص ٢٧
[٣]- مصحف ابی بن کعب، دانشنامۀ رشد (شبکۀ ملی مدارس)
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ مهديزاده کابلی، دروغ بزرگ (چهرهی عريان اسلام) چاپ ۱٣٨٢
□ طباطبايی، حسين، تفسير الميزان
□ دانشنامۀ رشد (آنلاین)