باستان‌شناسی افغانستان
طلاتپه در قلب باختر قدیم
فهرست مندرجات
[باستان‌شناسی افغانستان] [طلاتپه]
[↑] طلاتپه در قلب باختر قدیم
طلاتپه، نام ناحیهٔ باستانی است در نزدیکی شهر شبرغان، در شمال افغانستان و در قلب باختر قدیم. کاوش این ناحیه در سال‌های بین ۱۹۶۹ و ۱۹۷۹ میلادی توسط گروهی از باستان‌شناسان افغان و روس، به سرپرستی وکتور سریانیدی صورت گرفت.
یکی از کشفیات این کاوش، گنجینهٔ طلاتپه است که مشتمل بر بیش از بيست هزار پارچهٔ طلای به‌جا‌مانده از ادوار قدیم افغانستان است. این گنجینه از شش گور (پنج زن و یک مرد)، که ثروت سرشاری از جواهرات گرانبها را در خود جای داده بود، به دست آمده است و پیشینهٔ آن به قرون پیش از میلاد می‌رسد. آثار به دست آمده، شامل مجسمه‌ها، سکه‌ها، گردن‌بندهای تزئین‌شده با سنگ‌های گرانبها، کمربندها، مدال‌ها و تاج‌ها می‌باشد.
نقشهٔ طلاتپه
تحقیقات باستان‌شناسی به‌صورت رسمی و علمی در افغانستان از سال ۱۹۲۲ م شروع شده و به مدت چند دهه دوام کرد. در این مدت، در نقاط متعددی چون: هده، بگرام، بامیان، سیستان، قندوز، بلخ، غزنی، گردیز، نادعلی، قلعه‌بست در هرات، لشکرگاه، آی‌خانم، طلاتپه و جاهای دیگر کاوش و حفریات به عمل آمده است که نتایج آن به‌صورت مقاله‌ها و راپورت‌های مقدماتی و کتب، در خود افغانستان و در شماره‌های مجلهٔ «شرق و غرب» و مخصوصاً در سلسله خاطرات هیأت باستان‌شناسی فرانسوی چاپ گردیده است.
تاج طلایی، از گور ششم متعلق به یک زن
طلاتپه نه تنها برای افغانستان بلکه برای تاریخ آسیا از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. آثار مکشوفه، روشنی زیادی در مورد تاریخ منطقه و قرون پیش و بعد از میلاد، انداخته و تصویر بی‌نظیری را از رشد فرهنگی و مدنیت آسیایی به جهان عرضه می‌نماید و می‌توان آن‌را بهترین نمادی از مراحل تاریخی (یونان و باختری) افغانستان شمرد.
با وجود تشابهات و دریافت تأثیرات متقابل مدنیتهای فارس، بین‌النهرین، هند و یونان، در جریان چندین هزار سال تاریخ این سرزمین، می‌توان شاهد خصوصیات محلی و مختص به ساحهٔ افغانستان در معماری، آثار هنری دستی و همچنان اشیای مورد استفادهٔ روزمره بود که نظیر آن در هیچ یک از مدنیتهای نام‌برده به جز یونان مشاهده نشده است. 
دست‌بند، گور دوم
از حیث موقعیت٬ منطقه باستانی طلاتپه تقریباً به استقامت ۵ کیلومتری شهر شبرغان، مرکز ولایت جوزجان در صفحات شمال کشور و در پهلوی بلخ واقع است. جوزجان، مخفف جوزجانان و معرب گوزگانان، یکی از مناطق باستانی کشور ماست، که از آن در کتب قدیم و شهنامه‌ها ياد شده است. کتاب مشهور حدود‌العالم در آنجا نوشته و برای امیر گوزگانان اهدا شده بود.
در تحقیقاتی که در این محل حفریات صورت گرفته، واضح گردیده که طلا تپه مربوط به اواخر عصر مفرغ و اوایل عصر آهن می‌باشد. همچنان مبنی بر شواهد به اثبات رسیده که از جمله شکل ساختمان این ناحیه طبقهٔ تالاری طلاتپه هم‌زمان دوران هخامنشی می‌باشد.
به‌طور عموم و به‌منظور شناخت بهتر پلان ساختمانی و دوره‌های تاریخی طلا تپه٬ در سال ۱۹۸۷ م حفریات اساسی صورت گرفت و در نتیجه دانسته شد که قسمت وسطی طلا تپه را قلعهٔ مستطیل شکل احتوا نموده که سمت افتاده‌گی آن از شمال به جنوب می‌باشد. در چهار کنج قلعه و هم در وسط آن دیوارها و برج‌های مدور و در وسط دیوار احاطوی شمالی دروازهٔ بزرگی قرار دارد که هنوز حفریات در مورد آن تکمیل نگردیده است و از آغاز اعمار این قلعه تا آخرین مرحله، هیأت تحقیقاتی سه مرحله ساختمانی را تشخیص کرده‌اند که به ترتیب طلاتپهٔ یک، طلاتپهٔ دو و طلاتپهٔ سه نام‌گذاری شده است.
مردی با سرنیزه، گور سوم
طلاتپهٔ یک، شکل یک قلعهٔ بزرگ را دارا بوده و مربوط اواخر هزاره دوم قبل از میلاد می‌باشد. در مقابل دروازه دخولی در وسط این ساختمان اطاقی قرار دارد که شاید پرستشگاهی بوده باشد.
طلاتپهٔ دو به قرون ۶-۹ قبل از میلاد تعلق دارد. تغییرات کلی در قلعه دیده می‌شود طوری‌که تعداد اطاق‌های نشیمن در قلعه زیاد گردیده و دهلیز بین اطاق‌ها از شمال به‌جنوب ساخته شده و طول آن به ۱۷ متر می‌رسد. نوعیت خشت‌ها در طلاتپهٔ یک و طلا تپهٔ دو یکسان می‌باشد.
کمربند زرین، گور چهارم
طبقه طلا تپهٔ سه مربوط دورهٔ هخامنشی‌ها می‌باشد. شکل قبور طلاتپه، مستطیل شکل بوده، چهار قبر آن از شمال به‌جنوب و دوی دیگری آن از شرق به غرب حفر شده است. آنان مرده‌ها را در تابوت‌های چوبی که توسط میخ‌های آهنی محکم می‌شد، دفن می‌کردند. تابوت‌ها سرپوش نداشته و توسط روپوش تکه‌یی که با طلا و نقره مزین بود، پوشانیده می‌شد.
الههٔ باختر
همچنان مرده‌های خانوادهٔ شاهی را با بهترین زیورات آراسته و با لباس شاهانهٔ ایشان که با تزئینات طلایی از قبیل دوکمه‌ها، ستاره‌ها و دیگر چیزهای نگین‌دار مزین می‌بود، در تابوت گذاشته دفن می‌کردند. در تابوت‌های زنان، پودردانی، سرمه‌دانی و سنگ سرمه و در تابوت مردان اسلحه از قبیل کارد، خنجر، نوکچه‌های تیر و امثال آن‌ها را می‌گذاشتند. یک تعداد این آثار که از گزند زمان و از دست دزدان دور مانده، هنوز هم در موزیم کابل و دیگر موزیم‌های جهان وجود دارد.
کشفیاتی چون طلاتپه در جوزجان٬ مدنیت مندیگک در ولایت قندهار، مدنیت سیستان در جنوب غرب، مدنیت آی‌خانم در شمال شرق کشور در ناحیه تخارستان، مدنیت باختر در ناحیه بلخ باستان، مدنیت کویته در شهر کویته، و غیره در معرفی کلتور درخشان منطقه کمک به‌سزایی نموده و زوایایی تاریخ درخشان کشور ما را در ردیف عالی‌ترین و قدیمی‌ترین مدنیتهای مشهور جهان هم‌پایه معرفی می‌نماید و افتخارات فرهنگی - اجتماعی نیاکان ما را در دل تاریخ با خط زرین رقم زده، مصداق قول ما می‌باشد.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- طلاتپه در قلب باختر قدیم، هفته (هفته‌نامه ایرانیان کانادا)
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ هفته (هفته‌نامه ایرانیان کانادا)