[داروسازی] [داروسازی در افغانستان]
حیات‌الله یوسفی (زادۀ ۱۲۹۸ خ - درگذشتۀ ۱۳۷۰ خ)، نخستین استاد داروسازی در افغانستان و بنیان‌گزار «مؤسسۀ مصنوعات كیمیاوی (شیمیایی)»[۱] و نیز اولین کسی بود که در افغانستان پیشنهاد ساخت کارخانه داروسازی (جنریك) را به دولت شاهی داد[٢]. وی دارای لقب «پدر صنعت داروسازی افغانستان» است.
[↑] زندگی‌نامه
حیات‌الله یوسفی فرزند میرزا خداداد یوسفی، در سال ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۸ میلادی)، در یک خانوادۀ روشنفکر، در محل ده افغانان شهر كابل زاده شد[٣]. عموی او، حاجی محمداكبر یوسفی، از شمار مشروطه‌خواهان افغانستان بود که در عهد امانیه وكیل تجار (آتشه تجارتی) افغانی در كویته، رئیس دفتر (سكرتر) علامه محمود طرزی در دوره‌ی سفارت وی در فرانسه و بعدها سناتور پارلمان كشور بود[۴].
حیات‌الله، آموزش‌های ابتدایی و متوسطه را در «مكتب امانیه» (دبیرستان استقلال فعلی) به‌پایان برد و در رشته كیمیا (شیمی) ادامه‌ی تحصیل داد[۵]. پس از پایان تحصیل، به استخدام دولت درآمد و درست بعد از یکسال انجام خدمت، به گفتۀ خودش «از آنجایی که اكثریت داروخانه‌های كشور توسط داروسازان (كمپودران) هندی اداره می‌شد، به‌فكر تأسیس كلاس‌های داروسازی افتاد.»[٦] از این روی، وی پیشنهاد کتبی خود را مبنی بر افتتاح مدرسه‌ی داروسازی در افغانستان، همراه با برنامه‌ی درسی به «غلام‌یحیی خان طرزی»، وزیر صحیه (بهداشت) آن زمان فرستاد كه پس از تصویب آن توسط مقامات ذیصلاح، با همکاری دوست‌اش مولوی محمدحسین خان که آموزگار زبان دری بود، کار تدریس را در یکی اتاق‌های ساختمان یتیم‌خانه‌ی كابل آغاز کرد[٧]. نخستین دسته‌ی ۱۱ نفری از شاگردان او در رشتۀ داروسازی در سال ۱۳۱۹ خورشیدی فارغ‌التحصیل شد[٨]. با این حال، به پاس بزرگداشت از خدمات ارزنده‌ی دکتر یوسفی، لقب اولین «سردواساز» توسط وزارت صحیه (بهداری) به او اعطا شد[۹].
نشسته دست راست: حیات‌الله یوسفی، آموزگار داروسازی؛ نشسته دست چپ: محمدحسین خان، آموزگار زبان دری؛ در جمع اولین فارغان مدرسۀ داروسازی افغانستان (۱۹۴۰ میلادی)
یوسفی، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی، به‌سمت معاون «دفتر فروشات دیپوی مركزی ادویه» گماشته شد[۱٠]؛ اما زمانی که پیشنهاد او برای تولید «ادویۀ جنریک» در داخل کشور، با کارشکنی افراد استفاده‌جو که در مقامات عالی دولت کار می‌کردند، رویرو شد، از خدمت دولتی استعفا داد[۱۱].
در سال ۱۳۲۴ خورشیدی (۱۹۴۵ میلادی)، اولین پروانه تولید و ساخت جوهر قلم، رنگ کفش و کِرِم صورت را از وزارت اقتصاد به‌دست آورد و در سرطان (تیرماه) همان‌سال، به تولید آن‌ها آغاز کرد[۱٢].
دو سال بعد، در هرات نمایشگاه لوازم آرایشی (مواد كاسمتكی) را برگزار نمود[۱٣]. بر اثر همین تلاش‌های مستمر یوسفی بود، که سر انجام، وزارت معادن و صنایع، در سال ۱۳۳۵ خورشیدی (۱۹۵۶ میلادی)، مجوز ساخت اولین کارخانه صنایع مواد شیمیایی، به‌نام «موسسه مصنوعات كیمیاوی» را برای او عطا کرد[۱۴]. این موسسه تا سال ۱۳۶۵ خ (۱۹۸۶ م) زیر نظر یوسفی مدیریت می‌شد و فروشگاه مركزی آن به‌مدت چهل سال در جاده ولایت كابل فعال بود[۱۵].
یوسفی در آزمایشگاه (لابراتوار) موسسۀ كیمیاوی - سال ۱۳۴۳ خورشیدی
موسسۀ صنایع شیمیایی یوسفی در زمان کوتاه بیشترین شهرت را در سراسر افغانستان کسب کرد و ۲۲ نمایندگی در مرکز و ولایات این کشور باز نمود و در سنبله (شهریورماه) ۱۳۳۸، برای نخستین‌بار در نمایشگاه ایام جشن استقلال شركت جست[۱٦]. همزمان با این، یوسفی، مقالاتی در مورد نباتات (گیاهان) طبی كشور و طرز کاربرد آن در جراید مختلف منتشر کرد.[۱٧]
یوسفی، در جنوری ۱۹۸۶ میلادی، ناگزیر شد افغانستان را كه بیش از ۴۵ سال برای آن خدمت کرده بود، ترك کند و به کشور فرانسه پناهنده شود[۱٨]. وی، سر انجام در ۱۴ مه ۱۹۹۱ میلادی، به‌عمر هفتاد و سه سالگی، در شهر «رن» (Rennes) مرکز ایالت «بروتاین» فرانسه درگذشت[۱۹].
استاد یوسفی، در سال ۱۳۲۵ خورشیدی، ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دو پسر است: دكتر عبدالله یوسفی كه پس از پایان تحصیلات عالی، در دانشگاه شهر رن تدریس می‌کند و حمیدالله یوسفی كه بعد از ختم تحصیلات عالی در رشته هنر پلاستیك مشغول به‌کار است[٢٠].
[↑] آثار
در سال‌های ۱۳۵۴-۱۳۵۵، استاد یوسفی سلسله مقالات خود را که در جراید مختلف کشور، از جمله روزنامه انیس، به‌نشر رسیده بود، در یک مجموعه‌ی علمی زیر عنوان: «طلای خودرو یا نباتات طبی افغانستان» گردآوری کرد و زمانی که در سال ۱۳۵۷، می‌خواست آن را به چاپ برساند، از جانب وزارت اطلاعات و فرهنگ با موانع مواجه شد[٢۱].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]