[...] [...]
غیرت افغانی (به انگلیسی: Honor of Afghani)، اصطلاحی است که برایِ بیانِ شهامت، دليری، بيگانه‌ستيزی و پاسداری از ناموس عليهِ مهاجمان به‌کار می‌رود[۱].
[↑] واژه‌شناسی
علمای اخلاق در تعریف غیرت چنین آورده‌اند: «حمیّت، یعنی تلاش در نگهداری آنچه حفظش ضروری است. این صفت در قالب مطلُوبش، از شجاعت، بزرگ‌منشی و قوت نفس انسان سرچشمه میگیرد»[٢]. نفس انسانی به‌سبب امیال و خودخواهی‌ها، تلاش می‌کند از اموری دفاع کند و آن‌ها را از گزند دیگران و گاه رقیبانش حفظ نماید؛ این حفظ و دفاع، معنای غیرت است. این غیرت به‌حسب نوع تربیت، آموزش، سلیقه، محیط و غیره در انسان‌ها متفاوت است، چنان‌که گفته شد، گاه به‌صورت مثبت و گاه به‌صورت منفی بروز پیدا می‌کند[٣].
غیرت، اصطلاح عامی است که در اشکال گوناگون تبارز می‌نماید و از اشکال مهم آن، غیرتِ ناموسی، غیرتِ دینی و غیرتِ ملّی است.
غیرت دینی، به این معناست که انسان مسلمان اهمیت خاصی نسبت به کیان اسلام و آنچه بدان مربوط می‌شود داشته باشد، با تمام توان در اثبات و اجرایِ آن بکوشد و از کوچک‌ترین خدشه و تعرّضی نسبت به آن جلوگیری کند. بر این اساس، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، سفارش به حق و صبر، تعلیم و تعلّم و... می‌تواند در راستای غیرت دینی قرار گیرد[۴].
از جمله مصادیق دیگری غیرت، غیرت ملّی است که انسان را مجاب می‌کند از کشور خود در مقابل اجانب دفاع کند. گاهی این غیرت به‌صورت نژادی تبارز می‌کند که نژاد خود را برتر دانسته و به اذیت و آزار اقوام و نژادهای دیگر می‌پردازند و به‌جهت صفتی که در کسب آن، تلاش و لیاقتی به خرج نداده‌اند، بر آن می‌بالند و دیگران را تحقیر می‌نمایند[۵].
نوع سوم غیرت، غیرت ناموسی است که امروزه إفراط و تفریط‌های بسیاری در معنای غیرت ناموسی لحاظ شده است. البته هر انسانی نسبت به ناموس خود حساس است[٦]، اما گاهی این نوع غیرت آمیخته با تعصب مردسالارانه می‌شود.
با این حال، غیرت افغانی، آمیخته‌ای از این سه نوع غیرت است که در واقع خاص افغان‌ها نیست، و در تمام جوامع بشری، به‌طور نسبی مشاهده می‌شود.
[↑] پیشینه‌ی تاریخی
آنچه امروزه به‌عنوان «غیرت افغانی» نامیده می‌شود، همه مصادیقِ گوناگون آن را، چه به‌صورت صفت مثبت و چه به‌شکل صفت منفی آن، می‌توان در بین تمام اقوام و ملل جهان در طول تاریخ سراغ کرد. در این میان، غیرت ناموسی از زمان‌های قدیم وجود داشته است. در تمدّن‌های باستان، غیرت در خانواده‌های متموّل و قدرتمند بروز بیشتری داشت و کسی را یارای دست‌اندازی به ناموس بزرگان نبود و به‌همین جهت، حجاب نیز برای آن‌ها وجود داشت؛ از این باب در سنگ‌تراشه‌هایی که از آن دوران باقی مانده، تصویر زنان به‌صورت با حجاب نیز آمده است[٧].
حجاب در ایران باستان
در برخی جوامع، بعد از مرگ شوهر زنان‌شان را نیز با آن‌ها دفن می‌کردند[٨] یا می‌سوزانیدند[۹] تا بعد از مرگ شوهر، کسی را یارای دست‌درازی به آن زن نباشد و... حتی امروزه نیز هر چند محدود، اما مشاهده می‌شود که با مرگ شوهر، همسر او را به عقد برادر شوهر در می‌آورند تا دختر با خانواده‌ی دیگر ازدواج نکند، حال چه این دو، یکدیگر را بخواهند و به‌هم تفاهم داشته باشند، یا خیر و بدتر این‌که این را نشان غیرتمندی خود نیز می‌دانند[۱٠]. البته این نوع غیرت تاکنون در افغانستان هم مشاهده می‌شود[۱۱].
از سوی دیگر، از دیرباز، برخی افراد سنتی در افغانستان، به‌نام غیرت افغانی، مانع تحصیل و کار دختران و زنان خود شده‌اند. بنابراین، زن را از حضور در اجتماع دور کردند و او را موجودی کم‌ارزش و کم‌اهمیت دانستند که بایست در خانه زندانی باشد. از این رو، با هر تحول مثبت در جهت آزادی زنان، ستیزیدند[۱٢]. این جنبه‌ی غیرت افغانی، بیشتر با تعصب مردسالارانه آمیخته است.
اما غیرت ملی یک پدیدۀ جدید است. به گفتۀ فياض مهرآئين، از فرهنگيان افغان، از گذشته‌های دور وقتی‌که بیگانگان، به‌ويژه افرادی که پيرو اديان ديگر بودند، سعی بر اشغال افغانستان داشتند، حس بيگانه‌ستيزی و کافرستيزی در افغانستان بیدار شده، رشد يافته و به غيرت ملی تبديل شده است[۱٣]. به باور صالح‌محمد خليق، «روحيه‌ی پاسداری از نواميس ملی و نشانه بارزی از ميهن‌پرستی» است[۱۴].
جنگ میوند در بین مردم افغانستان از شهرت خاصی بر خوردار است، این حماسه تاریخی در بین قبایل پشتون از چنان شهرت و جایگاهی برخوردار است که آن را سمبل غیرت، شجاعت و مردانگی مردم افغانستان می‌دانند[۱۵]. با این حال، تا جایی که از نظر تاریخی آشکار است، این غیرت ملی، در زمان سلطنت شاه امان‌الله به‌نام غیرت افغانی خوانده شده است. آهنگی که در آن زمان، توسط استاد قاسم أفغان سروده شد و شور آزادی خواهی را در دل افغانان به تلاطم آورد[۱٦]، گواه بر این مدعا است. «گر ندانی غيرت افغانی‌ام، چون به ميدان آمدی ميدانی‌ام».
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده و توسط رسول محمدی ویرایش شده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- رجوع شود به: نراقی، مهدی، جامع السعادات، بیروت: اعلمی، چاپ چهارم، بی‌تا، ج ۱، ص ٣٠۱.
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]- روزی که انگلیس در افغانستان سیلی محکمی خورد، خبرگزاری فارس
[۱٦]- عاشیه حکیمی، آهنگی از استاد قاسم افغان، صفحه‌ی فیسبوک خانم عایشه حکیمی
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]