 |
|
رمزگشایی از گروه‌ی اخوان‌المسلمین
تاریخچه و افکار اخوان‌المسلمین
فهرست مندرجات
.
اخوان‌المسلمین
اخوان‌المسلمین قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین گروه سیاسی اسلامی است که پس از فروپاشی خلافت عثمانی در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۰۷ شمسی، ۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر به‌رهبری «حسن البنا» بنیان نهاده شد.
این جنبش فراملی که در بسیاری از کشورهای عربی طرفدار دارد، با بیعت حسن البنأ و شش نفر از هم‌فکران او تشکیل گردید. حسن البنا در آن‌روز تنها ۲۲ سال داشت. در ابتدا فعالیت‌های جنبش به‌صورت نیمه‌مخفی انجام می‌شد. اعضای جنبش برای گسترش افکار خود از جزوه، نامه، سخنرانی و ملاقات‌های شخصی استفاده می‌کردند.
در واقع اخوان‌المسلمین به تأثیر از اندیشه‌های سید جمال‌الدین افغانی و در پاسخ به انحطاط داخلی مسلمانان و سلطه‌ی بیگانگان بر کشورهای اسلامی، به‌ویژه بر کشور مصر پدید آمد.
جنبش اخوان‌المسلمین از جمله جنبش‌های اسلامی - سیاسی مهم در دو سده‌ی اخیر است که حرکات سیاسی‌اش در دوران اخیر به‌ویژه بعد از تحولات مصر، بعد از برکناری حسنی مبارک جلوه بین‌المللی بیش‌تری به‌خود گرفت. اخبار مربوط به این گروه بعد از برکناری کودتا‌گونه‌ی محمد مرسی رییس‌جمهور اخوانی مصر بیش‌تر شد و لزوم بررسی بیش‌تر گذشته و سیاست‌های فعلی این بزرگ‌ترین گروه اسلامی را نشان داد.
اخوان‌المسلمین نخستین‌بار در سال ۱۹۲۸ توسط حسن عبدالرحمان البنأ تاسیس شد. از آن‌جایی که اندیشه و اهداف جنبش اخوان‌المسلمین فراتر از مرزهای جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی کل جهان اسلام را در بر می‌گرفت، دیری نگذشت که این جنبش در مصر به‌طور خاص و در دیگر کشورهای عربی - اسلامی به‌طور عام هواداران زیادی پیدا کرد و چهره‌های برجسته‌ی علمی، ادبی و فرهنگی کشورها عضو این جنبش شدند و داعیان و مبلغان فعال آن به‌شمار آمدند.
| ▲ | تأسیس گروه‌ی اخوان‌المسلمین |
سایت‌ها، نشریات و کتب عربی جنبش اخوان‌المسلمین را از بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین جنبش اسلامی - سیاسی در دویست سال اخیر می‌دانند که نخست توسط حسن البنأ در مصر تاسیس شد و سپس به سایر کشورهای اسلامی - عربی گسترش یافت.
به‌گفته‌یˈمحمد احمد عبدالعاطیˈ در کتاب ˈ«الحرکات الإسلامیّة فی مصر و قضایا التحول الدیمقراطی»،ˈ حسن البنا به‌سال ۱۹۰۶ در یک خانواده‌ی مذهبی و متدین در یکی از روستاهای مصر واقع در استان بحیره دیده به جهان گشود. ˈرفعت السعیدˈ نیز در کتاب ˈ«حسن البنا مَن... کیف... لماذا»ˈ با ذکر همین مطلب می‌نویسد: بنأ تحصیلات ابتدایی و راهنمایی خود را در زادگاه خویش ادامه داد. او در دوران نوجوانی به همراه ˈاحمد السکریˈ دوست صمیمی‌اش توانست انجمن ˈاخوان‌الحِصافیّةˈ را به‌منظور حفاظت از آموزه‌ها و ارزش‌های اسلامی و مقابله با اندیشه‌های مبلّغان مسیحی تشکیل دهد. حسن البنأ خود در سن ۱۳ سالگی سردبیری این انجمن را به‌عهده گرفت.
ˈبیومی زکریا سلیمانˈ نیز در کتاب ˈ«الإخوان‌المسلمین و الجماعات الإسلامیّة فی الحیاة السیاسیّة المصریّة»ˈ می‌نویسد: حسن بنا در سال ۱۹۲۳ به دارالعلوم قاهره راه یافت و در آن‌جا به عضویت گروه‌های چون ˈجماعة السلوک الأخلاقیˈ و ˈجماعة النهی عن المنکرˈ پیوست و در این مرحله از زندگی خود با ˈرشید رضاˈ شاگرد محمد عبده آشنا شد. وی پس از پایان تحصیلات خود در دارالعلوم به سال ۱۹۲۷ به شهر اسماعیلیه مصر رفت و در مدرسه آن شهر به‌عنوان معلم مشغول به‌کار شد و به نشر و ترویج افکار و عقاید خود پرداخت.
ˈمصطفی هالةˈ در کتاب ˈ«الإسلام السیاسی فی مصر من حرکة الإصلاح إلی جماعات العنف»ˈ در باره‌ی شکل‌گیری گروه اخوان‌المسلمین در مصر می‌نویسد: در سال ۱۹۲۸ شش تن از شهروندان اسماعلییه به‌نام‌های عبدالحمید، أحمد المصری، فؤاد ابراهیم، عبدالرحمان حسب‌الله، إسماعیل عزّ، زکی المغربی که در جلسات پند و اندرز حسن البنأ در مسجد شرکت می‌کردند، با بنأ عهد و پیمان بسته و گروه اخوان‌المسلمین را تشکیل دادند و به مرور زمان این گروه گسترش یافت و سازمان‌دهی منسجم‌تری پیدا کرد.
بنا به گزارش سایت اینترنتی ˈالحوارˈ مصر، حسن بنا به‌سال ۱۹۴۹ پس از کشته‌شدن ˈمحمود نقراشی،ˈ نخست وزیر مصر که درصدد متلاشی کردن گروه اخوان‌المسلمین بود، توسط دولت ابراهیم عبدالهادی السعیدیه ترور شد.
| ▲ | چارچوب فکری اخوان‌المسلمین |
گروه اخوان‌المسلمین هدف خود را اصلاح جامعه‌ی مصری و اجرای احکام و قوانین اسلامی در کشور عنوان می‌کردند. به گزارش سایت ˈالإخوانˈ این گروه قرآن و سنّت نبوی را قانون اساسی مسلمانان می‌دانستند و می‌گفتند: همه‌چیز دست خداوند است، حضرت محمد خاتم پیامبران و پیامبر جهانیان است، قرآن کتاب خداوند و برنامه‌ی دنیوی و اخروی انسان‌هاست، بر هر مسلمانی واجب است تا به سنّت نبوی پایبند بوده و در احیای شکوه و مجد اسلامی از طریق بیداری مردم بکوشد، احکام و دستورات اسلامی بایستی بر کل بشریّت حاکم شود، هر مسلمانی باید فرزندان خود را براساس آموزه‌های اسلامی تربیت کند، تحقّق همه‌ی این موارد در گرو برپایی حکومت اسلامی است.
به‌گفته‌ی بیومی زکریا در کتاب مذکور، اعضای اخوان‌المسلمین به‌سال ۱۹۳۹ در دهمین سالگرد تأسیس خود، چارچوب مبانی فکری و نظری جنبش خود را به‌صورت ذیل ترسیم کردند:
-
۱- دین اسلام نظامی جامع و کامل است و تنها راه رسیدن به سعادت و خوشبختی در همه جوانب زندگی به‌شمار می‌آید.
۲- دین اسلام از دو منبع اساسی سرچشمه می‌گیرد و بر پایه‌ی آن دو استوار است: نخست قرآن کریم و دوم سنّت نبوی.
۳- قوانین و آموزه‌های اسلامی در هر زمان و مکانی قابل اجرا است.
| ▲ | دورنمایی از اهداف اخوان |
اهداف گروه اخوان‌المسلمین در بند دوم آیین‌نامه‌ی تشکیلاتی این گروه بیان شده است. بنا به نوشته‌ی ˈویکی مصدرˈ براساس بند دوم آیین‌نامه، اخوان‌المسلمین جنبشی جهانی است و هدف آن تشکیل حکومت الهی در زمین و اجرای قوانین اسلامی در جامعه بیان شده است. چهارچوب اهداف اخوان‌المسلمین در این آیین‌نامه به‌صورت ذیل است:
-
۱- تبلیغ دین اسلام برای همه مردم جهان به‌ویژه مسلمانان.
۲- وحدت و یکپارچگی انسان‌ها براساس مبانی اسلامی.
۳- تلاش و کوشش برای بالا بردن سطح معیشتی مردم و افزایش سرمایه‌های ملی و حفاظت از آن‌ها.
۴- تلاش برای برپایی عدالت اجتماعی و مبارزه با فقر، بی‌سوادی، رذایل اخلاقی و تشویق و ترغیب مردم برای انجام‌دادن کارهای نیک.
۵- آزادی سرزمین اسلامی از دست حاکمان غیر مسلمان، کمک به اقلّیت‌های اسلامی در تمام نواحی جهان و تلاش برای یکپارچگی مسلمانان جهان.
۶- تشکیل حکومت اسلامی به‌منظور ضمانت اجرای احکام و قوانین اسلامی و تلاش برای نشر و گسترش آموزه‌های اسلامی.
۷- پیروی و تبعیت جهانیان از شریعت اسلامی که حافظ آزادی و حقوق تمام انسان‌هاست و تلاش برای ساختن تمدن انسانی جدید بر پایه‌ی ایمان به خدا.
| ▲ | ارکان اخوان‌المسلمین |
بنا به‌گفته‌ی ˈعلی عبدالرحیمˈ در کتابˈ«الإخوان المسلمون مِن حسن البناء إلی مهدی عاکف»ˈ گروه‌اخوان‌المسلمین در سومین کنفرانس خود به‌سال ۱۹۳۵ تشکیلات این گروه را به‌صورت ذیل تعیین کرد:
۱- المرشد العام (رهبری کل): رهبر و رییس کل گروه است که ریاست و رهبری تمام نهادها و سازمان‌های جنبش را بر عهده دارد. طبق آیین‌نامه گروه اخوان‌المسلمین، فردی که برای رهبری این گروه نامزد می‌شود بایستی شرایط و صلاحیت‌های ذیل را دارا باشد:
- ـ سن نامزد بیش از ۴۰ نباشد.
ـ حداقل ۱۵ سال در جنبش اخوان فعالیت داشته باشد.
ـ از فقه و شریعت اسلامی به‌طور کامل شناخت و آگاهی داشته باشد و در گفتار و کردار خود نیز بدان عمل کند.
افرادی که از تأسیس گروه اخوان‌المسلمین تاکنون مقام رهبری کل را داشتند، به ترتیب عبارتند از:
-
۱- حسن البنا ۱۹۲۸ - ۱۹۴۹
۲- حسن الهضیبی ۱۹۴۹ - ۱۹۷۳
۳- عمر التلمسانی ۱۹۷۳ - ۱۹۸۶
۴- محمدحامد ابو نصر ۱۹۸۶ - ۱۹۹۶
۵- مصطفی مشهور ۱۹۹۶ - ۲۰۰۲
۶- مأمون الهضیبی ۲۰۰۲ - ۲۰۰۴
۷- محمدمهدی عاکف ۲۰۰۴ - ۲۰۱۰
۸- محمد بدیع ۲۰۱۰ - تاکنون
۲- مکتبة الإرشاد (دفترکل ارشاد): این نهاد، هیات اداری و رهبری اجرایی است که مدیریت سیاست‌ها و برنامه‌های جنبش را در همه امور بر عهده دارد. رییس دفتر ارشاد هر چهار سال یک‌بار توسط اعضای مجلس شورای سازمان تعیین می‌شود. تنها کسانی می‌توانند برای ریاست این نهاد نامزد شوند که از اعضای خود مجلس شورا باشند ضمن این‌که سن آن‌ها از ۳۰ سال کمتر نباشد. این نهاد متشکل از ۱۴ عضو است که از طریق مجلس شورا انتخاب و تعیین می‌شوند. مهم ترین وظایف این سازمان عبارتنداز:
-
ـ تعیین خط‌مشی و موضع‌گیرهای فکری و سیاسی جنبش در تمام نقاط جهان.
ـ نظارت بر روند دعوت جنبش و اجرای احکام لائحه کل و نظارت بر مجریان آن.
ـ ارایه طرح‌های لازم برای اجرایی‌شدن تصمیمات مجلس شورا
ـ ترسیم برنامه کلی جنبش و ارایه آن برای مجلس شورا جهت گرفتن رأی اعتماد.
ـ تنظیم گزارش سالانه از عملکرد رهبران، نحوه‌ی فعالیت و وضعیت مالی جنبش و ارایه آن به مجلس شورا.
۳- مجلس الشوری: مجلس شورای اخوان‌المسلمین به عنوان نهاد قانون گذار جنبش است که در چارچوب مشخصی، سیاست و تصمیات کلی جنبش را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. مجلس شورا حداقل ۳۰ عضو دارد که در حقیقت نمایندگان سازمان اخوان‌المسلمین در نواحی مختلف کشور به‌شمار می‌آیند.
از جمله اهداف و وظایف اصلی مجلس شورای عبارت است از:
-
ـ تصمیم‌گیری اهداف و سیاست‌های کلی جنبش.
ـ انتخاب رهبری کل جنبش و اعضای دفتر کل ارشاد
ـ اصلاح و تعدیل آیین‌نامه جنبش به‌دستور رهبری کل یا دفتر ارشاد.
ـ عفو یا قبول استعفای رهبر اخوان.
| ▲ | جهانی‌بودن اندیشه‌های اخوانی |
بنا به گزارش سایت ˈالصراطˈ حسن بنا بنیان‌گذار اخوان‌المسلمین از همان آغاز در نامه‌ای با عنوان ˈأی شیء ندعو النّاسˈ [برای چه چیزی مردم را فرا می‌خوانیم] تاکید کرد که دعوت این جنبش تنها محدود به یک کشور یا سرزمین اسلامی نمی‌شود، بلکه این دعوت همه رهبران و حاکمان اسلامی را فرا می‌خواند تا آن‌ها فرصت را مغتنم بشمارند و مردم را برای پایبند بودن به آموزه‌های اسلامی فراخوانند و برای ساختن آینده‌ای درخشان و مبتنی بر پیشرفت، ترقی و عمران و آبادانی بکوشند.
ˈعبدالعزیز جمعهˈ در کتاب ˈ«أوراق من تاریخ الإخوان»ˈ در این باره می‌نویسد: اخوان‌المسلمین یک گروه اسلامی است که برای تحقق اهداف اسلامی شکل گرفت. این جنبش نخست مردم مصر را مخاطب قرار داد سپس دیری نگذشت که دعوت این گروه به گوش مسلمانان سایر کشورهای عربی نیز رسید و در نهایت پیام اسلامی آن‌ها از مرز کشورهای عربی هم گذشته و کشورهای اسلامی را در نوردید.
علی عبدالرحیم نیز در کتاب ˈ«الإخوان المسلمون مِن حسن البنا إلی مهدی عاکف»ˈ در این زمینه می‌گوید: براساس اندیشه جهان‌شمولی اخوان‌المسلمین، حسن البنأ توانست به‌سال ۱۹۳۳ نخستین شاخهی اخوانی را در جمهوری جیبوتی تشکیل دهد. هم‌چنین در سومین کنفرانس اخوان‌المسلمین مقرر شد تا گسترش دعوت خارجی جنبش با شیوه‌های گوناگونی دنبال شود.
بر این اساس، شاخهی خارجی جنبش اخوان‌المسلمین در سوریه به‌سال ۱۹۴۴ و در فلسطین به‌سال ۱۹۴۶ و در سودان به‌سال ۱۹۴۶ و در کویت به‌سال ۱۹۴۷ شکل گرفت.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- م. پ، رمزگشایی از گروه‌ی اخوان‌المسلمین-۱: تاریخچه و افکار اخوان‌المسلمین، وب‌سایت ایرنا (خبرگزاری جمهوری اسلامی)، ۳۰ شهریور ۱۳۹۲ خ.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت ایرنا (خبرگزاری جمهوری اسلامی)