[اسلام سیاسی] [جنبش‌های اسلامی جهان]
اِخْوان‌ُ‌الْمُسْلِمين یا الاخوان المسلمون، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سازمانى سياسی فراملی اسلام‌گراست كه در سال ۱۹۲۸ میلادی در شهر اسماعیلیه مصر به‌رهبری حسن البنا بنیان نهاده شد و سپس در ديگر كشورهای عربی و اسلامى به فعاليت پرداخت و رد پای آن تا افغانستان هم کشیده شد.
اخوان‌المسلمین جهت رسیدن به اهدافش، چون: زنده کردن شعائر اسلامی و برافکندن سلطه‌ی اجانب و برقراری حکومت اسلامی، در جبهه‌های مختلف فرهنگی، نظامی و سیاسی به مبارزه پرداخت، و در این رهگذر چند بار به‌دست حکومت ملک فاروق منحل شد و طی آن شمار زیادی از اعضای آن دستگیر و یا اعدام شدند. پس از ترور حسن البنا، به‌تدریج تحولی در جنبش اخوان‌المسلمین صورت گرفت. این تحول عبارت بود از جایگزین کردن راه‌های مسالمت‌آمیز به‌جای مبارزه‌ی مسلحانه علیه رژیم و سلطه بیگانگان. این اقدام که در پی ناامیدی از مؤثر بودن راه حل نظامی برگزیده شد، از محبوبیت و کارآیی اخوان کاست و گروه‌های جدید اسلامی، مانند جهاد اسلامی مصر که اغلب متأثر از اخوان‌المسلمین بودند، امّا بر مبارزه نظامی پای می‌فشارند، پا به میدان گذاشتند. با این وصف، تأثیر عمیقی که جنبش اخوان در روند مبارزات مردم مصر و جهان اسلام داشته است، غیر قابل انکار می‌باشد.
[↑] تاریخچه
جنبش اخوان‌المسلمین در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۰۷ خورشیدی، ۱۳۴۷ قمری) توسط شیخ حسن بن احمد بن عبدالرحمن البنا معروف به حسن البنا، به تاثیر از اندیشه‌هاى سید جمال‌الدین افغان و در پاسخ به انحطاط داخلى مسلمانان و سلطه بیگانگان بر کشورهاى اسلامى، به‌ویژه بر کشور مصر، در شهر اسماعیلیه این کشور پدید آمد[۱]. این تقربیاً همزمان بود با تحولات تجددگرایانه دوران آتاتورك، رضاخان و شاه امان‌الله در ترکیه، ایران و افغانستان[٢]. این سازمان به همت حسن البنا که معلم زبان عربی بود و جمعی از همفکرانش (يك راننده‌ی شاغل در كانال سوئز، باغبان يك شركت، يك درشكه‌چی بازار، يك صاحب رختشوی‌خانه، يك نجار محله افرنج، و يك آرايشگر خيابان جامع) پايه‌گذاری شد[٣] و حسن البنا كار خود را در اتاقى كوچك - كه آن را «مدرسةالتهذيب» ناميد - با تعليم قرآن، تجويد، حديث، تفسير و ديگر علوم اسلامى آغاز كرد[۴].
در سال ۱۹٣۱ میلادی، حسن البنّا - كه مرشد عام لقب يافته بود - رساله‌ای مشتمل بر اهداف اين جمعيت انتشار داد. پس از تشكيل كنگره‌ی سوم در اوايل ۱٣۵۴ هـ.ق، گروه سياسى - نظامى «الجواله» تأسيس شد و تحت رهبری عالی ستاد فرماندهى ... نفره قرار گرفت.
اخوانالمسلمين كمتر از ۵ سال پس از آغاز فعاليت در بيش از ٢٠ شهر مصر شعبه داشت و چندين مركز تبليغ دينی را به وجود آورده بود اين در حالی بود كه در اين سال‌ها انگليس سيطره زيادی بر مصر داشت و «فواد پاشا»، خديو تحت حمایت انگليسی‌ها مشكلات فراوانی را سر راه حسن البنا و جمعيت او ايجاد كرده بود.
در ۱٣۵۵ هـ.ق (۱۹٣٦ م) به مناسبت آغاز سلطنت ملك فاروق، چهارمين كنگره‌ی اخوان برگذار شد و اين سازمان پادشاه جديد را تأييد كرد. اما مهم‌ترين و پنجمين كنگره‌ی اخوان در ۱٣۵٧ هـ.ق (۱۹٣٨ م) به مناسبت دهمين سال تأسيس اخوانالمسلمين برگذار شد. اين كنگره از جهاتى نقطه‌ی عطفى در تاريخ اين جمعيت به‌شمار مى‌رود، زيرا برنامه‌ها و اهدافى كه به‌وسيله‌ی بنّا در اين كنگره اعلام شد و نيز تصميماتى كه اتخاذ گرديد، در واقع اين جمعيت را وارد دوره‌ی نوينى كرد. شايد بتوان هدف كلى اخوان را پس از كنگره‌ی پنجم در آزادی وطن اسلامى از سلطه‌ی بيگانه و تشكيل دولت آزاد اسلامى خلاصه كرد.
در اين كنفرانس، حسن البنا در سخنرانی خود با صراحت اعلام كرد: «مسئله حكومت در اسلام جز عقايد و اصول و نه امور فقهی و فروع است». او گفت: «اسلام، دين و حكومت» و «قرآن و شمشير است». حسن البنا در عين حال رسيدن به هدف نهايي جمعيت اخوان را از طريق مسالمت‌جويانه و پارلمانی ميسر می‌دانست و شرايط مصر را با «انقلاب» مناسب نمی‌ديد. او در سخنرانی خود گفت: «پارلمان بهترين وسيله برای تحقق اهداف اخوان است و هدف اخوان در اين جمله خلاصه می‌شود: قرآن قانون اساسی ماست». اين البته به‌معنای روی‌گردانی از انقلاب نبود، خود او در كتاب «بين الامس و اليوم» كه در همين سال (۱٣۱٧ ش) منتشر گرديد، نوشت: «اگر شرايط منجر به انقلاب شود، اين امر ناشی از دعوت اخوانالمسلمين نيست بلكه زاييده شرايط و نتيجه اوضاع و احوال است». اخوانالمسلمين احساس می‌كرد روی آوردن به شيوه‌های قهرآميز در شرايطی كه آمادگی آن در مردم وجود ندارد و از سوی ديگر با شدت از سوی رژيم تحت حمايت انگليس سركوب می‌شود، به نتيجه نمی‌رسد.
[↑] مواضع
[↑] عملکرد
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
يادداشت ٢: سازمان اخوان‌المسلمین مصر برجسته‌ترین سازمان سیاسی و گروه اسلام‌گرا در مصر و شاید در خاورمیانه عربی است. شعار این گروه که در سال ۱۹۲۸ به کوشش حسن البنا (۱۹٠٦-۱۹۴۹) بر پا شد، چنین بود: «هدف ما خدا، رهبر ما پیامبر، قانون اساسی ما قرآن، روش ما جهاد و غرض نهایی ما شهید شدن در راه خداوند است». جنبش اخوان‌المسلمین را باید نهادینه‌ترین جنبش‌های سیاسی - اجتماعی در مصر دانست، زیرا با وجود سرکوب‌های سنگین در گذز دهه‌ها، ساختارهایش هم‌چنان پا بر جا باقی مانده است.
نخستین ستون فکری اخوان‌المسلمین، قراردادن شریعت اسلامی به‌عنوان اصل و راهنمای جامعه و دولت است. آنان بر پا کردن دولت اسلامی، رهانیدن کشورهای مسلمان از یوغ امپریالیسم، و متحد کردن ملت‌های مسلمان را دومین ستون فکری خود قرار داده‌اند.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: علیرضا هوسمی، شکل‌گیری، اهداف و استراتژی اخوان المسلمین
پيوست ٢: سيد هادی خسروشاهی، بررسی نفش اخوانالمسلمين در مصر
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
