 |
|
تحلیل دی‌ان‌ای مردمان کهن زاگرس
فهرست مندرجات
.
کشاورزان اولیه
زاگرُس رشته‌کوهی در غرب و جنوب ایران است. این رشته‌کوه از کرانه‌های دریاچه وان در کردستان ترکیه آغاز شده و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، همدان، ایلام، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان تا استان‌های فارس، کرمان و هرمزگان ادامه می‌یابد. دامنه‌ی این رشته‌کوه به شمال عراق نیز امتداد دارد.
در حدود ۱۰۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد آثار بر جای مانده از غارنشینی در کوه‌های زاگرس در غرب ایران بیانگر سکونت انسان در این مناطق در دوره پارینه‌سنگی میانی (۳۰۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ سال پیش) است.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که دی‌ان‌ای کشاورزان اهل زاگرس بیش از همه به ساکنان امروزی افغانستان، پاکستان (به‌ویژه پشتون‌ها که بیشتر در افغانستان و پاکستان ساکنند) و ایران به‌خصوص زرتشتی‌های ایران شباهت دارد.
تحلیل دی‌ان‌ای اولین مردمانی که کشاورزی را شروع کردند نشان می‌دهد که آن‌ها برخلاف انتظار از مناطق بسیار متنوعی می‌آمدند.
محققان ژن‌های استخوان‌های به‌دست آمده از انسان نوسنگی (عصر شروع کشاورزی و اهلی کردن دام) از مناطق مختلف خاورمیانه که زادگاه کشاورزی است را مقایسه کردند.
نتایج به حل این مساله کمک می‌کند که آیا زراعت از یک نقطه واحد در این منطقه گسترش یافت یا چندین گروه مختلف فن کشاورزی را در سراسر اوراسیا (اروپا-آسیا) گسترش دادند. این یافته‌ها توسط یک تیم بین‌المللی در نشریه‌ی ساینس منعکس شده است.
گذر از زندگی سیار متکی بر شکار به‌یک زندگی کشاورزی و مسکون ابتدا حدود ۱۰ هزار سال قبل در جنوب غربی آسیا روی داد. پس از عصر یخ، این شیوه زندگی به سرعت در اوراسیا گسترش پیدا کرد، که یکی از مهم‌ترین تحولات رفتاری در تاریخ بشر بود.
تحلیل دی‌ان‌ای از بقایای کهن در اروپا نشان داده که کشاورزی با مهاجرت انبوه مردمان گسترش پیدا کرده نه اتخاذ ایده‌های تازه توسط بومیان.
در مطالعه تازه، محققان نشان می‌دهند که دی‌ان‌ای کشاورزان اولیه‌ای که در کوه‌های زاگرس ایران زندگی می‌کردند خیلی متفاوت از مردمانی بود که زراعت را از ترکیه به اروپا بردند.
علی‌رغم این واقعیت که هر دو این گروه‌ها ساکن «هلال حاصلخیز» - ناحیه‌ای از دره نیل تا ناحیه غربی ایران - بودند به‌نظر می‌رسد که از نظر ژنتیکی از ۷۷ هزار تا ۴۶ هزار سال قبل از هم جدا شده بودند.
مارک توماس از دانشگاه کالج لندن (یو سی ال) که از نویسندگان این مطالعه است می‌گوید: «احتمالاً بزرگ‌ترین شگفتی درباره‌ی این مطالعه این است که ساکنان شرق و غرب هلال حاصلخیز چقدر از نظر ژنتیکی با هم متفاوتند.»
دکتر گرت هلنتال از دیگر نویسندگان این مقاله در یو سی ال نوشت: «عموماً فرض می‌شد که این کشاورزان اولیه از یک جمعیت واحد و از نظر ژنتیکی همگون می‌آمدند. با این حال، ما دریافته‌ایم که اختلاف‌های عمیق ژنتیکی در این جمعیت‌های اولیه زراعت پیشه وجود داشته، که نشانه اجداد کاملاً مجزاست.»
دی‌ان‌ای کشاورزان اهل زاگرس بیش از همه به ساکنان امروز افغانستان، پاکستان و ایران به‌خصوص زرتشتی‌های ایران شباهت دارد.
جمعیت کنونی که بیشترین شباهت ژنتیکی به کشاورزان غربی را دارد نه در خاورمیانه بلکه در جزیره ایتالیایی ساردینا پیدا می‌شود.
این نشان‌دهنده‌ی ابعاد گسترده تغییر ژنتیکی از زمان عصر نوسنگی در هلال حاصلخیز است. پس از ابداع کشاورزی، گروه‌های متنوعی از کشاورزان خاورمیانه به‌طور کامل مخلوط شدند و این منطقه به‌تدریج با جمعیت‌های نواحی اطراف ترکیب شد.
مارک توماس معتقد است که یافته‌های تازه با ایده پیشنهادی مارتا میرازون لار پژوهشگر دانشگاه کمبریج موسوم به «فیلتر هولوسین» جور در می‌آید. هولوسین به تاریخ ۱۱۷۰۰ ساله‌ی اخیر زمین، یعنی از زمان پایان عصر یخ اطلاق می‌شود.
در فرآیند «فیلتر هولوسین» گروه‌های شکارچی کاملاً متمایز از هم (اغلب در فواصل کوتاه جغرافیایی از یکدیگر) در اثر انقراض و مهاجرت در ۱۰ هزار سال اخیر شکل تازه‌ای گرفتند. در نتیجه با رشد بیش از حد چند گروه معدود تنوع انسانی از بین رفت.
دکتر توماس به بی‌بی‌سی گفت: «تحقیقات باستان‌شناسی نشان داده که گونه‌های مختلف در نقاط مختلف منطقه‌ی هلال حاصلخیز پرورش داده شدند و این تحول هیچ مرکز مشخصی نداشت... مثلاً گاو از یک گروه خیلی کوچک از حیوانات - در حدود ۱۰۰ راس پرورش داده شد.»
جالب این‌که جمعیت‌های اولیه‌ی کشاورزان دارای جد مشترکی از یک گروه اسرارآمیز به‌نام اوراسیایی‌های «باسال» هستند. بعد از خروج انسان از آفریقا، این جمعیت از سایر غیرآفریقایی‌ها جدا شد و کمتر با نئاندرتال‌ها آمیزش کرد. اما معلوم نیست محل سکونت آن‌ها تا پیش از آمیزش با اجداد کشاورزان کجا بوده.
پروفسور توماس می‌گوید شاید جایی در شمال آفریقا یا خاورمیانه زندگی می‌کردند که نئاندرتال‌های کمتری داشت.
از باسال‌ها به‌عنوان «جمعیت شبح‌وار» نام برده می‌شود چون وجودشان فقط از اطلاعات ژنتیکی استنباط شده است.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- تحلیل دی‌ان‌ای مردمان کهن زاگرس نشان‌دهنده تنوع زارعان اولیه، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی (بخش دانش): سه‌شنبه ۱۹ ژوئیه ٢٠۱٦ - ٢۹ تیر ۱٣۹۵
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
