 |
|
سیر تکامل انسان
جمجمه ۳،۸ میلیون ساله‌ی نیاکان انسان
فهرست مندرجات
.
جمجمه ۳،۸ میلیون ساله‌ی نیاکان انسان
دانشمندان از کشف جمجمه‌ی اجداد انسان اولیه که حدود چهار میلیون سال پیش در اتیوپی می‌زیست خبر دادند. براساس گزارشی که روز چهارشنبه ۲۸ اوت ۲۰۱۹ (۶ شهریور ۱۳۹۸) منتشر شد، فسیل جمجمه‌ی کشف‌شده متعلق به گونه‌ای از اجداد انسان است که ترکیبی شگفت‌انگیز از ویژگی‌های میمون و انسان دارد. به‌گفته‌ی دانشمندان، فسیل یافت‌شده تقریباً کامل است و قدمتش به ۳،۸ میلیون سال می‌رسد. کشف این فسیل دریچه‌ای تازه به تاریخ تکامل انسان اولیه خواهد گشود، فصلی کلیدی و سرنوشت‌ساز که در نهایت به پیدایش انسان امروزی انجامیده است.
فسیل یافت‌شده موسوم به «ام آر دی» (MRD)، نشانی اختصاری در طبقه‌بندی گونه‌های انسان، متعلق است به سرده منقرضشده «جنوبی کپی انامی» با نام علمی Australopithecus Anamensis است. تاریخ پیدایش این گونه به ۴،۲ میلیون سال قبل بر‌می‌گردد و جد مستقیم سرده «جنوبی کپی عفاری» است. این گونه منقرضشده شهرتش را بیش از همه مدیون کشف فسیل «لوسی» است که در حفاری سال ۱۹۷۴، در ۵۵ کیلومتری ناحیه عفار اتیوپی پیدا شد، همان محلی که سه سال پیش فسیل ام آر دی را از زیر خاک بیرون آوردند. دانشمندان قدمت لوسی را حدود ۳،۲ میلیون سال برآورد کرده‌اند.
کشف هر دو فسیل، ام آر دی و لوسی، نقطه‌ی عطفی است در ترسیم تصویری واضح از چهره‌ی اجداد انسان اولیه. یوهانِس هایله سلاسی (Yohannes Haile-Selassie)، دیرینه‌شناس موزه‌ی تاریخ طبیعی کلیولند، که پژوهش اخیر زیر نظر او انجام شده است، معتقد است این کشف جدید می‌تواند پاسخ سوال‌هایی باشد که دهه‌هاست بی‌‌جواب مانده است. یافته‌های این پژوهش در نشریه علمی نیچر (Nature) منتشر شده است.
تا پیش از این، بقایای جمجمه‌های یافت‌شده فقط امکان مطالعه و بررسی تکه‌هایی از آرواره و دندانهای گونه متعلق به سردهی «جنوبی کپی انامی» را فراهم کرده بود و شناخت کامل این گونه برای دانشمندان دشوار بود. کشف کاسه‌ی سر بسیار مهم و کلیدی است، چرا که به دانشمندان کمک می‌کند شناخت و اطلاعات بیشتری درباره‌ی رژیم غذایی، اندازه‌ی مغز و خصوصیات ظاهری چهره‌ی این سرده از اجداد انسان کسب کنند.
به بیان دیگر، کشف اخیر به دانشمندان امکان می‌دهد تا سرانجام بتوانند چهره واقعی این سرده منقرضشده را ترسیم کنند و کنار نام‌شان قرار دهند.
بررسی و مطالعه روی فسیل ام آر دی نشان می‌دهد جثه این سرده بسیار کوچک‌‌تر از انسان‌های امروزی بوده است. ابعاد جمجمه‌ی یافت‌شده، که ظاهراً متعلق به مردی بالغ است، ۲۰ سانتی‌متر (از جلو تا پس‌سر) و پهنای آن ۱۱،۵ سانتی‌متر برآورد شده است. دانشمندان هنوز به برآورد دقیقی از قد و قامت این گونه نرسیده‌اند.
تا پیش از این، قدیمی‌ترین فسیل کشف‌شده از اجداد انسان متعلق بود به سردهی «جنوبی‌کپی انامی» که حدود ۳،۹ میلیون سال قدمت دارد. عمر فسیل ام آر دی نشان می‌دهد این گونه از انسانیان در بازه‌ای تقریباً ۱۰۰ هزار ساله با گونه‌ی لوسی همزیستی داشته است. از همین‌رو، تصورهای پیشین مبنی بر امکان‌ناپذیری همزیستی گونه‌های نخستین انسان در روند تکامل، اکنون محل تردید است.
جمجمه ۳،۸ میلیون ساله‌ی مرد جنوبی‌کپی انامی (Australopithecus anamensis)، خویشاوند نزدیک لوسی، سرنخ‌هایی در مورد یکی از اولین انسان‌تباران (هومینین‌ها) که بر روی دو پا ایستاد، فراهم می‌کند. جمجمه اجداد انسانی جنوبی‌کپی (Australopithecus) که به‌طور قابل ملاحظه‌ای کامل است، برخی از شکاف‌های موجود در درخت تکاملی انسان را پر می‌کند. در ادامه با جزییات همراه ما باشید.
| ▲ | جمجمه ۳،۸ میلیون ساله و چهره‌ی جدید |
مشاهده‌ی جمجمه دست‌نخورده‌ی جنوبی‌کپی (Australopithecus) در خاک اتیوپی باعث شد تا دیرینه‌شناس «یوهانس هایله سلاسی» (Yohannes Haile-Selassie) به‌معنای واقعی کلمه‌ی از شادی فریاد بزند. او می‌گوید: «این جمجمه چیزی است که من قبلاً هرگز ندیده‌ام، در حالی‌که فسیل‌های جمجمه‌ای بسیاری را مشاهده کرده‌ام.»
کشف اتفاقی توسط هایله سلاسی و یک چوپان اتیوپیایی، یک پرتره‌ی فریبنده‌ی از چهره‌ی ۳،۸ میلیون ساله را ایجاد کرده است. چیزی‌که از یک مرحله مهم تکامل انسان، یک نگاه بی‌سابقه به یک گونه هومینین ارائه می‌دهد. کارشناسان معتقدند که این فسیل خارق‌العاده می‌تواند به تعریف دوباره‌ی شاخه‌های درخت تکاملی انسان در زمانی که نیاکان ما به‌تازگی راه‌های کارآمد برای قدم‌زدن را به‌صورت عمودی تکامل داده‌اند، کمک کند.
دکتر یوهانس هایله سلاسی (زاده‌ی ۲۳ فوریه ۱۹۶۱ م. در ادیگرات، که در استان تیگرای کشور اتیوپی واقع است)، دیرین‌مردم‌شناس اتیوپایی موزه تاریخ طبیعی کلیولند است که پژوهش اخیر زیر نظر او انجام شده است.
«فرد اسپور» محقق تکامل انسانی موزه‌ی تاریخ طبیعی لندن است. او به‌منظور همراهی مطالعه جدید هایله سلاسی و همکارانش در مجله‌ی «نیچر» (Nature)، در مقاله‌ای در قسمت اخبار و بازدیدها چنین می‌نویسد: «به‌نظر می‌رسد که این جمجمه تبدیل به نماد مشهور دیگری از تکامل بشر شود.»
| ▲ | بررسی علمی جمجمه |
جمجمه شگفت‌آور کامل در وورانسو میل واقع در منطقه افار اتیوپی، در سال ۲۰۱۶ کشف شد. اما پاسخ‌دادن به اولین پرسشی که پیش آمد: «این جمجمه متعلق به کدام گونه است؟»، ۳ سال‌و‌نیم کار سخت به‌دنبال داشت. ام آر دی (MRD) لقبی است که بعد از شناسایی هویت آن به جمجمه کشف‌شده داده شد.
هایله سلاسی و همکارانش این جمجمه را با طیف گسترده‌ای از فسیل‌های هومینین از سراسر آفریقا مقایسه کردند. آن‌ها ویژگی‌های مختلف مورفولوژیکی را به‌دست آوردند تا ببینند که جمجمه متعلق به چه گونه‌ای است. هم‌چنین در چه مکانی از صفات به‌هم‌پیوسته درخت خانوادگی ما جای می‌گیرد. نتایج نشان می‌دهد جمجمه متعلق به مرد جنوبی‌کپی انامی (Australopithecus anamensis) است. نظریه‌ای که گونه هومینین را کمی زودتر از ۳،۸ میلیون سال قبل از تولد یک نسل بعدی یعنی جنوبی‌کپی عفاری (Australopithecus afarensis) از بین برد. فسیل مشهور لوسی متعلق به آن نسل است.
نشریه‌ی نیچر خبر داد جمجمه یک مرد باستانی که در منطقه‌ای در اتیوپی در سال ۲۰۱۶ یافت شد، تقریباً کامل است. دانشمندان پس از گذشت سه سال از این کشف، به این نتیجه رسیدند که جمجمه متعلق به یک فرد بزرگ‌سال جنوبی‌کپی انامی (Australopithecus anamensis) می‌باشد که در حدود ۳،۸ میلیون سال پیش در آفریقا زندگی می‌کردند.
| ▲ | ویژگی‌های نیاکان هومینین ما |
جنوبی‌کپی انامی، دارای هر دو خصوصیات میمون‌ها (بالا رفتن با بازوها و مچ‌ها) و انسان‌ها (تغییر در مچ پا و مفاصل زانو برای تسهیل راه رفتن روی دو پا) است. بیش‌تر نمونه‌های فسیلی قبلی جنوبی‌کپی انامی به تکه‌های کوچک استخوانی مانند دندان، بخشی از فک یا قطعه‌ای از بازو یا ساق محدود می‌شود. فرصت ایجاد شده برای مطالعه یک مغز و صورت تقریباً کامل، تاییدکننده‌ی «میمون جنوبی» به‌عنوان یک گونه‌ی منحصر به‌فرد است. این کشف بزرگ بر تفاوت بین دو تن از اجداد باستانی هومینین ما، جنوبی‌کپی انامی و جنوبی‌کپی عفاری تاثیر می‌گذارد. هایله سلاسی می‌گوید:
بیش‌تر صفات خود جنوبی‌کپی انامی انامی کاملاً ابتدایی است. تنها چند ویژگی منحصر به‌فرد مشترک با جنوبی‌کپی عفاری وجود دارد. مانند منطقه دوار در ناحیه‌ی جلو. هر چیز دیگر آن‌ها واقعاً ابتدایی است. اگر از پشت نگاهش کنید، به‌نظر می‌رسد میمون است. این چیزی است که من هرگز انتظار نداشتم در گونه‌ای که فرض می‌شود جد جنوبی‌کپی عفاری باشد، ببینم. بنابراین کل تفکرات‌مان را از نظر رابطه بین آن دو تغییر داد.
جنوبی‌کپی انامی، نزدیک‌ترین خویشاوند انسان در میان میمون‌هاست. تا کنون اطلاعات اندکی درباره‌ی جنوبی‌کپی انامی وجود داشت و تنها چند قطعه استخوان فک، دست و پا از آن به‌دست آمده بود.
جمجمه، هم‌چنین در مورد ایده‌های غالب قبلی ما که می‌گوید اجداد قدیمی‌تر ما به‌طور مستقیم به اجداد جوان‌تر منجر شده‌اند، شک و تردید ایجاد می‌کند. در عوض نشان می‌دهد که این دو با هم زندگی می‌کرده‌اند. آن‌ها حداقل برای ۱۰۰۰۰۰ سال همزیستی داشته‌اند. اما دانشمندان تأکید می‌کنند که هنوز هم کاملاً ممکن است که جمعیت اولیه جنوبی‌کپی انامی منجر به جنوبی‌کپی عفاری شده باشد. شاید ۴ میلیون سال پیش. آن‌ها بلافاصله پس از آن از بین نرفته‌اند. هایله سلاسی توضیح می‌دهد:
احتمالاً جمعیت کمی از جنوبی‌کپی انامی خود را از جمعیت اصلی جدا کرده و دچار تغییرات اساسی شده و با گذشت زمان خود را از گونه‌های والدین جنوبی‌کپی انامی متمایز کرده‌اند. این احتمال نیز وجود دارد که جنوبی‌کپی عفاری بعداً ظاهر شده باشند.
| ▲ | نظریه‌ای مخالف |
«ریک پوتس»، رئیس برنامه‌ی منشأ انسانی اسمیتسونیان که در مطالعه‌ی جدید شرکت نکرد، از طریق ایمیل از حفاری در کنیا می‌گوید:
فقط به این دلیل که یک گونه دیگر به دیگری منجر می‌شود، به این معنی نیست که گونه‌های منبع (اجداد) ناپدید شده باشند. مدتی است که می‌دانیم درخت خانواده‌ی انسان مانند درختان تکاملی همه گونه‌های دیگر، در حال انشعاب و تنوع است. جمجمه جدید، کشفی قابل توجه است؛ زیرا، الگوی تنوع زیستی را در یک دوره‌ی ضعیف از تکامل هومینین‌ها نشان می‌دهد. دقیقاَ همان‌گونه که اجداد ما تعهد قوی‌تری نسبت به راه رفتن روی دو پا داشتند.
| ▲ | زیستگاه و خوراک جنوبی‌کپی انامی |
دیرینه‌شناس «کیو لکی» و همکارانش در سال ۱۹۹۵ گزارش دادند که جنوبی‌کپی انامی اولین گونه‌ی شناخته‌شده‌ای است که مفصل زانو در آن گسترش یافته است. چیزی‌که به‌هر یک از پاهایش اجازه می‌دهد تمام وزن بدن خود را در طی راه رفتن دو قطبی تحمل کند. دو قطبی، نیاکان ما را از میمون‌ها جدا کرده و این امکان را فراهم می‌آورد تا بازماندگان باستانی بتوانند از طیف گسترده‌تری از زیستگاه‌ها نسبت به آن‌چه در دسترس درخت‌نوردان است، استفاده کنند.
جمجمه‌ی یافته‌شده در شن و ماسه دفن بوده است. جایی‌که یک دلتای رودخانه در سواحل یک دریاچه‌ی باستانی قرار داشته است. رسوبات ته‌نشین‌شده هم‌چنین بقایای گیاهانی را در خود نگه داشته و نشان می‌دهند که محیط اطراف دریاچه‌ی باستانی عمدتاً بوته خشک بوده. با این‌حال، ترکیبی از سایر اکوسیستم‌های محلی نیز در آن‌جا وجود دارد. «بورلی سیلور» زمین‌شناس دانشگاه Case Western Reserve و نویسنده‌ی اصلی تحقیق دوم در یک کنفرانس مطبوعاتی خود گفت:
در اطراف سواحل دریاچه و در امتداد رودخانه، جنگلی وجود داشته است؛ اما، اطراف آن خشک و تنها چند درخت داشته. شواهد نشان می‌دهد که مانند معاصران سایر سایت‌ها، احتمالاً مرد هومینین رژیم غذایی سخت، میمون‌ها مانند دانه‌ها، علف‌ها و خوراک‌های مشابه را داشته است.
| ▲ | محل کشف جمجمه ۳،۸ میلیون ساله |
هایله سلاسی و همکارانش ۱۵ سال در منطقه وورانسو-میل اتیوپی مشغول به‌کار بودند. هنگامی‌که یک چوپان محلی در اردوگاه حضور یافت تا از یافتن برخی از فسیل‌های جالب توجه خبر دهد، هایله سلاسی به او مشکوک شد. به‌خصوص به این دلیل که افراد محلی اغلب به‌دلیل اینکه می‌خواستند به‌جایی بروند و به‌سواری نیاز داشتند او را برای بازدید از مکان‌های فسیلی احتمالی دعوت می‌کردند. وی از «حبیب وروگیس» رئیس محلی که هر ساله کارهای میدانی را در منطقه برگزار می‌کند، خواست که ساعتی پیاده‌روی با چوپان انجام دهد تا از محل عنوان‌شده وی دیدن نماید. محل کشف فسیل در قسمت مرتفع منطقه بود، جایی‌که چوپان گله‌ی خود را برای فرار از طغیان فصلی در مناطق پایین‌تر جابه‌جا کرده بود. هایله سلاسی می‌گوید:
او به‌مدت سه ماه با بزهای خود در آن‌جا زندگی کرده است. وقتی‌که در حال حفر سوراخی برای بزهای تازه متولد شده بوده تا آن‌ها را از شغال و کفتارها محافظت کند، فسیل را مشاهده کرده است.
با رونمایی رسمی از فسیل نادر، امروز شاهد هیجان ویژه‌ای هستیم. چیزی‌که از سه‌سال پیش در سراسر جامعه‌ی دانشمندان گسترش یافته است. آن‌ها می‌خواهند چهره‌ای انسانی یا هومینین را روی اجداد دور دست ما بگذرانند. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- لیلا میرزاخان، جمجمه ۳،۸ میلیون ساله چهره جدیدی را بر روی نیاکان ناشناخته انسان می‌گذارد، سایت اینترنتی Dinu.ir بخش علمی زمین و محیط زیست: ۷ شهریور ۱۳۹۸
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ بخش علمی زمین و محیط زیست سایت اینترنتی دینو (Dinu.ir)
