- بخش‌های و کارکردها
- دستگاه تناسلی خارجی
- دستگاه تناسلی داخلی
- نقش دستگاه تناسلی زنانه
- بیماری‌های دستگاه تناسلی زنانه
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[دستگاه تناسلی] [کالبدشناسی انسان]
دستگاه تناسلی زن یا دستگاه تولید مثل زنانه (Female Reproductive System)، دستگاهی در بدن زنان است که وظیفهٔ بنیادی‌اش تولید مثل است. همگی موجودات زنده توانایی تولید مثل دارند و همین موضوع عامل بقای نسل آن‌هاست. تنها دستگاهی از بدن که برای زندگی خود فرد الزامی نیست دستگاه تناسلی اوست. اگرچه برای بقای نسل او لازم است[۱].
[↑] بخش‌های و کارکردها
دستگاه تناسلی زن از دو بخش خارجی و داخلی تشکیل شده است[٢] که هر یک کارکردهای خاص خود را دارند. بخش خارجی دستگاه تناسلی بيشتر برای برقراری رابطه جنسی و سكس مورد استفاده قرار می‌گيرد[٣] و در بخش داخلی دستگاه تناسلی تخمک تولید می‌شود که در صورت برقراری رابطۀ جنسی، بستری برای شنای اسپرم مرد و رسیدن به تخمک زن و لقاح این دو سلول و همچنین محل نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد و جفت است.
[↑] دستگاه تناسلی خارجی
دستگاه تناسلی خارجی شامل فرج (Vulva) - شامل چوچوله یا خروسه یا کلیتوریس (Clitoris)، لابیای کوچک (Labium minor) و لابیای بزرگ (Labium majore) - و ورودی ِ مجرای مهبل (واژن = Vagina) است. مهبل بخش مشترک با دستگاه تناسلی داخلی است.
[↑] فرج
فرج یا ولو (Vulva) که به‌زبان عامیانه به آن کوس می‌گویند، قسمت کاملا خارجی دستگاه تناسلی زنان است که از بیرون بدن قابل رؤیت است و به‌صورت یک ناحیه لوزی شکل در بین دو پا و در پایین شرمگاهی (محل رویش موهای زهار) قرار گرفته است. فرج از بیرون توسط لبهای بزرگ و کوچک فرج پوشیده شده است. این دو لبه از بالا و پایین به هم متصل هستند. در محل اتصال این دو لایه در بالا عضو کوچک حساسی به‌نام چوچوله وجود دارد که در اثر تحریک و دستکاری، سفت و کمی بزرگ می‌شود و نقش مهمی در احساس لذت جنسی دارد[۴]. در میان لبهای فرج فضایی وجود دارد که خروجی پیشابراه (مسیری که ادرار را از مثانه به‌خارج بدن می‌رساند؛ محل ادرار کردن) در قسمت بالایی آن و روزنۀ واژن (ورودی مجرای مهبل) در قسمت پایین آن قرار دارد[۵].
[↑] چوچوله
چوچوله (یا خروسه یا کلیتوریس) حساس‌ترین بخش آلت تناسلی خارجی است و نقش مهمی در احساس لذت جنسی دارد. این اندام اسفنجی دارای رگ‌ها و اعصاب فراوان می‌باشد.
این اندام فقط در پستانداران ماده وجود دارد. در انسان بخش دکمه مانند و قابل رویت آن نزدیک اتصال لبهای کوچک به هم، در بالای خروجی پیشابراه و مهبل قرار دارد[ویکی انگلیسی].
می‌توان گفت چوچوله تحریک‌پذیرترین اندام جنسی در دستگاه تولید مثل زنان بوده و هنگام اوج لذت جنسی با تجمع خون به اندازه‌ای تا دو برابر اندازه‌ٔ همیشگی نیز خواهد رسید[٦].
[↑] لابیاهای بزرگ و کوچک
لابیاهای بزرگ و کوچک (یا لبهای فرج) در بخش بیرونی فرج قرار دارند. این لب‌ها هر یک به‌صورت دو چین نیمه مدور هلالی شکل در دو طرف فرج بوده و در حالت عادی روی‌هم خوابیده و دهانه فرج را می‌بندند[٧]. لبهای بزرگ فرج، از دو لایۀ پوستی تشکیل شده‌اند. در زیر لبهای بزرگ، لبهای کوچک قرار دارند که از دو لایه مخاطی به وجود آمده‌اند. لبهای کوچک در هدایت صحیح ادرار نقش دارند.[٨]
[↑] پردهٔ بکارت
در دختـران اکثـر قسـمت‌های خروجـی مهبـل بـا لایـه‌ای نـازک به‌نـام پـرده بکارت (Hymen) پوشیده شده است. در اکثر موارد با اولین ورود آلت مردانه به‌داخل واژن قسمتی از این پرده پاره می‌شود و معمولاً پس از زایمان تمامی آن از میان می‌رود. در بعضی از دختران این پرده پاره نمی‌شود و فقط در زمان زایمان پاره می‌شود و یا پارگی کامل آن بوسیله دستگاه انجام می‌شود[۹].
[↑] دستگاه تناسلی داخلی
دستگاه تناسلی داخلی از مهبل (واژن = Vagina)، رحم (زهدان = Uterus)، لوله‌های رحمی (فالوپ = Fallopian tubes) و تخمدان‌ها (Oviducts) تشکیل شده است.
[↑] واژن (مهبل)
مهبل یا واژن (Vagina) لوله‌ای عضلانی است که از فرج در بیرون بدن تا رحم در داخل بدن امتداد دارد. طول واژن ۱۲ تا ۸ سانتی‌متر در زنان بالغ است. از آنجا که این عضو دارای دیواره ماهیچه‌ای است، می‌تواند منقبض یا منبسط شود. همین خصوصیت باعث می‌شود که واژن بتواند از جسمی باریک تا نوزادی در هنگام تولد را از خود وارد و خارج کند. در میان لبهای فرج فضایی وجود دارد که خروجی پیشابراه (مسیری که ادرار را از مثانه به‌خارج بدن می‌رساند؛ محل ادرار کردن) در قسمت بالایی آن و روزنۀ واژن (ورودی مجرای مهبل) در قسمت پایین آن قرار دارد. موضع جی نیز در مهبل قرار دارد.
کارهای گوناگون واژن: خروج خون‌های قاعدگی از این راه، محل قرارگیری آلت مردانه و احساس لذت جنسی و راهی برای بیرون آوردن نوزاد[۱٠].
[↑] رحم
رَحِم یا زَهدان[۱۱] (Uterus)، اندامی است در بدن جنس ماده پستانداران که جنین در آن نگهداری می‌شود. رحم مانند یک گلابی وارونه در محوطه لگن قرار دارد. واژن در سمت داخل بدن به رحم متصل می‌شود. رحم دیواره‌های ضخیم عضلانی دارد. در حقیقت این عضلات، قوی‌ترین عضلات بدن یک زن هستند. انقباض همین عضلات است که در هنگام زایمان بسیار شدید می‌شود و باعث خروج نوزاد و نیز درد زایمان می‌گردد. وقتی که زنی حامله نیست رحم تنها حدود ۵/۷ سانتی‌متر طول و ۵ سانتی‌متر عرض دارد. دهانه رحم (سِرویکس) نیز در بخش پایینی رحم قرار دارد[۱٢].
کارکردهای رحم: بستری برای شنای اسپرم و رسیدن به تخمک و لقاح این دو سلول و نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد و جفت.
سطح داخلی رحم از بافتی فعال به نام آندومتر پوشیده شده‌است. این بافت حساس به تغییرات هورمونی است و پس از بلوغ تا پیش از یائسگی در هر دوره قاعدگی، ریزش می‌کند و عادت ماهانه را شکل می‌دهد. پس از پایان خونریزی، این بافت مجددا تشکیل می‌شود. تغییرات بافتی آندومتر، فضای رحم را برای پذیرش جنین (در صورت حاملگی) و لانه گزینی آن آماده می‌کند[۱٣].
[↑] لوله‌های فالوپ
در دو گوشه بالای رحم لوله‌های رحم (فالوپ = Fallopian tube) قرار دارند که رحم را به تخمدان‌ها متصل می‌کنند. در سمت دیگر، یعنی سمتی که نزدیک تخمدان‌هاست، لوله‌های فالوپ قیفی شکل هستند. سمت قیفی شکل با حرکات خود هنگام تخمک‌گذاری، تخمک خارج شده از تخمدان را به داخل لوله رحم هدایت می‌کند و تخمک را با حرکات دیواره عضلانی خود به سمت رحم حرکت می‌دهد.
این عضو دو لوله ساده است که در دو طرف رحم قرار دارند. انتهای این لوله از طرف تخمدان باز است. تخمک پس از تخمک‌گذاری و خروج از تخمدان از طریق لوله‌های فالوپ وارد رحم می‌شود بنابراین، بستن اختیاری این لوله با جراحی (T.L) موجب ناباروری می‌شود.
[↑] تخمدان‌ها
تخمدان‌ها دو عدد هستند که یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ قرار می‌گیرند. تخمدان‌ها که تخم مرغی شکل می‌باشند، حاوی هزاران تخمک هستند که بعد از بلوغ و شروع قاعدگی، هر ماه یک تخمک آزاد می‌کنند. این تخمک از طریق لوله‌های فالوپ به‌سمت رحم حرکت می‌کند. در صورتی که در این مسیر با اسپرم مردانه برخورد کند تخم تشکیل می‌شود که می‌تواند باعث حاملگی و تولید جنین شود، در غیر این صورت تخمک به‌همراه بافت‌های رحمی در هنگام خونریزی قاعدگی از بدن خارج می‌شود[۱۴].
گذشته از منبع تامین تخمک، تخمدان‌ها به‌عنوان غدد درون ریز بدن زن نیـز عمـل می‌کننـد و به تولیـد اسـتروژن و پروژسـترون که هورمـون‌های زنانـه هسـتند، می‌پـردازند[۱۵].
[↑] نقش دستگاه تناسلی زنانه
دستگاه تناسلی زنانه این توانایی را به یک زن می‌دهد که بتواند: تخمک تولید کند، رابطۀ جنسی برقرار نماید، از تخمک بارور شده محافظت کند و به آن غذا برساند تا رشد کرده و نوزاد را به وجود آورد، و زایمان کند.
[↑] کارکرد دستگاه تناسلی زنانه از تخمک‌گذاری تا زایمان
- تخمک‌گذاری: هنگام تولد یک نوزاد دختر، تخمدان‌های او حاوی صدها هزار تخمک است که تا زمان بلوغ غیر فعال می‌ماند. با شروع بلوغ جنسی، هورمون‌هایی از غده هیپوفیز که در پایین مغز قرار گرفته‌است آزاد می‌شود. این هورمون‌ها که نوعی ماده شیمیایی هستند از طریق خون به تخمدان‌ها می‌رسند و تخمدان‌ها را به تولید هورمون‌های جنسی زنانه مانند استروژن وادار می‌کنند. تولید این هورمون‌های جنسی بدن یک دختر بچه را تبدیل به بدن یک زن بالغ می‌کند.
- حاملگی (بارداری): در فرآیند تولید مثل انسان دو سلول جنسی یا گامت نقش دارند: گامت ماده یا همان تخمک و گامت نر یا همان اسپرم.
تخمک توسط دستگاه تناسلی زنانه و اسپرم توسط دستگاه تناسلی مردانه تولید می‌شوند. تخمک از تخمدان زن آزاد می‌شود و وارد لوله‌های رحمی (فالوپ) می‌شود. اسپرم نیز در حین آمیزش جنسی وارد دستگاه تناسلی زنانه می‌شود و در داخل واژن شنا کرده و وارد رحم می‌شود و خود را به لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی می‌رساند. تخمک و اسپرم در این محل با یکدیگر برخورد می‌کنند. سر اسپرم وارد تخمک می‌شود و ماده ژنتیکی آنها مخلوط می‌شود و لقاح صورت می‌گیرد که نتیجه آن تشکیل سلول تخم است که می‌تواند به یک جنین تبدیل شود. همکاری مرد و زن برای تشکیل تخم و در نتیجه حامله شدن زن لازم است، پس از آن زن سلول تخم را تا بزرگ شدن جنین و تبدیل شدن به یک نوزاد کامل در درون رحم خود پرورش می‌دهد.
با لقاح تخمک و اسپرم سلول تخم به وجود می‌آید. سپس این سلول که درون رحم قرار گرفته است شروع به تقسیم شدن می‌کند و تعداد سلولها زیاد می‌شود. پس از یک هفته بلاستوسیت که اندازه‌اش در حد نوک سوزن است تولید می‌شود. بلاستوسیت خود را به رحم می‌رساند و در داخل دیوارهٔ آن (در لایه آندومتر) که توسط هورمون استروژن کاملاً ضخیم و غنی از خون و آماده پذیرایی شده‌است لانه گزینی می‌کند. هورمون جنسی زنانه دیگر یعنی پروژسترون تا انتهای حاملگی آمادگی دیواره رحم برای پذیرایی از جنین در حال رشد را حفظ می‌کند. - زایمان: حاملگی حدود ۹ ماه طول می‌کشد. زمانیکه جنین آماده تولّد شد، سر آن به دهانه رحم فشار می‌آورد و آرام آرام آن را باز می‌کند. دیواره دهانه رحم هم به تدریج نازک‌تر می‌شود تا مجرای بازی برای عبور نوزاد و تولد او بوجود آورد[۱٦].
- التهاب و عفونت واژن و فرج: ممکن است در اثر عوامل عفونی (قارچ‌های ذره‌بینی، باکتری‌ها) یا غیرعفونی مانند تماس با بعضی مواد تحریک کننده (مانند صابون‌ها) بوجود آید.
- خونریزی غیر طبیعی از واژن، یعنی خونریزی غیر از زمان قاعدگی. علت معمولاً وجود یک جسم خارجی مانند یک تکه دستمال کاغذی باقیمانده درون واژن است. گاهی علت وارد شدن ضربه به ناحیه‌است.
- حاملگی نابجا: گاهی تخمک بارور شده٬ به سوی رحم نمی‌رود و برای نمونه در درون لوله فالوپ (لوله رحم) به تندی آغاز به رشد می‌کند و یا به هیچ وجه وارد لولهٔ فالوپ نمی‌شود و در بخش لگن آغاز به رشد می‌کند٬ که به آن حاملگی نابجا می‌گویند.
- آندومتریوز: آندومتریوز زمانی است که بخشی از بافت آندومتر رحم (بافتی که داخل رحم را می‌پوشاند) در جایی دیگر مانند داخل لوله‌های رحمی یا در حفرة لگن قرار می‌گیرد و بنابراین مانند آندومتر طبیعی در طی خونریزی قاعدگی، خونریزی می‌کند.
- کیست تخمدان: زمانی است که حفره‌ای غیر طبیعی در درون تخمدان ایجاد شود و در داخل آن مایع جمع شود[۱٧].
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط دکتر مهدی خراسانی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: دستگاه تناسلی زن برگرفته از: اطلس بدن انسان
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- دستگاه تولید مثل در زنان، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد؛ اگر مرد و زن رابطه جنسی و تولید مثل را متوقف کنند، نسل بشر نابود خواهد شد. (رجوع شود به: female reproductive system)
[۲]-
[۳]- الهام اکبری، اجزاء دستگاه تناسلی زنانه و کارکرد هر کدام، بانک تحقیقاتی دانشجو
[۴]-
[۵]- بانک تحقیقاتی دانشجو، پیشین
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]- واژهٔ پارسی "زَهدان" از دیرباز در معنی "رَحِم" و بچه‌دان و جایگاه نطفه به کار می‌رفته است. و در اشعار شاعرانی چون خاقانی و منوچهری نیز آمده است. "زَه" به معنی زادن است و زهیدن مصدر آن است. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ "رحم" و "زهدان". معین، محمد، فرهنگ معین، سرواژهٔ "رحم". فرهنگ پارسیمان، سرواژهٔ "رحم".
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□ Visible Body 3D Human Anatomy Tour: Movies
