طالبان دیروز و طالبان امروز
(بخش دوم)فهرست مندرجات
- ملا دادالله و 'نبرد مقدس'
- همکاری القاعده با طالبان
- نخستن عملیات انتحاری
- تغییر روش
- طالبان امروز؛ تندروتر؟
- يادداشتها
- پینوشتها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمهها
در سال ۲٠٠۱ با حمله آمریکا به افغانستان، امارت اسلامی طالبان سرنگون شد. آنها در قندهار اجتماع کردند و بعدا تصمیم گرفتند تا از طریق رسانهها پایان جنگ را اعلام کنند.
شاید یک دلیل این تصمیم این بود که هزاران تن از افراد آنان در شمال افغانستان تسلیم شده بودند.
ملا محمدعمر گروهی را غرض (با هدف) مذاکره با حامد کرزی که در جلسه بن در آلمان به عنوان رئیس دولت موقت تعیین شده بود، بهولسوالی شاهولی کوت قندهار فرستاد. کرزی قبلا با طالبان همکاری کرده بود و با رهبران تحریک (جنبش) از جمله ملا محمدعمر از نزدیک آشنایی داشت.
کسانی که در این جلسه شرکت داشتند، پیام ملا محمدعمر را به کرزی ابلاغ کردند: "ما قصد جنگ با تو را نداریم و بهشرط تطبیق شریعت در کشور از تو حمایت خواهیم کرد. اسیران ما باید مصئون بمانند."
مولوی سید محمد حقانی که قبلا در مقام معاون وزیر خارجه و بعد بهعنوان رئیس اداره امور در امارت طالبان کار کرده بود، پایان کار امارت طالبان را اعلام کرد. جنگ به پایان رسید و بعضی از سران طالبان به مدارس دینی آنسوی مرز بازگشتند و عدهای هم بهکار شخصی پرداختند.
[↑] ملا دادالله و 'نبرد مقدس'
در سال ۲٠٠۲ القاعده در افغانستان خواهان جنگ علیه نیروهای خارجی بود اما این کار بدون همکاری طالبان میسر نبود. ملا دادالله فرمانده خشن طالبان (که بعدتر در ولایت هلمند کشته شد) تلاش کرد یاران جان بدر برده از معرکه را با هم یکجا کرده و مقاومتی را سامان دهد. اما این تلاشها قرین موفقیت نبود.
او در همهجا با جواب رد مواجه شد. بعضی از افراد بلند پایه طالبان حتی بهکارهای ساختمانی مشغول بودند و به این خواستها جواب مثبت ندادند، از جمله ملا محمدحسن، وزیر امور خارجه و معاون شورای سرپرست طالبان که در ولسوالیهای دورافتاده قندهار بهکار کندن کاریز اشتغال داشت.
اما نیروهای خارجی و حکومت افغانستان در مواردی مرتکب اشتباهاتی شدند که منجر به آغاز دوباره شورشها شد. نارضایتی مردم از حکومت و کشته شدن هزاران طالب تسلیم شده در شمال زمینه را برای بازگشت طالبان به صحنه ناامنیهای افغانستان مساعد کرد.
تحلیل ایدئولوژیک از وضع نیازمند بررسی پیچیدگیهای وضع موجود نبود بلکه بهسادگی چنین نتیجه گرفته شد که "مرحله جدید، دورهای از ابتلا و امتحان خداوند است و در این مرحله خداوند حکمتی را قرار داده تا بزرگترین قدرت طاغوتی زمان را بهدست ضعیفترین بندگان خویش نابود کند."
این انگیزه برای آغاز یک "نبرد مقدس" کافی بود بخصوص برای کسانی که بستگانشان را در میان اسرای طالبان در شمال کشور از دست داده بودند.
[↑] همکاری القاعده با طالبان
آمریکا با حمله به عراق از وضع در افغانستان غافل شد. جنگ در عراق ذهنیتها در جهان اسلام را شدیدا متاثر کرد. فشارهای آمریکا بر عراق موجب شد تا جنگ افغانستان به عنوان یک گزینه برای کاهش فشار بر عراق مطرح شود. کمکهای مالی از کشورهای عربی به مناطق قبایلی سرازیر شد و جنگ در افغانستان شدت گرفت.
هدف این بود که در شرایطی که آمریکا در عراق مشغول است، باید طالبان در افغانستان سر از نو سازمان یابند و با آرایش جدید که جنگ با نیروهای غربی ایجاب میکند، به میدان آیند.
القاعده مامور شد تا طالبان را در این رابطه یاری دهد. در این مرحله است که رابطه نزدیک میان القاعده و طالبان بهمیان آمد، به حدی که حتی طالبان برنامههای القاعده را میپذیرند، در حالیکه در دوران امارت طالبان چنین رابطه نزدیکی وجود نداشت.
ابومصعب الزرقاوی، فرمانده مشهور القاعده در عراق از آموزش دیدههای جنگ در افغانستان و از یاران نزدیک یک فرمانده گمنام طالبان بنام مولوی عبدالحنان جهادوال بود که قبل از یازدهم سپتامبر ۲٠٠۱ در هرات زندگی میکرد. این پیوند موجب شد تا طالبان از تجارب جنگ عراق در افغانستان نیز بهره گیرند. عدهای از افراد القاعده که در عراق جنگیده بودند، برای آموزش طالبان به افغانستان آمدند. تبادله تجارب در جنگ و خشونت دیگر مرز نمیشناخت.
[↑] نخستن عملیات انتحاری
در این دوره بود که ما برای نخستین بار شاهد عملیات انتحاری در افغانستان شدیم که طالبان آنرا "عملیات استشهادی" میخوانند.
سربریدن انسان که قبلا در میان مجاهدین افغان و طالبان معمول نبود، به شیوه عراق در افغانستان رایج شد و پخش نوارهای تصویری از این صحنههای تکاندهنده، دید منفی نسبت به طالبان را در میان مردم بیشتر کرد و سرانجام ملا محمدعمر، رهبر طالبان مجبور شد تا از فیلمبرداری چنین صحنهها ممانعت کند.
در این مرحله بود که یک تغییر بارز در راهکارهای تبلیغاتی طالبان بهمشاهده رسید. ملا دادالله، فرمانده طالبان در ولایت هلمند به تقلید از القاعده به ساختن کلیپهای تصویری از جنگ با نیروهای خارجی پرداخت. نوارهای تصویری از جنگهای آنان پخش شد که بهتدریج با گرافیک بهتر عرضه میشد. کاری که بهصورت واضح تقلید از القاعده بود و شباهتهایی به نوارهای تصویری "السحاب" داشت.
[↑] تغییر روش
پس اگر تغییر مثبتی هم در این زمینه در مقایسه با گذشته در طرز دید طالبان دیده میشود ناشی از نزدیکی آنان به القاعده است و این مسئله برای تحلیلگران غربی که تشنه نوعی تغییر در راهکارهای طالبان اند تا در صف طالبان، تندرو را از میانه رو تفکیک کنند، میتواند مایوس کننده باشد.
طالبان در آغاز بهمیان آمدنشان احترام فراوان به علمای دین داشتند و بخصوص مقام استادان را سخت گرامی میداشتند. با هر کسی که در مدرسه دینی درس خوانده بود، قطع نظر از اینکه به کدام قوم و قبیله وابسته است احساس همبستگی میکردند. اما طالبان بعد از سقوط به این اصل وفادار نماندند.
طالبان بعد از سقوط امارت تعداد زیادی از علمای دین را کشتند و بخصوص نسبت به کسانی که فتوای ضد عملیات انتحاری صادر کرده بودند، سخت کینهتوزانه عمل کردند. تعدای از اعضای شورای علمای افغانستان نیز در شمار کشتهشدگان هستند. تمایل علمای دین بهحکومت کرزی از نظر آنان غیر قابل بخشش بود.
[↑] طالبان امروز؛ تندروتر؟
از سال ۲٠٠۱ تاکنون تعدادی از افراد بالارتبه طالبان یا در جنگ کشته شده و یا با مرگ طبیعی فوت کردهاند.
هرچند امروز ما در تحریک طالبان، چهرههای جوان و آشناتر با وضع جهان را مییابیم اما این تغییر به آن معنی نیست که دید آنان در مورد حکومتداری و تعبیر خاص آنان از فقه سیاسی که در دوران حاکمیت خود برآن پا فشردند و تاکید کردند، تغییر کرده است. هنوز هم چهرههای آغاز تحریک در گروه طالبان تصمیم گیرندههای اصلی اند.
طالبان در طول بیش از هشت سال گذشته در مورد تمام مسایلی که در دوران حکومتداریشان مورد انتقاد جامعه جهانی بودند، جواب روشنی ندادهاند. آنها به این باور اند که "پیروزیشان در جنگ با بزرگترین قدرت نظامی جهان نشانه آشکار از حقانیت راهی است که در پیش دارند" و این احساس پیروزی که با "قداست نصرت الهی همراه است" آنان را به پافشاری بر روش حکومتداری گذشته مصممتر ساخته است.
در یک نظر میتوان گفت که طالبان امروز در مواردی حتی تندروتر از طالبان دیروز هستند.[۱]
[↑] يادداشتها
يادداشت ۱: اين نوشتار برای بخش فارسی بی بی سی توسط وحيد مژده (کارشناس امور طالبان) برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پینوشتها
[۱]- مژده، وحيد، طالبان دیروز و طالبان امروز (٢)، بخش فارسی بی بی سی: یکشنبه ۱٨ ژوئيه ٢٠۱٠ - ٢٧ تیر ۱٣٨۹
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمهها
□ وبسايت بخش فارسی بی بی سی
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]