[مشاهیر ایران کنونی]
دكتر محمدرضا جلالی نائینی (زادۀ ۱۲۹۳ خ - درگذشتۀ ۱۳۸۹ خ) حقوقدان، زبانشناس، قرآن پژوه، پژوهشگر تاریخ ادیان، محقق، مترجم، روزنامه‌نگار، سیاستمدار[۱] و یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار ایران در صد ساله‌ی اخیر بود[٢].
[↑] زندگی‌نامه
سید محمدرضا جلالی نائینی به سال ۱۲۹۳ در نایین اصفهان زاده شد. دوران تحصيلات ابتدايی و متوسطه را در اصفهان طی كرد و دوره‌ی دوم دبیرستان را در مدرسه‌ی دارالفنون تهران گذراند[٣] که استادان نامداری چون جلال‌الدین همایی و استاد محیط طباطبایی در آن‌جا تدریس می‌کردند. در ۱۳۱۳ وارد دانشکده‌ی حقوق دانشگاه تهران شد[۴]. خودش در این باره می‌گوید: «سال ۱۳۱٧ بود كه بعد از امتحان ورودی وارد دانشكده حقوق شدم. استادان ما علی‌اكبر دهخدا، دكتر سید علی شایگان و بعد شیخ محمد عبدو بود. دكتر كریم سنجابی هم «حقوق اداری» تدریس می‌كرد. مسیو فونتانو كه فرانسوی بود «حقوق تطبیقی» تدریس می‌كرد. دكتر زنگنه «تجارت حقوق» درس می‌داد. شیخ سنگلجی «اصول» درس می‌داد. درس در دانشكده حقوق سه ساله تمام شد. موضوع رساله‌ام درباره «ارث» بود.»[۵]
جلالی نائینی، همیشه از جلال‌الدین همایی بهعنوان آموزگار تأثیرگذار در زندگیش یاد می‌كرد. همچنین از محیط طباطبایی و عبدالرحمن فرامرزی كه به ترتیب تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی در دارالفنون تدریس می‌كردند[٦].
پس از فراغت از تحصیل در ۱۳۱۶ به سربازی رفت[٧]. بعد از اتمام خدمت سربازی، در سال در ۱۳۱۸، در سمت قاضی دادگستری به‌کار پرداخت[٨].
وی در سال‌های پس از دهه ۲۰ به فعالیت سیاسی و روزنامه‌نگاری روی آورد و از همراهان دکتر محمد مصدق در نهضت ملی شدن صنعت نفت بود[۹]. او روزنامه «کشور» را منتشر می‌کرد که در جریان کودتای ۲٨ مرداد توقیف شد.
پس از کودتای ۲۸ مرداد به کار وکالت اشتغال یافت[۱٠] و به گفتۀ علی دهباشی، پس از مدتی وکالت را ترجیح داد و تا آستانه انقلاب اسلامی به این شغل اکتفا کرد[۱۱].
در سال‌های دهه پایانی حکومت پهلوی و اعلام فضای باز سیاسی به عضویت مجلس سنا درآمد. مسعود بهنود، روزنامه‌نگار ایرانی، می‌گوید:
- «جلالی نائینی بعد از سال ۳٢، میلی به فعالیت‌های سیاسی نشان نمی‌داد تا وقتی که در سال ۱۳۵۵ حزب رستاخیر تشکیل شدند و گروهی از وکیلان و روزنامه‌نگاران و سیاسیون قدیمی از وی خواستند وارد صحنه شود تا شاه را بیازماینند و اگر او در ایجاد فضای سیاسی باز راسخ و راستگو بود، دیگر موثران جبهه ملی هم وارد عمل شوند.
چنین بود که جلالی توبه شکست و بهعنوان سناتور انتخابی تهران وارد مجلس سنا شد، در همان مقام بود که چند نطق آتشین در ماه‌های آخر نظام پادشاهی کرد و یک فراکسیون قدرتمند در میان پیران با تجربه پدید آورد.»[۱٢]
و عاقبت هم، به گفتۀ پروفسور سید حسن امین، در روز سوم بهمن ۱۳۵۷ بهعنوان اعتراض رسمی از سناتوری استعفا داد[۱٣] و پس از انقلاب فعالیت سیاسی را کنار نهاد و به‌کار تحقیق در زمینه ادبیات و هندشناسی پرداخت. انتشار متن فارسی اوپانیشادها به‌تصحیح وی و دکتر تاراچند فیلسوف و مورخ و دولتمرد برجسته هندی و ترجمهٔ سرودهای ریگ ودا که قدیمی‌ترین سند زنده قوم آریایی هند است و همچنین تصحیح و انتشار نسخه‌ای از دیوان حافظ از جمله اقدامات وی است. به پاس خدمات او پیرامون هندشناسی دانشگاه بنارس به وی درجهٔ دکتری اعطا کرد[۱۴]. پروفسور امین، در این خصوص می‌نویسد:
- «در کارنامه‌ی بلند و پربار جلالی نائینی، برگ‌های درخشان فراوان است. از جمله: یکی از درخشان‌ترین آن‌ها، پژوهش‌های او در زمینه‌ی تاریخ ادیان، عرفان تطبیقی و هندشناسی بود. سفرهای علمی‌اش به هند آموزش زبان سانسکریت، چاپ کتاب‌های متعدد و ایجاد ارتباط علمی و فرهنگی میان ایران و هند در بالاترین سطوح، از جمله جواهر لعل نهرو، ابوالکلام آزاد و ایندیرا گاندی و دکتر تاراچند با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه بنارس محصول این تلاش است.»[۱۵]
آنچه كه او با ترجمه «مهابهارت»، «اوپانيشاد»، «ريگ ودا» و متن‌های كلاسيك دينی و ادبی هند انجام داد. يگانه مرجع و مآخذ مطالعات هندشناسی در نيم قرن اخير - در زبان فارسی - به‌‌شمار می‌آيد.[۱٦] اما این تنها کارنامۀ او نبود. پروفسور امین می‌افزاید:
- «برگ زرین دیگر کارنامه‌ی او مبارزه‌ی سیاسی و روزنامه‌نگاری‌ست. او آخرین عضو بازمانده از مؤسسان اولیه‌ی جبهه‌ی ملی در ۱۳۲۸ به رهبری زنده‌یاد دکتر محمد مصدق بود. از جهت خدمات مطبوعاتی نیز، وی مدیر مسئول روزنامه‌ی کشور و سردبیر روزنامه‌ی باختر امروز به مدیریت پسرخاله‌اش دکتر حسین فاطمی (شهید نهضت ملی‌کردن صنعت نفت و وزیر امور خارجه‌ی دولت دکتر مصدق) بود.
[به‌علاوه]، وی از جهت مشارکت در نهادهای مدنی و تشکل‌های اجتماعی در استقلال کانون وکلا مؤثر بود و خود سال‌ها عضو هیات مدیره‌ی کانون وکلای دادگستری و از دوره‌ی شانزدهم تا نوزدهم یعنی سه دوره رییس کانون وکلا بود.[۱٧]
افزون بر این، دكتر جلالی نائينی در سال‌های اواخر دهه چهل مدتی قاضی دادگستری نیز بود[۱٨] و در سال‌های اخير، بيشتر اوقاتش را به مطالعه می‌گذراند.[۱۹] سرانجام پس از یك دوره بیماری، در نخستین ساعات بامداد یازدهم فروردین ماه ۱٣٨۹، در سن ۹۵ سالگی، در بیمارستان ایرانمهر تهران درگذشت.[٢٠]
[↑] آثار
تألیفات جلالی نائینی که بیشتر در زمینه‌ی هندشناسی، قرآن‌پژوهی، تاریخ ادیان و ادبیات است و در این میان، حاصل نیم قرن مطالعات او بر زمینه‌های فرهنگی، تاریخی و دینی هند، چهارده عنوان كتاب است. پاره‌ی از کتاب‌های او را می‌توان چنین نام برد:
- مجموعۀ پنجاه اوپانیشاد موسوم به سرّ اكبر ترجمۀ محمد داراشكوه به اهتمام استاد دكتر تاراچند و علی دهباشی، طبع تهران، ۱۹۵٧ میلادی و تاكنون سه بار تجدید چاپ شده است.
- پنچاكیانه یا پنج تنتره (كلیله و دمنه)، تصحیح و تحقیق دكتر تاراچند، دكتر عابدی و جلالی نائینی، چاپ اقبال، تهران ۱۹٨۴ میلادی.
- گزیده سروده‌های ریگ‌ودا، ترجمه و تحقیق و نگارش جلالی نائینی، طبع نشر نقره، ۱٣٦٣ و ۱٣٧٢ شمسی.
- مهابهارت، ترجمة فارسی به اهتمام نقیب‌خان در چهار جلد، چاپ شركت افست، سال ۱۹٨٠ میلادی به اهتمام دكتر شوكلا و جلالی نائینی.
- پارسی پركاش (فرهنگ مختصر سانسكریت به فارسی) تألیف كریشنا داس، به تحقیق و تصحیح و كوشش جلالی نائینی و ن. ش. دكتر شوكلا، چاپ ۱۹٧۵.
- جوگ باسشت، در فلسفه و عرفان هند، ترجمۀ نظام پانی‌پتی، به كوشش جلالی نائینی و ن. ش. دكتر شوكلا، طبع اقبال، سال ۱۹٨۱ میلادی.
- تأثیر سانسكریت در ادبیات فارسی. این مقاله در كنگره زبان سانسكریت خوانده شد و در مجلة دانشكده دانشگاه جواهر لعل نهرو شماره پاییز صفحات ۱٠٧٣-۱٠٧٨ درج و انتشار یافته است.
- لغات سانسكریت در كتاب ماللهند بیرونی: با مقدمۀ دكتر تاراچند، چاپ شورای عالی فرهنگ و هنر به سال ۱۹٧٨ میلادی، چاپ تهران.
- مجمع‌البحرین (دریای دو اندیشه هندی و ایرانی): تألیف محمد داراشكوه فرزند شاه‌جهان، به كوشش جلالی نائینی، چاپ تهران، سال ٢٠٠۱، انتشارات سخن
- هند در یك نگاه، مشتمل بر تاریخ و ادبیات و مكتب‌های فلسفی هند، نوشتة جلالی نائینی، چاپ نشر شیرازه، تهران، ۱٣٧٦.
- طریقه گرونانك و پیدایی آیین سیك، نوشته جلالی نائینی، چاپ ایران، سال ۱۹٧٠ میلادی.
- منتخبات آثار داراشكوه، چاپ تابان، سال ۱٣٣۵ خورشیدی.
- شرح حال جواهر لعل نهرو، نوشتۀ جلالی نائینی كه نسخه‌ای از آن در دانشگاه جواهر لعل نهرو، جزو شرح احوال و شخصیت جواهر لعل نهرو قرار گرفته است.
- فرهنگ سانسكریت به فارسی، جلد اول، طبع پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ۱۹۹٦ میلادی، تهران.
- تاریخ جمع قرآن كریم، محمدرضا جلالی نائینی، با مقدمه احمد مهدوی دامغانی، انتشارات سخن، چاپ دوم ۱٣٨٧.
آخرین كتابی كه از دكتر جلالی نائینی منتشر شد كتاب ثنویان در عهد باستان بود كه در سال ۱٣٨۴ توسط انتشارات طهوری عرضه شد.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- مسعود بهنود، جلالی نائینی؛ از نسل شاهدان سال‌های آزادی، بخش فارسی بی بی سی: چهارشنبه ٣۱ مارس ٢٠۱٠ - ۱۱ فروردین ۱٣٨۹
[٢]- پروفسور سید حسن امین، زندگی‌نامه‌ی دکتر سید محمدرضا جلالی نائینی، ایران امروز، نشرِیۀ خبری سیاسی الکترونیک؛ برگرفته از: ماهنامه‌ی حافظ، اردیبهشت ۱٣٨۹ - شماره ٦۹، صص ۱۹-٢٢
[٣]- علی دهباشی، خاموشی دکتر محمدرضا جلالی نائینی، کیهان چاپ لندن: فروردین ۱٣٨۹
[۴]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[۵]- پورمحسن، سمر، جلالی نائینی و قرآن پژوهی: به یاد دانشور فقید استاد دکتر محمدرضا جلالی نائینی، کتاب ماه دین، مرداد ۱٣٨۹ - شماره ۱۵۴، صص ۹۹-۱٠۱
[٦]- همان‌جا
[٧]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[٨]- همان‌جا
[۹]- محمدرضا جلالی نائینی، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[۱٠]- همان‌جا
[۱۱]- علی دهباشی، پیشین
[۱٢]- مسعود بهنود، پیشین
[۱٣]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[۱۴]- علی دهباشی، پیشین؛ و همچنین: درگذشت جلالی نایینی، نویسنده و ادیب پیشکسوت، جنبش راه سبز (جرس): ۱۱ فروردین ۱۳۸۹
[۱۵]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[۱٦]- علی دهباشی، پیشین
[۱٧]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[۱٨]- علی دهباشی، پیشین
[۱۹]- پروفسور سید حسن امین، پیشین
[٢٠]- علی دهباشی، پیشین
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
