فهرست مندرجاتآیا ۲۸ اسد روز واقعی استقلال افغانستان است؟
- سخنرانی با شمشیری به کمر
- جنگ، از متارکه تا مصالحه
- روز بیقرار
- ۲۸ اسد روز مناسبی است؟
- يادداشتها
- پینوشتها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمهها
[تاریخ افغانستان] [استقلال افغانستان]
سالها است که ۲۸ اسد بهعنوان سالروز استقلال افغانستان از بریتانیا شناخته میشود، ولی زمانی این جشن در نهم حوت، ششم جوزا و پس از آن در هفته اول سنبله برگزار میشد.
کسانی هم هستند که هیچیک از این روزها را سالروز واقعی استقلال کشور نمیدانند و روز سخنرانی تاریخی امانالله در ۲۴ حمل ۱۲۹۸ را تاریخ درستتری برای برگزاری جشن استقلال افغانستان میدانند.
برخی روز سخنرانی تاریخی امانالله در ۲۴ حمل ۱۲۹۸ را مبدای درستتری برای برگزاری جشن استقلال افغانستان میدانند
او این سخنرانی را با تشریفات معمول وقت برای اعلام استقلال کامل کشور ایراد کرد.
این همه اختلاف نظر در مورد تاریخ دقیق استقلال افغانستان ناشی از تحولاتی است که از آغاز تلاشهای امانالله برای حصول استقلال تا تثبیت آن روی داد. سیاستمداران و پژوهشگران به دلایلی مختلفی روزهای مختلفی را برای برگزاری جشن استقلال مناسب میدانند.
[↑] سخنرانی با شمشیری به کمر
شاه امانالله، پس از آنکه پدرش امیر حبیبالله در شکارگاهی در لغمان ترور شد، در ۳۰ دلو ۱۲۹۷، در کابل سلطنت خود را اعلام کرد. او دوازده روز بعد در نامهای به لرد چلمسفورد فرماندار کل هند، مرگ پدر و سلطنت خود را به اطلاع او رساند و ضمناً از «حکومت مستقل و آزاد افغانستان» سخن گفت. ولی فرماندار هند توجهی به اعلام استقلال او نکرد[۱].
پادشاه جدید در ۹ حوت در اعلامیه معروف خود نوشت که پس از این افغانستان در امور داخلی و خارجی خود استقلال کامل دارد. بهدنبال آن، او در سخنرانی آتشین خود در ۲۴ حمل، در میان جمعیت بزرگی با حضور سفیر هند بریتانیایی در محله مرادخانی، استقلال کشورش را اعلام کرد و گفت: «بعد از این مملکت من مانند سایر دولتها و قدرتهای جهان آزاد است.»
شاه شمشیر برهنهای به کمر بسته بود[٢] و در میانه سخنرانی خود گفت: «بههیچ نیروی خارجی به اندازۀ یک سر مو اجازه داده نخواهد شد که در امور داخلی و خارجی افغانستان مداخله کند و اگر کسی بهچنین امری اقدام نماید، گردنش را با این شمشیر خواهم زد.» آنگاه پادشاه جوان افغانستان رو به نماینده انگلیس کرد و پرسید: «آیا چیزی را که گفتم، فهمیدی؟» نماینده بریتانیا پاسخ داد: «بله، فهمیدم»[٣].
رویداد مهم دیگر بهرسمیت شناختهشدن استقلال افغانستان از سوی شوروی سابق در ۲۷ مارچ ۱۹۱۹ بود که مبادله نمایندگیهای سیاسی در سطح «وزیر مختار» بین کابل و ماسکو را در ماههای بعدی بهدنبال داشت[۴]. شوروی نخستین کشوری بود که استقلال افغانستان را بهرسمیت شناخت.
[↑] جنگ، از متارکه تا مصالحه
این رویدادها پیش از جنگ سوم افغانستان و انگلیس (مه و جون ۱۹۱۹) واقع شد. بهدنبال پیشنهاد متارکه فرماندار کل هند در سوم جون، گفتوگوهای صلح بین دو کشور آغاز شد و پیمان صلح راولپندی بین علیاحمد خان وزیر داخله افغانستان و سر هملتون گرانت وزیر خارجه هند در ۸ آگوست (۱۷ اسد) امضا شد.
در این پیمان از استقلال افغانستان سخنی در میان نیست. در پی اعتراض نماینده افغانستان، نماینده انگلیس هر چند از ذکر استقلال افغانستان در متن قرارداد خودداری کرد، اما در یادداشتی که عنوانی نماینده افغانستان نوشت، «استقلال داخلی و خارجی» افغانستان را تصریح کرد.
در زمان امانالله جشن در نهم حوت در پغمان برگزار میشد
پیمان بعدی در ۳۰ عقرب ۱۳۰۰ در کابل به امضای محمود طرزی وزیر خارجه افغانستان و هنری دابس وزیر خارجه هند رسید. در این سند بریتانیا استقلال کامل افغانستان را بهرسمیت شناخت و بر اساس آن توافق شد که نمایندگیهای سیاسی افغانستان و بریتانیا بهعنوان دو دولت مستقل در لندن و کابل گشوده شود. به این ترتیب، هیچیک از این رویدادها با ۲۸ اسد مطابقت ندارد.
در زمان خود امانالله، «امان افغان» نشریه رسمی دولت، روز نهم حوت را «عید جلوس با استقلال» شاه میدانست و هر ساله مطالبی دربارۀ استقلال کشور چاپ میکرد[۵]. این امر بیانگر آن است که بنیانگذار استقلال این روز را مهم میدانسته است.
نخستین کسی که ۲۸ اسد را جشن گرفت (۱۳۰۹)[٦]، محمدنادر خان بود؛ ولی در ۱۴ اسد ۱۳۱۲ فرمان[٧] داد که جشن استقلال از ۲۰ اسد آغاز شود و تا ۲۸ این ماه ادامه یابد. پسر او، محمدظاهر، از ۱۳۱۸ جشن استقلال را به ۶ جوزا تغییر داد و مناسبت آن موفقیتهای محمدنادر در جنگ سوم افغان و انگلیس بود و شخص محمدنادر بهعنوان «محصل استقلال» معرفی شد.
[↑] روز بیقرار
چهار سال بعد زمان جشن بار دیگر تغییر کرد و به شش روز اول ماه سنبله منتقل شد. دلیلی که برای آن عنوان شد، بهگفته عبدالحمید مبارز، این بود که هوای بهاری ماه جوزا «نامناسب» تشخیص داده شده بود. اما در زمان ریاست جمهوری محمد داوود جشن استقلال بار دیگر به ششم جوزا بازگشت.
اسم و رسم نادری در جشن استقلال تا نیم سده پایدار بود
آنچه که در تغییر زمان استقلال و بانی آن در زمان فرمانروایی خاندان مصاحبان مورد توجه بود، اختلاف این خانواده با امانالله و حذف نام او از جشن استقلال بود.
نادر در زمان سلطنت امانالله به فرانسه فرستاده شد و این امر باعث نارضایی او از امانالله شد.
موضوع دیگر این است که زمانی که نادر بهقدرت رسید، آنگونه که فاروق انصاری استاد تاریخ میگوید، بهدلیل اینکه از «جنوب» وارد کشور شده بود، این سوءظن علیه او و برادرانش مطرح بود که شاید به حمایت انگلیسها بهقدرت رسیده باشند. آنها بههمین دلیل بر طول و عرض جشن استقلال افزودند.
نادر برای این که پیوند نام خود با جشن استقلال را کاملاً مستحکم کند، مناری در نزدیک کاخ سلطنتی ساخت و رسم گلگذاری در پای آن را بنیاد گذاشت. بهاین ترتیب، او همزمان و هممکان جشن را تغییر داد. در حالی که در زمان امانالله جشن در نهم حوت در پغمان برگزار میشد. اسم و رسم نادری در جشن استقلال تا نیم سده پایدار بود.
در نهایت از سال ۱۳۵۸، در زمان حکومت حزب دموکراتیک خلق این جش در ۲۸ اسد تثبیت شد. روزنامه دولتی انیس با چاپ عکس سخنرانی معروف امانالله در میدان مرادخانی، در آن روز نوشت که او در این روز استقلال کشور را اعلام کرد، هر چند در واقع تاریخ این سخنرانی بهنوشته بسیاری از تاریخنویسان، ۲۴ حمل ۱۲۹۸ بود. این آخرین تغییر زمان جشن بود.
[↑] ۲۸ اسد روز مناسبی است؟
با این حال، پژوهشگران افغانستان هم روزهای مختلفی را در مورد استقلال این کشور مهم دانستهاند. غلاممحمد غبار[٨] بر ۹ حوت ۱۲۹۷ و محمدصدیق فرهنگ[۹] بر ۲۴ حمل ۱۲۹۸ تأکید دارند. پیش از این عبدالحمید مبارز محقق و پژوهشگر افغان، خواستار بهرسمیت شناخته شدن ۲۴ حمل بهعنوان روز استقلال کشور شده است.
اما برخی دیگر از پژوهشگران تأیید پیمان صلح راولپندی از جانب امانالله را مهم میدانند. حبیبالله رفیع و فاروق انصاری میگویند که امانالله این پیمان را در ۱۹ آگوست ۱۹۱۹ برابر با ۲۸ اسد ۱۲۹۸ تأیید کرد و بهدلیل اینکه برای نخستینبار نمایندۀ انگلیس در سند پیوست این پیمان، استقلال افغانستان را پذیرفته بود، اهمیت داشت. به گفتۀ آنها، همین استدلال مبنای انتخاب ۲۸ اسد بهعنوان روز استقلال است.
صفحهای از «اصلاح» روزنامه اصلی دولت وقت - در زمان سلطنت محمد نادر و پسرش محمدظاهر نام امانالله از آیینهای مربوط به استقلال حذف شد
اما بر اساس تحلیل برخی از پژوهشگران، پیوند دادن استقلال افغانستان به توافقنامه راولپندی خیلی درست بهنظر نمیرسد. شماری این پیمان را به زیان افغانستان دانسته و از جمله غلاممحمد غبار، آن را «فتح سیاسی» انگلیس در برابر شکست نظامیاش در میدان جنگ دانسته است.
غبار افزوده که «علیاحمد خان در امضای این قرارداد لغزید»[۱٠] و «بهضرر ملت افغانستان امضا کرد»[۱۱].
به این صورت، روز معینی وجود ندارد که همه سیاستمداران و صاحبنظران برای برگزاری جشن استقلال افغانستان در مورد آن اتفاق نظر داشته باشند. این امر نیازمند بازنگری تحولاتی است که منجر به استقلال این کشور شد.
[↑] يادداشتها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدی خراسانی ارسال شده است.
[↑] پینوشتها
[۱]- گریگوریان، وارتان، ظهور افغانستان نوین، ترجمه علی عالم کرمانی، تهران: ۱۳۸۸، عرفان، ص ۲۸۶
[٢]- غبار، میر غلاممحمد، افغانستان در مسیر تاریخ، تهران: نشر انقلاب، ۱۳۶۶، ص ۷۵۳.
[٣]- آدامک، لودویگ، تاریخ روابط سیاسی افغانستان از امیر عبدالرحمان تا استقلال، ترجمه علیمحمد زهما، کابل: افغان کتاب، ۱۳۴۹، ص ۱۴۶.
[۴]- غبار، پیشین، ص ۷۸۶.
[۵]- روز نهم حوت یا عید با استقلال اعلیحضرت غازی، امان افغان، کابل، ۱۲ حوت ۱۳۰۴، شماره ۴۱، ص ۱.
[٦]- روزنامه اصلاح، ۲۸ اسد ۱۳۰۹، ص ۱.
[٧]- اصلاح، ۱۹ اسد ۱۳۱۲، ص ۱.
[٨]- غبار، پیشین، ص ۷۸۵.
[۹]- فرهنگ، میر محمدصدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران: عرفان، ۱۳۸۸، ص ۵۴۸.
[۱٠]- غبار، پیشین، ص ۷۷۵.
[۱۱]- همان، ص ۷۷۶.
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمهها
□ ایوب آروین، آیا ۲۸ اسد روز واقعی استقلال افغانستان است؟، وبسایت فارسی بی بی سی (بخش افغانستان): سه شنبه ٢٠ اوت ٢٠۱٣ - ٢۹ مرداد ۱٣۹٢
