 |
|
ژنرال عبدالرشید دوستم
بابت جنگ‌های داخلی معذرت می‌خواهم
فهرست مندرجات
- اعترافات
- دورنمای عدالت انتقالی
- جلوگیری از تکرار بحران
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
.
مقصرهای جنگ‌های داخلی چه کسانی هستند؟
در جنگ‌های داخلی افغانستان، در زمان حاکمیت مجاهدین، تنها در کابل حدود ٦۵ هزار انسان جان باخت و این شهر به‌کلی ویران شد. اخیراً ژنرال رشید دوستم، رهبر جنبش ملی اسلامی افغانستان، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، گفته است که «بابت جنگ‌های داخلی معذرت می‌خواهم». اما پرسش این است که فقط معذرت‌خواهی برای جبران این جنایت بزرگ بشری و خیانت ملی کافی است، یا جنایتکاران بایست به‌پای میز محاکمه حاضر شوند و مجازات عادلانه گردند؟ گذشته از این، کاندید شدن او به‌عنوان معاون رئیس جمهور آیندۀ افغانستان به‌ویژه با این این اعتراف، با مادۀ شصت و دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان مغایرت دارد. در بند سوم این ماده که مربوط به‌یکی از شرایط نامزدی انتخابات ریاست جمهوری است و در مورد معاونین رئیس جمهور نیز صدق می‌کند، چنین آمده است: «از طرف محکمه به ارتکاب جرایم ضد بشری، جنایت و یا حرمان از حقوق مدنی محکوم نشده باشد.» درست است که تا به‌حال، این فرد و یا افراد دیگری که مرتکب جنایات ضد بشری شده‌اند، به‌سبب آن‌که در اقتدار شریک هستند، در هیچ دادگاهی محکوم نشده‌اند، اما این اعتراف خود سند محکومیت اوست. (مهدیزاده کابلی)
| ▲ | اعترافات |
ژنرال عبدالرشید دوستم، رهبر جنبش ملی اسلامی افغانستان با انتشار بیانیه‌ای از کسانی که در جریان جنگ‌های داخلی دو دهه گذشته این کشور آسیب دیده‌اند عذرخواهی کرد و از سایر رهبران و چهره‌های دخیل در این جنگ‌ها دعوت کرد که برای بازگشایی «صفحه جدیدی در تاریخ سیاسی افغانستان» از کسانی که در دو دهه گذشته از سیاست‌هایی که منجر به تنش‌ها و جنگ‌ها در این کشور شد، متاثر شده اند، معذرت بخواهند.
این بیانیه نخستین‌بار در صفحه فیسبوکی که از سوی هواداران ژنرال دوستم در ارتباط با انتخابات براه انداخته شده منتشر شد و نیز متن آن از تلویزیون آیینه که به ژنرال دوستم نزدیک است و بیشتر نشرات آن به زبان ازبکی است، نیز خوانده شد.
در این بیانیه آمده است: «وقت آن فرا رسیده است که همه ما از اثرات منفی‌ای که سیاست‌های ما در گذشته به مردم سراسر کشور رسانده است، از آنان معذرت بخواهیم. من می‌خواهم در این راستا پیشقدم باشم و بگویم که ما از همه آنانی که در هر دو طرف جنگ‌ها متحمل آسیب شده‌اند معذرت می‌خواهیم.»
ژنرال دوستم با اشاره به حوادث دو دهه اخیر در افغانستان، می‌گوید: «در جنگ‌های داخلی دو دهه اخیر کبوتران سفید وجود ندارند.»
آقای دوستم همچنین گفته است که هیچ قومی در افغانستان از آسیب‌های ناشی از جنگ‌های داخلی مصئون نمانده و همه اقوام در این کشور رنج دیده‌اند.
«در خلال این دو دهه گذشته متاسفانه حوادث ناخوشایند در کشور اتفاق افتاده است که در جریان آن مردمان ما از گروه و قومی که بوده‌اند متاثر شده و قربانی گردیده‌اند. من به این عقیده هستم که به همان اندازه که هموطنان ترک‌تبارمان در این قربانی‌ها مظلوم واقع شده‌اند، سایر هموطنان من اعم از پشتون، تاجیک، هزاره و سایرین نیز مظلومانه قربانی شده‌اند و درد این قربانی‌ها برای همه مان مشترک است.»
آقای دوستم افزوده است: «جنگ به‌عنوان بدترین عمل بشری، متأسفانه از مردمان بی‌گناه ما قربانی گرفته است و در نتیجه ما را نسبت به‌هم بی‌اعتماد ساخته و از هم جدا نگه‌داشته است. این واقعیت تلخ کشور باید روزی با جسارت اذعان می‌شد.»
ژنرال دوستم همچنین گفته است: «ما می‌خواهیم آغازگر عصر نو و رسم نوی باشیم که به اساس آن سایرین نیز جسورانه و جوانمردانه به اشتباهات گذشته اذعان نمایند و همه با هم از تکرار آن به‌صورت جمعی جلوگیری کنیم.»
ژنرال دوستم که دیروز به‌عنوان معاون اول اشرف‌غنی احمدزی در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده افغانستان معرفی شد، با اشاره به انتخابات پیش رو گفته: «در صورتی که مردم شریف ما برای ما مجال خدمت بدهند، ما متعهد هستیم که از این فرصت تاریخی برای مرهم‌گذاری بر دردهای مردم مان استفاده کنیم؛ تمامی تلاش‌ها را برای بازگرداندن بیجاشدگان داخلی کشور به‌کار برده و تعهد می‌نماییم که افغانستان ما به خانه مشترک همه‌گان مبدل گردیده و هیچ درد و ظلمی دو باره در این کشور تکرار نگردد.»
این نخستین‌باری است که یک رهبر مطرح دخیل در جنگ‌های داخلی افغانستان از قربانیان این جنگ‌ها مستقیماً معذرت می‌خواهد.
با این وجود این اقدام ژنرال دوستم یک روز پس از معرفی‌اش به‌عنوان نامزد معاونت اول ریاست جمهوری، از سوی شماری‌ها تلاش انتخاباتی برای جلب آرا تلقی شده است.
اما احمد تینچ از سخنگویان جنبش ملی اسلامی در گفت‌گو با بخش ازبکی بی‌بی‌سی گفته است که این اقدام ژنرال دوستم، ربطی به انتخابات ندارد.
جنگ‌های داخلی افغانستان در دهه هفتاد هجری خورشیدی منجر به کشته شدن هزارها غیرنظامی در افغانستان شد و نهادهای جهانی حقوق بشر شماری از رهبران و افراد دخیل در این جنگ‌ها را متهم به «جنایت جنگی و نقض حقوق بشر» کرده‌اند.[۱]
| ▲ | دورنمای عدالت انتقالی |
رامین انوری: عذرخواهی ژنرال عبدالرشید دوستم از افغان‌ها نسبت به نقش او در جنگ‌های داخلی افغانستان، شاید بتواند صفحه‌ای جدیدی را در نوعیت و شکل رابطه میان شهروندان افغانستان و سیاستمداران این کشور باز کند.
این عذرخواهی با توجه به‌زمان آن، اصلا بی‌ربط با انتخابات ریاست جمهوری افغانستان نیست. به این معنا که ژنرال دوستم، به‌عنوان معاون اول تیم انتخاباتی اشرف غنی احمدزی برای انتخابات ریاست جمهوری، به حمایت رای‌دهندگان افغان نیاز دارد و برای به‌دست آوردن این حمایت، ژنرال دوستم حاضر به‌عذرخواهی نسبت به عملکردی شده که هنوز طرف‌های دیگر این منازعه از آن دفاع می‌کنند.
دعوت ژنرال دوستم به‌عذرخواهی و پیشقدم شدن خود او در این کار، قبل از هر چیز دیگری، یک موضوع را برجسته می‌کند و آن اهمیت فزاینده شهروندان افغان برای سیاستمداران این کشور است. بخشی از این شهروندان همان قربانیان جنگ‌های داخلی و بستگان آنان هستند که همواره جایگاه و ارزش انسانی‌شان زیر پا گذاشته شده است.
پوزش‌خواهی ژنرال دوستم از افغان‌ها، برای نخستین‌بار گامی در جهت احترام گذاشتن به جایگاه انسانی قربانیانی است که در جریان سه دهه بحران در افغانستان، ابتدایی‌ترین حقوق انسانی‌شان نقض شده است.
این مساله، اهمیت به‌سزایی در بحث عدالت انتقالی دارد. یکی از ارزش‌های اصلی برای کشورهای پس از منازعه، تامین دوباره وقار و شأن انسانی قربانیان و رسیدن به مرحله‌ای است که در آن قربانیان جنگ‌های گذشته، به‌عنوان طرف‌های اصلی قضیه مطرح شده و زمینه برای اذعان به دردهای آنان از سوی عاملان جنگ و خشونت، فراهم شود.
پوزش از قربانیان، در حقیقت به‌معنای ارزش دادن به غیرنظامیان و قربانیانی است که در تعاملات بزرگ سیاسی و اقتصادی فراموش شده‌اند.
سیاستمداران معمولاً از یاد می‌برند که این فراموش شده‌ها، نیروی اصلی جوامع را تشکیل می‌دهند و به‌دست آوردن حمایت آن‌ها می‌تواند در بسیاری موارد به‌معنای موفقیت سیاسی برای قدرتمندان باشد.
جنگ‌های داخلی افغانستان طرف‌های زیادی داشته و افراد زیادی مستقیماً در این جنگ‌ها نقش داشته‌اند. اما تا کنون تنها ژنرال دوستم در ارتباط به آن معذرت خواسته است.
اقدام ژنرال دوستم به‌عذرخواهی و دعوت او از دیگر کسانی که درگیر این جنگ‌ها بوده‌اند، می‌تواند راه را برای مباحثات بیشتر در مورد عدالت انتقالی باز کند و زمینه را برای حقیقت‌یابی بیشتر فراهم سازد.
| ▲ | جلوگیری از تکرار بحران |
با این همه، تجربه بسیاری از کشورهای پس از بحران و کشورهای که عدالت انتقالی را به اجرا گذاشته‌اند، نشان می‌دهد که اگر پوزش خواستن از قربانیان و حتی اذعان به دردهای آنان، بنیادی و توام با ایجاد ساختارهایی برای عدم تکرار حوادث گذشته نباشد، فایده‌ای زیادی در درازمدت نخواهد داشت.
افغانستان برای آشتی با گذشته تاریک خود و حصول اطمینان نسبت به عدم تکرار حوادث خشونت‌بار در آینده، نیاز به ایجاد میکانیسمی برای جلوگیری از تکرار بحران دارد.
این میکانیسم در صورتی می‌تواند ایجاد شود که افغان‌ها، به‌عنوان یک ملت، با گذشته‌ای دردناک خود و با تمام زوایای پنهان آن - هرقدر هم که تکان‌دهنده باشد - روبرو شده و در صورت امکان، با آن آشتی کنند.
رسیدن به این مرحله، نیازمند کار بسیار و پیگیر است. نیاز به مستندسازی و حقیقت‌یابی وقایع خشونت‌بار گذشته دارد و نیاز دارد تا افغان‌ها، به‌عنوان قربانیان اصلی، قدرت و صلاحیت تصمیم‌گیری در مورد برخورد با گذشته و انتخاب نوعیت آینده‌ای‌شان را داشته باشند.
ژنرال دوستم از قربانیان جنگ‌های داخلی عذرخواهی کرده است، اما این‌که آیا این پوزش می‌تواند افغانستان را در گذار از بحران به دموکراسی کمک کند یا نه، بستگی به پاسخ افغان‌ها دارد.
یکی از مولفه‌های عدالت انتقالی، ایجاد تفاهم میان قربانی و عامل خشونت است تا هر دو طرف بتواند همزیستی مسالمت‌آمیزی را در یک فضای دموکراتیک تجربه کنند.
ژنرال دوستم، بدون شک گام نخست را در این راه برداشته است، اما پیروزی این جریان، مربوط به گام‌های بعدی است، گامی‌هایی که از سوی افغان‌ها به‌عنوان قربانیان جنگ‌های گذشته‌ای افغانستان برداشته خواهد شد[٢].
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ژنرال دوستم: بابت جنگ‌های داخلی معذرت می‌خواهم، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی (بخش افغانستان): دوشنبه ٠٧ اکتبر ٢٠۱٣ - ۱۵ مهر ۱٣۹٢
[٢]- رامین انوری، عذرخواهی ژنرال دوستم و دورنمای عدالت انتقالی در افغانستان،وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی (بخش افغانستان): دوشنبه ٠٧ اکتبر ٢٠۱٣ - ۱۵ مهر ۱٣۹٢
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی (بخش افغانستان)
