"انجمن تاريخ افغانستان" كه نخستين انجمن تاريخ در كشور است، در دوران ظاهرشاهی در سال ۱۳٢۱ خورشيدی پايه‌گذاری شد.
گفته می‌شود كه "انجمن تاريخ افغانستان" يك حركتی بود، در راستای تحقق آرمان پشتونگرايی به يك روش بهتر از گذشته كه همان هدف "پشتو تولنه" بود.[۱] "پشتو تولنه" آكادمی بود كه در سال ۱۳۱۶ به جای انجمن ادبی كابل نشسته و نشريه ماهنامه كابل را كه پيش از آن از سوی "انجمن ادبی كابل" به زبان دری نشر می‌شد با همان نام، اما به زبان پشتو نشر كرد. زنده ياد "صديق فرهنگ" نيز می‌گويد: "انجمن تاريخ، كار تدوين تاريخ افغانستان را به پيروی از نظريه ناسيوناليزم نژادی به دست گرفت."[٢]
اولين رئيس انجمن تاريخ استاد "احمدعلی كهزاد" بود كه مقارن همين زمان عضو هيئت باستان شناسی افغانی بود و با هيئت‌های باستان شناسان فرانسوی و ايتالوی در حفريات باستان شناسی اشتراك می‌كرد. وی تا سال ۱۳٤۰ در اين سمت باقی ماند و در اين سال وظيفه رياست انجمن را به دكتر "عبدالرحيم ضيائی" مدير سابق موزيم كابل سپرد. دكتر ضيائی تا سال ۱۳٤۵ باقی بود و از سال ٤۵ تا دوران داودخان علامه "عبدالحی حبيبی" بود كه بر كرسی رياست انجمن تكيه داشت. علامه پيش از اين در سال ۱۳۱٩ رئيس آكادمی پشتو بود.
استاد "محمدآصف فكرت" كه به مدت يك سال در "انجمن تاريخ افغانستان" در معيت علامه " عبدالحی حبيبی" بوده به مكان استقرار انجمن اشاره می كند و چنين توصيف می‌نمايد: "برای اداره انجمن تاريخ يك خانه دو طبقه قديمی را در يكی از مناطق كابل به نام قلعه فتح‌الله به كرايه (اجاره) گرفته بودند. اين خانه كه مدتی طولانی محل اداره انجمن تاريخ بود، در نظر من در آن روزها جای مناسبی برای اين اداره بود. دنج و آرام، با سبك معماري چندين سال پيش، چمنكی سبز و شماری درخت زينتی و گلبنان كه همه بيش از آن كه آرايش تصنعی داشته بوده باشند، به گونه زيبايی طبيعی می‌نمودند."[۳]
استاد "فكرت" پيرامون چگونگی فعاليت اعضای انجمن می‌گويد: "هريك از اعضای انجمن تاريخ برنامه و پروژه‌ای داشتند كه برخی با شتاب و سرزنده و برخی با طمئنينه و به آهستگی كار را پيش می‌بردند...اگر بخواهم پركارترين عضو انجمن را مشخص نمايم، خود استاد حبيبی بود. اما از ميان شاگردان استاد حبيبی دوتن بودند كه خود را وقف آموزش از خدمت استاد نموده بودند. اين دو شاگرد آن روز، دو پژوهشگر دانشور و نامی امروز افغانستان يعنی استاد حبيب‌الله رفيع و استاد زلمی هيوادمل بودند."[٤]
انجمن برای خود نشريه‌ای هم داشت كه نخستين شماره آن به تاريخ اول دلو سال ۱۳٢۱ خورشيدي نشر يافت. اين نشريه كه با نام "آريانا" منتشر می‌شد نشريه‌ای تاريخی، ادبی و تحقيقی بود. بنيادگذار و اولين مدير آن استاد "احمد علی كهزاد" بود.
هدف از انتشار نشريه در شماره نخست آن در سال اول نشر، روشن ساختن گوشه‌های تاريخ افغانستان، تاريخچه زبان ملی، جغرافيا و اعلام جغرافيايی كشور، مسائل ادبی، سكه شناسی، باستان‌شناسی، كتيبه‌شناسی، كتاب‌شناسی، شناخت فرهنگ مردمی (فولكلور)، نژادشناسی و موضوع‌هايی از اين قبيل گفته شده است. ليكن بسياری از نوشته‌های آن را نوشته‌های تاريخی شامل می‌شود.
در سال‌های يكم و دوم، خلاصه هر نوشته و مقاله به زبان فرانسه نيز نشر می‌شد؛ اما، اين روش در سال‌های بعدی دنبال نشد. در شماره ٤ سال ٢۶ (۱۳٤۶-۱۳٤٧) مدير مسئول مجله، علی رضوی، فهرست مطالب نشر يافته ٢۵ ساله اين نشريه را به حيث موضوع گردآوری كرده است. در اين فهرست، شماره نوشته‌ها و مقالات تاريخی كه در اين ربع قرن نشر يافته ٢۵۳ نوشته است كه بالاترين رقم را نسبت به ديگر موضوع‌ها دارا می‌باشد.
انتشار نشريه "آريانا" همچنان ادامه داشت تا اين كه بعد از تغيير نظام سياسی افغانستان در ثور ۱۳۵٧ خورشيدی با انحلال "انجمن تاريخ افغانستان" توقف پيدا كرد. به اين ترتيب نخستين انجمن تاريخ افغانستان و نشريه تقريبا تاريخی كشور منحل شد.
پی‌نوشت‌ها
__________________________________________
[۲]- ↑ افغانستان در پنج قرت اخير، ميرمحمدصديق فرهنگ، قم:انتشارات احسانی، ج اول و دوم، ص ۶۵٢.
[۳] و [٤]- ↑ فکرت، محمدآصف، یادی از استاد عبدالحیّ حبیـبی، آن روزها سايت اينترنتی محمدآصف فكرت
جُستارهای وابسته
__________________________________________
منابع
__________________________________________
آریانا، «مرام آریانا»، آریانا، س ۱، شمـاره ۱ (دلو ۱۳٢۱ش)؛
افشار، فهرست مقالات فارسی، ۱/مقدمه، ٢/مقدمه، ۳/مقدمه؛
دایرةالمعارف آریانا؛
رضوی، علی، «فهرست ٢۵ سالهٔ مجلهٔ آریانا» آریانا، س ٢۶، شمـاره ٤ (۱۳٤٧ش).
پيوند به بیرون
__________________________________________
__________________________________________
