غلام علی آئین

استاد غلام علی آئین

دانشمند نامور افغانستان

نـوشــته: پروفیسور رسول رهین
(استاد دانشگاه کابل)

جناب استاد غلام علی آئین در سال ۱۹۲۹م در یک خانواده ی نسبتاً اشرافی دارای اقتصاد بهتر محلی در شهرک زیبا و خوش هوای ریزه کوهستان، کاپیسا بدنیا آمده است. او در ناز و نعمت پدر کلان شدو مهمان نوازی، سخاوت را از پدر وسایر اعضای خانواده آموخت.

پدرش مرحوم غلام حیدر خان یکی از سر کرده های قومی کوهستان بود. او در شورای بزرگ ملی (لویه جرگه) شاه امان الله در پغمان اشتراک داشت. ونیز مدتی وکیل کوهستان در مجلس مشورتی ولایت پروان بود. پدرش اکثراً غلام علی کوچک را در مجالس اجتماعی و قومی محل با خود میبرد و غلام علی راه و روش زندگی اجتماعی و زندگی با مردم را عملاً از پدر و مردم محل می آموخت.

جناب آئین در سال ۱۹۳۷م از مکتب ابتدائیه قریه اشترگرام فارغ شد، سال بعد به دارالمعلمین واقع خواجه ملای چهاردهی کابل رفت. استادآئین قصه میکند که در دارالمعلمین "اکثر معلمین هندی بودند (از پاکستان فعلی) رئیس مولوی جمال الدین نام داشت و گفته میشد که محور سیاست وزارت معارف بود. چنین مینمود که اداره و بعض معلمان روزگذرانی میکنند. تقسیم اوقات قریباً هر هفته عوض میشد (بدون مو جبات قابل فهم) معلم فزیک به تدریس انگلیسی مؤظف میشد و معلم بیولوژی به تدریس ریاضی. سال تعلیمی بهمین وتیره میگذشت. از جمله قریباً هزار شاگرد که از اکثر ولایات نمایندگی میکردند قریـــباً چهل نفر را سه سال ترفیع دادند، بقیه را دوسال یا یک سال. آنانیکه دو یا سه سال ترفیع یافته بودند به دارالمعمین متوسطه گمارده شدند (برای آنکه معلمان مکاتب متوسطه شوند) شاگردان کلانسال را غرض تربیت مکاتب ابتدایی جدا کردند وبآن دارالمعلمین اساسی نام دادند. بالاتر از رشته متوسطه صنوف اعدادیه بود. ایشان متعلق به دارالمعلمین اساسی پغمان بودند که بادارالمعلمین کابل توحید شدند. چون معلم غیرحاضر یا کمبود میبود، شاگردان اعدادیه را مؤظف میکردند. آنان عمدتاً میکوشیدند دسپلین صنوف بی معلم را حفظ کنند."

در سال ۱۹۴۶استاد آئین بعد ازفراغت رشته ساینس، دارالمعلمین، معلم ریاضی صنوف متوسطه دارالمعلمین کابل مقرر شد. در سال ۱۹۴۷بعد از یک سال تجربه معلمی به فاکولته ساینس راه یافت و این یگانه راه بسوی تحصیلات عالی برای فارغان دارالمعلمینها بود. زیرا در فاکولته های طب یا حقوق امکان شمول فارغان دارالمعلمین و مکاتب ولایات وجود نداشت. گفته میشد که فارغان دارالمعلمین حق ندارند جز به فاکولته های ساینس و ادبیات که معلم تربیت میکردند شامل شوند.

جناب استاد آئین که علاقه وافر به دانشکده حقوق و طب داشت با بی میلی در فاکولته ساینس درس خواندن گرفت. یک بار به چانس خارج نامزدشد، اما یک محصل دیگر اعمال نفوذ کرد و چانس استاد آئین را بخود گرفت. پالیسی خاندان حاکم هم همین بود که فارغان دارالمعلمین که جوانان ولایات بودند بخارج اعزام نمی گردیدند. بعداً این داکتر عبدالقیوم وزیر معارف و معاون صدارت وقت بود که اعمال نفوذ کرد و این فرصت را برای فارغان دارالمعلمین که مانند فارغان لیسه های کابل بتوانند برای ادامه تحصیل بخارج کشور اعزام شوند میسر ساخت.

استاد آئین در سال ۱۹۵۲از دانشکده ساینس فارغ شد. اوبی وقفه معلم ریاضی دارالمعلمین مقرر گردید. دو سال معلم بود وبعداً معاون دارالمعلمــــــــین متوسطه مقرر شد. در سال ۱۹۵۴تیم تربیتی یونورستی کولمبیا وارد کابل شد و دارالمعلمین مرکز فعالیت آن تیم تعیین گردید. جناب آئین بحیث ترجمان رئیس تیم مقرر گردید. در سال ۱۹۵۶جهت تحصیل عازم یونورستی کولمبیا (نیویارک) شد. در همان سال رئیس انجمن محصلان افغانستانی ایالات متحده امریکا گردید. او در سال ۱۹۵٧دوباره بوطن مراجعت کرد و مستقیماً بحیث مدیر دارالمعلمین کابل و مکتب سپورت مقرر گردید.

جناب غلام علی آئین در پایان سال تعلیمی ۱۹۵۹و آغاز زمستان ۱۹۶۰به یک کنفرانس تربیتی در دهلی وبه یک سمینار یونسکو در نیوزیلاند اشتراک کرد. چون درماه مارچ بوطن برگشت از وظیفه منفک شده بود.

در دوسال وظیفه داری خود جناب استاد آئین در دارالمعلمین بسی اصلاحات وارد آورد، از جمله:

کتابخانه دارالمعلمین از شکل تحویلخانه بیرون کشیده شد وقرائت خانه کتابخانه (شامل مجلات و روزنامه های افغانستان) بروی متعلمان باز گردید. در کار تنظیم و ترتیب و اداره کتابخانه همکاری متعلمان ممتاز دارالمعلمین جلب گردید.

جناب آئین میگوید: " آقای سید سعدالدین هاشمی که معلم تاریخ بود از وی خواهش شد که ضمن درس تاریخ در صنف دهم وقایع جاری را هم موقع بدهد. موصوف بخوشی پذیرفت ویکی از شاگردان لایق درآن صنف که بیادم می آید داکتر ظاهر صدیق بود. هیأتی از شورای شاگردان که مسوولیت تنظیم و اداره قرائت خانه و نشاندادن فلمهای تربیتی را بدوش گرفته بود. لا لا جان، اکبر افضلی و داوودشاه از اعضای این گروپ بودند. شاگرد دیگری ازیــــــن گروپ و هم خیلی فعال ولایق، عبدالجبار نام داشت که مع الاسف چند سال پیش شنیدم دیگر با مانیست. داکتر عنایت الله شهرانی، پروفیسور قیام الدین راعی برلاس، پوهاند دکتور مجاور احمد نیز از جمله شاگردان آن دوره اند."

پروژه "آزمایش های علمی با آلات ساده" یکی دیگر از پروژه های اداره استاد آئین بود. این پروژه از طرف آقای محمد وزیر نظامی معلم بیولوژی و شیمی و آقای اسلم خان معلم فزیک آغاز و پیشبرده میشد.

پروژه های سرگرمیهای بیرون درسی، تنظیم معیشت و استراحت شاگردان لیلیه، اصلاح غذای شاگردان لیلیه و تنظیم مکتب سپورت که سمت اداره و مدیرت آنرا نیز بدوش داشتند از کارهای برجسته شان بحساب می آید.

سایر وظایف رسمی و اداری:

1) ۱۹۶۶استاد فاکولته تعلیم و تربیه
2) ۱۹۶۷آمر مرکز تحقیقات علمی دانشگاه کابل و استاد دانشکده تعلیم و تربیه
3) ۱۹۶۸رئیس تعلیمات ثانوی وزارت معارف
4) ۱۹۶۸رئیس دانشکده تعلیم و تربیه
5) ۱۹۶۹وزیر مشاور
6) ۱۹۷۱والی بدخشان
7) ۱۹۷۳والی کابل
8) ۱۹۷۵والی هرات
9) ۱۹۷۹– ۱۹۸۵سکالرشیپ فلبرایت، پژوهشگر در مرکز افغانستان شناسی و مدرس اسلام سیاسی و حقوق بشر در دانشگاه نبراسکا در اوماها، نبراسکا، ایالات متحده امریکا.

اشتراک در کنفرانسهای بین المللی:

1) ۱۹۷۱رئیس هیأت افغانستانی در کنفرانس وزرای معارف و پلان درحوزه ایکافی، سنگاپور.
2) ۱۹۷۰عضو هیأت افغانستانی در کنفرانس کشورهای غیر متعهد، منعقده لوساکا، زمبیا.
3) ۱۹۷۱رئیس هیأت افغانستانی در پانزدهمین کنفرانس عمومی یونسکو، جینوا.

آثار چاپ شده:

1) علم و نظام اجتماعی. کابل، بیهقی، ۱۹۷۳
2) آزمایشهای علمی با آلات ساده (ترجمه) کابل، وزارت معارف، ۱۹۶۲
3) تاریخ سیاسی جهاد افغانستان؛ جلد اول به ویراستاری پوهاند رسول رهین. استوکهولم، سویدن، شورای فرهنگی افغانستان، ۱۳۸۲هش
4) فن اداره مجلس: دستور پارلمانی، کابل، بیهقی،۱۳۸۳هش (برنده عالیترین جایزه مطبوعاتی، ۱۹۷۷)
5) تحول اجتماعی: اقتضای عصر. کابل، دانشگاه کابل، ۱۹۶۸(کتاب درسی جامعه شناسی)
6) پرنسیپهای تعلیم و تربیه. کابل، دانشگاه کابل. ۱۹۶۲(کتاب درسی)
7) تدریس ساینس در مکاتب ثانوی. کابل، دانشگاه کابل، ۱۹۶۱(کتاب درسی دانشکده ساینس، دانشگاه کابل)

آثار چاپ ناشده:

1) تاریخ سیاسی جهاد افغانستان (جلد دوم) (تحت طبع از طرف شورای فرهنگی افغانستان، سویدن)
2) علم در جهان معاصر. ۱۹۶۱(برنده جایزه مطبوعاتی آریانا) (طبع ناشده)
3) انفجار نفوس: ضرورت یک پالیسی دولتی برای کنترول افزایش جمعیت در افغانستان (با پشتیبانی اداره همکاری بین المللی امریکا، کابل، ۱۹۷۴(طبع ناشده)

جناب استاد آئین بیش از سه صد مقاله در رشته های مختلف از مسایل تربیتی گرفته تا اصلاحات اجتماعی و اداری و از نویسیندگی گرفته تا سیاست؛ و از رشد اقتصادی گرفته تا محافظه محیط زیست، در مطبوعات قبل از رویداد کمونستی ، نشر شده ؛ و در سالهای غربت بیشتر هم انرژی استاد آئین متوجه مسایل جهاد و نظام سیاسی آینده افغانستان بوده است.

جناب استاد غلام علی آئین در ایالت کلیفورنیای، امریکا با فامیل زندگی دارد. جناب شان هرچند از بعض مریضیهای عارضی شکایت دارند ولی سر حــال میباشند. همیشه می نویسند. یکی از همکاران دایمی و زبده نشریه آریانای برون مرزی و نشریه سیاسی فرهنگی "خاوران" میباشند. ویراستار برای این همکار برازنده و ممتاز جهان علم و فرهنگ افغانستان عمردراز آرزو کرده مقام شامخ علمی و فرهنگی شانرا در سکوی بلند شایسته های فرهنگ برون مرزی افغانستان درازتر میخواهد.

نوت: برای مطالعه زندگی نامه مفصل و کامل جناب استاد آئین بقلم خودشان، رجوع شود به ( شماره اول ، سال هفتم آریانای برون مرزی، حمل ۱۳۸۴هش)

پيوست شماره ۱: غلام علی آيين، فدرالیزم برای افغانستان

پيوست شماره ۲: زندگینامۀ استاد غلام علی آيين، سايت خاوران